Hansen ve Torok (2004: 34)
A ama 1 Operasyonel Döngü A ama 2 Finansal Döngü
Eksik ya da Fazla
Kapasite Ayarlama
Kullanım Oranı Ayarlama
Talep Ayarlama
Kaynak Maliyeti Ayarlama
Kaynak Gereksinimi Mamuller ve Hizmetler Faaliyetler Kaynaklar Operasyonel Denge Finansal Sonuçlar Talep Gereksinimleri Kaynak Kapasitesi Maliyet Da ıtımı Kullanım Oranı Kullanım Oranı Maliyet Da ıtımı Fiyat Ayarlama Hedeflenen Sonuçlar Faaliyet Gereksinimi Stratejik Plan Finansal Denge
Anahtar da ıtımlar, organizasyonun bir sonraki i evrimini içine alacak operasyonel ve finansal planlardır. Son olarak, daha detaylı bir resmi bütçeleme, kabul edilebilir bir finansal plan dahilinde tekrardan olu turulabilir (Sandison, Hansen ve Torok, 2003: 17-18).
ekli 16’da görülen, Uluslararası leri Üretim Konsorsiyumu (CAM-I) tarafından geli tirilmi olan Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Kapalı Döngü Modeli a a ıda ana hatlarıyla özetlenmi tir (Hansen ve Torok, 2004: 31-33).
Kapalı Döngü Modeli iki a amadan olu ur. Birinci a ama, organizasyonun stratejisinin tespit edilmesi veya gözden geçirilmesidir. Bu a amada, özel bir zaman süreci içerisinde organizasyonun stratejisi, operasyonel bir plan dahilinde geli tirilir. Organizasyon için stratejiye ve tahmini taleplere dayanan operasyonel plan, talebi kar ılamak için ihtiyaç duyulan kaynak miktarı ve her bir kayna ın kullanılabilir kapasitesi arasında denge sa lamalıdır. Bu durum Operasyonel Dengeye i aret eder.
Operasyonel Denge; talebin yeterli derecede toplam kaynak kapasiteleri ile örtü mesi eklinde tanımlanır. Kullanılmayan kapasite; stok kapasitesi gibi olumlu anlamda olabilece i gibi atıl kapasite gibi olumsuz anlamda da olabilir. Kapalı Döngü Modelinin birinci a aması uygulanabilir bir operasyonel plan ile sonuçlanır. E er kullanılabilir kapasite, talep edilen veya gerekli kaynak miktarından az ise plan operasyonel olarak dengeli de ildir. Operasyonel dengenin en önemli yönü sadece finansal olmayan terimler ile ba arılması zorunlulu udur. Örne in; makinenin çalı ma saatlerinin makinenin kullanılabilir kapasite saatleri ile dengede olması gerekmektedir.
Kapalı Döngü Modelinin ikinci a aması finansal bir plan geli tirme a amasıdır. Bu plan operasyonel plan dâhilindedir. Finansal plan nihai olarak ihtiyaç duyulan finansal dengeyi sa lamak durumundadır. Finansal Denge; ihtiyaç duyulan finansal sonuçları kar ılayan, operasyonel plan içerisinde kullanılan miktar ve oranların kullanılması ile finansal bir plan ve bütçenin olu turulması eklinde tanımlanır (Ekonomik katma de er, Satı hâsılatı, Mutlak karlılık vb.). Kapalı Döngü Modeli tarafından tahmin edilen finansal neticeler, önceden belirlenmi hedefler ile örtü mezse finansal denge sa lanamamı demektir.
2.7.4. Bleeker’in Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli
Bleeker’ın Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli, organizasyonun kaynaklarının operasyonel dengesini ve seçilen hedef finansal ölçüleri kar ılayan bir finansal dengeyi sa layan yinelemeli bir süreci gerektirmektedir. Söz konusu model, a a ıda ana hatları itibariyle açıklanmı tır (Bleeker, 2001: 9-11).
Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Süreci sonuçlanmadan önce kaynak miktarı ile denge halinde olan ihtiyaç duyulan operasyonel denge ba arılmalıdır ve bu ba arım organizasyonun finansal hedeflerini kar ılamalıdır. Organizasyonun operasyonel ve finansal dengeye ula masını sa layacak Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modelini olu turan adımlar a a ıda özetlenmi tir;
Adım 1: Her bir mal ve/veya hizmetin öngörülen talebini belirleme
Adım 2: Faaliyet tüketim oranlarının tanımlanması
Adım 3: Maliyet nesneleri için hedeflenen talebi kar ılamada ihtiyaç duyulan faaliyet gereksinimini hesaplamak için bir ürün veya hizmet için hedeflenen talep, faaliyet tüketim oranı ile çarpılır.
