BÖLÜM 2: FAAL YET TABANLI BÜTÇELEME
2.9. Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Avantajları ve Dezavantajları
Bir i letmede Faaliyet Tabanlı Bütçeleme uygulamasına geçilmeden önce, söz konusu tekni in i letmeye sa layaca ı avantajların ve dezavantajların fayda-maliyet analizi ile ayrıntılı bir ekilde tartı ılması gerekmektedir. A a ıda Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin literatürde belirtilen bazı avantajları ve dezavantajları ayrı alt ba lıklar halinde açıklanmaya çalı ılmı tır.
2.9.1. Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Avantajları
Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin en önemli faydası, istenilen bir dönemde mevcut kaynaklar ile kullanılan kaynaklar arasındaki farkı tespit etmek suretiyle verimlilik hakkında bilgi vermesidir (Karaca, 2008: 142).
Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, yalnız geleneksel bütçenin en önemli sorunlarını ortadan kaldırmakla kalmaz, finansal tahminlerin do ruluk derecesini yükselterek, kaynak-faaliyet-maliyet ili kisini oldukça açık bir biçimde ortaya koyarak, yönetimsel anlayı ın geli mesine; maliyetlerin ve performansın ölçülerek yönetilmesine de yol açar. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme uygulaması standartla tırıldı ında, de i en i ve faaliyet düzeyleri için gerekli modelleri ve finansal planları do ru ve hızlı bir biçimde üretebilir. Faaliyete Tabanlı Bütçeleme ayrıca geleneksel bütçeleme sürecindeki bıktıran, usandıran i yükünün önemli bir kısmını da ortadan kaldırır. Faaliyete Tabanlı Bütçeleme, üretilmekte olan mal ve hizmetleri, bu mal ve hizmetlerin üretilmesi için ne kadar faaliyet gerekti ini ve bu faaliyetlerin gerçekle tirilmesi için ne kadar bütçelenmi kayna a ihtiyaç duyulaca ını oldukça açık bir biçimde ortaya koyar (Özer, 2001: 92)
Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin i letmelere sa layaca ı bazı avantajlar a a ıda maddeler halinde sıralanmı tır (Türk, 2000: 48; Eker, 2004: 140):
• Daha gerçekçi bütçe hedeflerinin belirlenmesi,
• Kaynak gereksinimlerinin en iyi ekilde belirtilmesi,
• Maliyetlerin giderlerin ve harcamaların çıktılarla ili kilendirilmesi,
• Personelin sorumluluklarıyla maliyetler arasında daha açık bir ili kinin kurulması,
• Bütçe farklarının belirlenmesi,
• letmenin performans hedeflerine ula ması ve bu do rultuda faaliyetlerin yönetilmesi için çalı anlarına sorumluluk ve mesuliyet yükler. Böylece mali-yetlere ili kin gerçek sorumluların tespitini sa alar.
• Hizmet düzeylerinin etkisini içeren i yükünün daha gerçekçi bir görüntüsünü verir.
• Faaliyetlerdeki muhtemel de i imlerin nedenlerine yönelik kavrama çerçevesi sa lar,
• Gereksinim duyulan kaynakları dönü türmede kullanılan spesifik faaliyetler süresince, mal ve hizmetlerin nasıl talep yarattı ını anlamaya dönük bir yeterlili i te vik eder.
• Birimler arası ba lılıkları daha net bir ekilde açıklayan süreç kavramını i letmeye yerle tirir.
• Daha prati e geçirilebilir düzeyde izleme ve kontrol yetene i yaratır.
• A ırı ve/veya yetersiz kapasiteyi yönetmede net bir bakı açısı sa lar.
• Geçen yılın bütçesi ile keyfi kar ıla tırmalardan ziyade yatırımın getirisine dayalı bütçe görü melerini içerir.
• Mü terinin i stratejisine ili kin bütün çalı maları düzene koyar.
• Mü teriler, taleplerinin i lemeye yönelik do ru maliyeti ö renir ve gerçek maliyeti ö rendiklerinde de istekli olarak bu taleplerinin bazılarını geri çekme imkânı elde ederler.
• Mü teriler, taleplerinin i letmeye tam maliyetlerinin anla ılmasıyla, almak istedikleri proje ve hizmetlere göre bütçeyi savunurlar.
• Amirlerine ili kin i letme stratejisi ve gereksinimlerine ili kin yüksek kaliteli bilgiyle donanan yöneticiler ise daha iyi karar almada gereksinim duydukları bilgiye sahip olurlar. Bunun do al sonucu da daha iyi yatırım getirisi ve kapsamlı stratejik düzenlemelerdir.
• Fiyat listeleri adil, savunulabilir, anla ılabilir ve bütçe planıyla e zamanlı hale gelecektir.
• Fiyatlama dı kaynaklarla da kar ıla tırılabilir biçimde yürütüldü ünden, adil ve sa lıklı rekabet baskısıyla, etkinli i artırıcı bir unsurdur.
