Geleneksel Maliyetleme Sistemleri ile Faaliyet Tabanlı Maliyetleme

Birçok geleneksel muhasebe sistemi, i letmede tüketilen kaynakların yöneticiler tarafından toplam olarak analiz edilebilmesini sa lar. Fakat bu yöntemlerin kullanılması sonucu yöneticilerin üretim veya destek bölümlerinin her birinin ayrıntılı olarak ne kadar kaynak (Genel Üretim Giderleri) tüketti ini tespit etmeleri oldukça zorla ır. Geleneksel sistemlerin üretemedi i bu tür bilgileri Faaliyet Tabanlı Maliyetleme üretebilir. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi yöneticilere Genel Üretim Giderlerinin detaylı bir ekilde incelenebilmesi imkânını sa lar. Böylece yöneticiler maliyetleri de i ik açılardan görebilme yetene ini kazanırlar (Tanı , 1999: 149).

Geleneksel maliyet sistemleri genelde finansal muhasebe amaçlı tasarlanmı olup iç raporlama için yetersiz kalmaktadır. Yeni bir yöntem olarak önerilen Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin yönetimin ihtiyaç duydu u daha do ru ürün maliyetlemesi, maliyet bilgilerinin kısa ve uzun vadeli yönetim kararlarında kullanılması amaçlarına hizmet edece i savunulmaktadır (Öker, 2002: 96).

Geleneksel maliyet sistemleri maliyetleme sürecinde ürüne odaklanır. Maliyetler, ürüne dayandırılır. Çünkü her bir ürünün kaynakları tüketti i farz edilir. Geleneksel da ıtım bu nedenle, yalnız her bir ürün unsurunun özelliklerini ölçme esasına dayanır: Direkt i çilik veya makine saati sayısı veya para harcanan malzeme gibi.

Geleneksel maliyet sistemlerinin aksine Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminde, maliyetleme sürecinin oda ı faaliyetlerdir. Maliyetler, üretim sürecinde bu faaliyetlerden tükettikleri ölçüde, faaliyetlerden ürünlere da ıtılır. Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede kullanılan da ıtım esası bu nedenle gerçekle tirilen faaliyetleri ölçer.

Bunlar makine kurma saati gibi gerçekle tirilen faaliyet sayısı olabilir (Cooper ve Kaplan, 1991: 355).

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme ve geleneksel maliyetleme sistemleri arasındaki en önemli farklılık, standart mamul maliyeti içinde hesaplanan kaynak ve faaliyet maliyetlerinde ortaya çıkmaktadır. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminde, mamulün standart maliyeti içinde, geleneksel sistemlerde oldu u gibi yalnızca üretim faaliyeti maliyetleri de il, tüm i letme faaliyetlerinin maliyetleri kapsanmaktadır (Pazarçeviren, 2000b: 98).

Tablo 1’de Geleneksel Maliyetleme Sistemleri ile Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin özet olarak kar ıla tırılması görülmektedir.

Tablo 1 Geleneksel Maliyetleme Sistemleri ile Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sisteminin

Kar ıla tırılması Maliyet Yükleme Ölçüsü ^Geleneksel

Maliyetleme Sistemi

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi

Kullanılan kaynakları

etkileyen faktörler ^{Yalnızca üretim hacmi}

Harekete geçirme sayısı veya üretim sipari leri sayısı gibi birkaç faktör

Maliyet havuzları sayısı Bir

Kaynakların kullanımını etkileyen her bir faktör için bir adet olmak

üzere çok sayıda Maliyet da ıtım anahtarları

sayısı ^Bir

Her bir maliyet havuzu için bir adet olmak üzere çok sayıda Ürünlerin nasıl

maliyetlendirildi i

Maliyet da ıtım anahtarı olarak üretim hacminin

kullanılması

Maliyet da ıtım anahtarlarının her birinin ilgili maliyet havuzu için

kullanılması

Kaynak: Karacan (2003: 114)

Geleneksel maliyet sistemleri Genel Üretim Giderlerini mamullere “bu maliyetler bir ekilde ortaya çıkmı tır ve da ıtılması gerekir” mantı ı çerçevesinde da ıtmaktadır. Bu amaçla, geleneksel yöntemler Genel Üretim Giderlerini, da ıtım anahtarları ile tüketilen kaynaklar arasında direkt bir neden-sonuç ili kisi kurmadan mamullere da ıtmaktadır. Daha da önemlisi, bu kaynaklar, mamuller tarafından orantılı olarak da tüketilmiyor olabilir. Buna kar ılık Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin varsayımı “faaliyetler kaynakları, mamullerde faaliyetleri tüketir” eklindedir (Otlu ve Çukacı, 2006: 402).