Adım 4: Kaynak tüketim oranının tanımlanması
Adım 5: Maliyet nesneleri için öngörülen talebi kar ılamak ve gerekli olan kaynakların miktarını hesaplamak için faaliyet gereksinimleri toplam tutarı (miktar) ile kaynak tüketim oranı çarpılır. Bu adımda, kaynakların operasyonel dengesini sa lamak için kaynak miktarı, mevcut olan kaynak miktarı ile kar ıla tırılmalıdır.
a. E er ihtiyaç duyulan kaynak miktarı mevcut olan kaynak miktarına e it veya yakınsa (kabul edilebilir limitler dahilinde) kaynak yekünü dengededir denir ve adım 6’ya devam edilir.
b. E er de ilse mevcut olan kayna a ilave veya eksiltme yapılarak operasyonel bir denge sa lanır veya adım 1’e dönülerek adım 1’den 4’e kadar bir de i ikli i içine alacak ihtiyaç duyulan kaynak seviyesini dengeleyecek yeni bir oran hesaplanır.
ekil 17: Bleeker’in Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Modeli
Kaynak: Bleeker, (2001: 10)
Adım 6: Toplam kaynak miktarı ihtiyaç duyulan kaynak maliyetine dönü türülür.
Adım 7: Öngörülen talebi kar ılamak için gerekli olan kaynakların toplam maliyeti hesaplanır.
Bir finansal dengenin olup olmadı ını belirlemek için Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin maliyet da ıtım boyutu kullanılır ve 5. adım da operasyonel dengede bulunan kaynakların toplam maliyeti faaliyetlere ve maliyet nesnelerine da ıtılır, ürün ve hizmet karlılı ı analiz edilir ve son olarak organizasyonun finansal hedeflerinin kar ılanıp kar ılanmadı ı firmanın hedefleri ile kar ıla tırılır:
KAYNAKLAR (Yalnızca Miktarlar) Gereken kaynak miktarının hesaplanması FAAL YETLER (Yalnızca Miktarlar) Gereken faaliyet miktarının hesaplanması MAL YET NESNES Kaynak Tüketim Oranı Faaliyet Tüketim Oranı TAHM N TALEP
Ba langıç 1. Her bir mal ve/veya hizmetin öngörülen talebini belirleme
2. Faaliyet tüketim oranlarının tanımlanması
Maliyet nesneleri için hedeflenen talebi kar ılamada ihtiyaç duyulan faaliyet gereksinimini hesaplamak için bir ürün veya hizmet için hedeflenen talep, faaliyet tüketim oranı ile çarpılır. 4. Kaynak tüketim oranlarının
tanımlanması
5. Maliyet nesneleri için öngörülen talebi kar ılamak ve gerekli olan
kaynakların miktarını hesaplamak için faaliyet gereksinimleri toplam tutarı (miktar) ile kaynak tüketim oranı çarpılır.
Toplam kaynak miktarı ihtiyaç duyulan kaynak maliyetine dönü türülür 7. Öngörülen talebi kar ılamak için gerekli
a- E er hedefler ba arıldıysa ihtiyaç duyulan kaynaklar mevcut olan kaynaklarla denge halindedir.
b- E er de ilse adım 5’e dönülür ve finansal dengeyi sa layıncaya kadar adım 1’den 4’e kadar sa lanan toplam kaynaklar de i tirilir.
Tekrarlanan bir biçimde Faaliyet Tabanlı Bütçeleme temel modelinin uygulanması ve her bir tekrar sonunda ilgili adımın ihtiyaç duyulanlarının belirlenerek kar ılanması bir Faaliyet Tabanlı Bütçeleme sürecidir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme süreci bitirilmeden organizasyon kaynaklarının operasyonel dengesinin ba arılması birinci önceliktir. Bu u anlama gelir; mevcut olan kaynak miktarları maliyet nesneleri için hedeflenen, tahmini talep hacmine ula mak için ayarlanmalıdır. Operasyonel denge sa landıktan sonra organizasyon finansal dengeyi de sa lamak için finansal hedeflerini uyumlu hale getirmelidir.
2.8. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme Süreci
Çalı manın bu bölümünde, Uluslararası leri Üretim Konsorsiyumu (CAM-I) tarafından tasarlanmı olan “Faaliyet Tabanlı Planlama ve Bütçeleme Kapalı Döngü Modeli” ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
Kapalı Döngü Modeli operasyonel olarak uygulanabilirli i artan ve organizasyonun tüm stratejisi ile ba lantılı olan finansal yönden kabul edilebilir bütçe için tavsiye edilen bir yakla ımdır. Belli zaman dilimleri için tasarlanmı tır. Yıllık zaman diliminde olması gerekli de ildir. ekil 18, Kapalı Döngü Modelindeki a amalara ayrıntılı olarak yer vermektedir.
Kapalı Döngü Modeli iki a amayı içermektedir: Kapalı Döngü modelinin tetikleyici unsuru, organizasyon stratejisinin olu turulması veya gözden geçirilmesidir. lk a ama, belirli bir zaman diliminde operasyonel bir strateji geli tirmek için organizasyonun stratejisini kullanmaktadır. Stratejiye dayalı olarak, ürün ve hizmetler için talep tahminleri yapılır. Operasyonel Plan, talepleri kar ılamak için ihtiyaç duyulan kaynak miktarı ile her bir kaynak için elde edilebilir kapasite arasında dengeyi sa lamalıdır ki buna “Operasyonel Denge ” adı verilir.
ekil 18: Faaliyet Tabanlı Planlama ve Bütçeleme Kapalı Döngü Modeline Genel