• Bütçe, bütçe süreci boyunca do ru bilgiye dayalı karar alma için yönetimin gereksinim duydu u bilgiyi sunar.
Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, planların uzun vadede karlılık ve uygun getiri sa layaca ı üzerinde inandırıcı etki bırakmaktadır. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, strateji ve hedeflerin belirlenmesini, ba arılı bir ekilde uygulanmasını kolayla tırmaktadır. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme kaynak tahsisinde adil davranıldı ı inancını kuvvetlendirmektedir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, i letmeden yararlanan iç ve dı kullanıcıların her biri için bir teminattır. Gerçek performansları izlemeyi sa lar ve plandan sapmaları zamanında uyarmaktadır.
Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, i letme içi i yüklerini belirlemektedir. Detaylı bir Faaliyet Tabanlı Bütçeleme geli tirildi inde yöneticiler, i yükü ve maliyetler arasında açık, anla ılır ili kiler kurabilmektedir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme effaf ve gizli maliyetleri önleyebilmektedir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, de ersiz maliyetleri ortaya çıkarmakta ve israfı (katma de eri olmayan faaliyetler ve maliyetler) belirleyebilmektedir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, bütçelemenin yanı sıra süreç modellemesinde de kullanılır ve süreç maliyetine odaklanılmaktadır (Balcı, 2007: 218).
2.9.2. Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Dezavantajları
Faaliyet Tabanlı Bütçelemeye ili kin olarak literatürde belirtilen dezavantajlar ise a a ıda genel olarak sıralanmı tır (Karaca, 2008: 145):
• Yöneticiler ve çalı anlar Faaliyet Tabanlı Bütçeleme sürecinde elde edilecek sonuçları yeterince önemsemeyebilirler.
• Faaliyet Tabanlı Bütçeleme uygulaması için öncelikle Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin kurulması gerekti inden, Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin kurulması ve uygulanması oldukça güç olabilir.
• Faaliyet Tabanlı Bütçeleme uygulaması oldukça karma ık oldu undan çalı anlarda tedirginli e yol açabilir.
• Bütçe katı bir ekilde belirlenmi se, da ıtılan maliyetler tartı malara neden olabilir.
• Faaliyet Tabanlı Bütçelerin hazırlanması uzun zaman almaktadır.
• Personelin kayıtları do ru ve sistematik bir ekilde tutmamaları halinde sistemin do ru sonuçları üretmesi mümkün de ildir.
Bölüm sınırlarını a an faaliyetler (süreçler) nedeniyle bölüm yöneticilerine dayalı sorumluluk sistemi Faaliyet Tabanlı Bütçeleme ile uyu mamaktadır. letmelerin organizasyon yapısı ve i letme süreçlerine Faaliyet Tabanlı Bütçeleme çerçevesini ya da sürecini nasıl oturtacakları açık ve net de ildir. Faaliyet Tabanlı Bütçelemeye yönelik heyecan ve ilgiye ra men yönetim muhasebesi kitaplarında ve ara tırmalarda Faaliyet Tabanlı Bütçelemeden oldukça az söz edilmektedir. Faaliyet Tabanlı Bütçeleme, Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve Faaliyet Tabanlı Yönetim modellerini birbirinden ayıran özelliklerinin yeterince belirginle memi oldu u vurgulanmaktadır. Bu üç sistem arasındaki sınırların tam olarak çizilmemi olması, Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin tasarlanmasında ve uygulanmasında zorluklar çıkarmaktadır (Balcı, 2007: 220).
Sonuç olarak, Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin Geleneksel Bütçelemenin önemli eksikliklerini tamamlayıcı ve i letmelere amaçları do rultusunda belirledikleri politika ve stratejilerini daha iyi uygulama fırsatı sunan bir modern bütçeleme tekni i oldu unu söyleyebiliriz. Bununla birlikte, Faaliyet Tabanlı Bütçelemenin bütünüyle Geleneksel Bütçeleme Sistemlerine alternatif bir bütçeleme sistemi oldu unu iddia etmenin do ru olmayaca ı dü ünülmektedir.
Yani i letmeler bütçeleme çalı maları kapsamında, Geleneksel Bütçelemede oldu u gibi Satı Bütçesi, Satı ların Maliyeti Bütçesi, lk Madde ve Malzeme Bütçesi, çilik Bütçesi ve Finansman Bütçelerini düzenleyebilirler. Bunlara ilaveten i letmeler, Faaliyet Tabanlı Bütçelemeyi kullanarak, özellikle Genel Üretim Giderlerini Faaliyet Bütçeleri itibariyle bütçelemeleri suretiyle Geleneksel Bütçelemenin bu konudaki yetersizliklerini büyük ölçüde ortadan kaldırabileceklerdir. Böylece, letme Bütçelerinin de fonksiyonlarını daha do ru bir ekilde yerine getirebilece i dü ünülmektedir.