Geleneksel maliyetlendirmede üretim giderlerinin üretilen mamuller için yapıldı ı kabul edilerek, bu giderlerle mamuller arasında ba lantı kurulur. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme yakla ımına göre ise giderler mamuller için de il, faaliyetlerin yürütülmesi için yapılır. Mamuller ise bu faaliyetlerden yararlanır. Bu bakımdan, giderler önce faaliyetlere yüklenerek, her bir faaliyetin maliyeti hesaplanır. Daha sonra da her faaliyetin maliyetinden mamullere, o faaliyetten yararlanma derecelerine göre pay verilir (Büyükmirza, 2003: 290).

Hem geleneksel maliyet sistemlerinde hem de Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede iki adımlı da ıtım sistemi kullanılmaktadır. Ancak geleneksel bir maliyetleme sistemi, tek bir maliyet sürücü kullanarak Genel Üretim Giderlerini önce departmanlara sonra mamullere yükler. Destek departmanları maliyetleri ise önce mamul departmanlarına sonra da mamullere yüklenir. Buna kar ın Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede kaynak maliyetleri önce faaliyetlere daha sonra ise mamullere yüklenir. Mamuller ile faaliyetler arasındaki do rudan ili ki da ıtımın temelidir ve da ıtım yapılırken çok sayıda maliyet etkeni kullanılır (Arzova, 2002: 58).

Geleneksel maliyetleme ile Faaliyet Tabanlı Maliyetleme sistemlerinde, da ıtım sürecindeki adımlar Tablo 2’de kar ıla tırmalı olarak görülmektedir. Geleneksel maliyetlemede, maliyetler mamullere yüklenirken, her mamul kaleminin hacim tüketimi ile orantılı olarak kaynakları tüketti i varsayılır.

Bu yüzden mamul kalemlerinin hacim özellikleri (Direkt çilik Saati Sayısı, Makine Saatleri Sayısı, Direkt lk Madde ve Malzeme Gideri ya da miktarı vb.) Genel Üretim Giderlerinin mamullere yüklenmesinde maliyet etkeni olarak kullanılır. Oysa günümüz üretim ortamında, Genel Üretim Giderlerinin ço u sabit nitelikte ve üretim hacminden ba ımsız oldu undan üretim hacmi ve maliyet tüketimi arasında direkt bir ili ki yoktur (Parlakkaya, 2004: 232).

Tablo 2 Geleneksel ki A amalı Da ıtım Süreci ile Faaliyet Tabanlı ki A amalı Da ıtım

Sürecinin Yapısal Olarak Kar ıla tırılması Geleneksel ki A amalı Da ıtım Sürecinin

Yapısı

Faaliyet Tabanlı ki A amalı Da ıtım Sürecinin Yapısı

1. A ama Da ıtım 1. A ama Da ıtım

Adım 1: Tüm Genel Üretim Giderleri, üretim

ve hizmet maliyet yerlerine da ıtılır _{Tüm Genel Üretim Giderleri, farklı maliyet} etkenleri aracılı ıyla faaliyet maliyet

havuzlarına da ıtılır.

Adım 2: Hizmet maliyet yeri maliyetleri,

üretim maliyet yerlerine da ıtılır.

2. A ama Da ıtım 2. A ama Da ıtım

Maliyetler, üretim maliyet yerleri (bölümsel) yükleme oranlarına göre, mamul veya hizmetlere da ıtılır. Yükleme oranı, her bir

üretim yerinde biriken Genel Üretim Giderlerinin; o üretim yerindeki, üretim hacmi ile ili kili hacim tabanlı bir da ıtım

anahtarı düzeyine bölünmesiyle bulunur.

Maliyetler, faaliyet yükleme oranlarına göre mamul veya hizmetlere da ıtılır. Faaliyet yükleme oranı, her bir faaliyet havuzunda biriken Genel Üretim Giderlerinin, faaliyet

maliyet etkeni düzeyine bölünmesiyle bulunur.

Kaynak: Erden (2003: 104)

Bu nedenle Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede kaynak kullanımının çok sayıda nedeninin bulundu u ve bunlardan sadece birisinin üretim hacmi oldu u ifade edilir. Nitekim geleneksel maliyetlemede Genel Üretim Giderleri için yalnızca bir tek maliyet havuzu bulunurken, Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede çok sayıda maliyet havuzu yer almaktadır (Karacan, 2003: 115).