Faaliyetlerin Gruplandırılması

Tüm i letme için belirlenen faaliyetlerin sayısı son derece fazla olaca ından, etkin ve kullanılabilir bir sistem tasarımı için bazı azaltmaların yapılması zorunludur. Çünkü çok sayıdaki faaliyetin her biri için farklı bir maliyet etkeni kullanmak ekonomik olarak yapılabilir de ildir. Bu nedenle genellikle birkaç farklı faaliyet, tek bir faaliyet havuzunda toplanarak belirli sayıda faaliyet havuzu olu turulur ve bir faaliyet havuzunda toplanan bu faaliyetlerin maliyetini mal ve hizmetlere da ıtmak için tek bir maliyet etkeni kullanılır (Erdo an, 1995: 66).

Faaliyet havuzlarının sayısı, i letmenin büyüklü ü ve örgütlenmenin karma ıklı ına göre farklılık gösterir. Faaliyet havuzları olu turulurken Faaliyet Tabanlı Maliyetlemenin iki varsayımının kar ılanıp kar ılanmadı ına dikkat edilmelidir. Bu varsayımlar unlardır (Karacan, 2003: 72);

• Her bir faaliyet havuzundaki maliyetler, homojen faaliyetler tarafından ta ınmaktadır.

• Her bir faaliyet havuzundaki maliyetler, faaliyetle tam anlamıyla oransaldır.

Bazı faaliyetlerin hangi faaliyet merkezlerinde gerçekle tirildi inin belirlenmesi zaman zaman güç bir hale gelebilir. Zira bazı faaliyetler, birden fazla faaliyet merkezini ilgilendirdi inden bu faaliyetleri faaliyet merkezleri bazında kesin çizgilerle ayrı tırmak imkânsız olabilir. Buradaki hedef mümkün oldu unca fazla faaliyet tanımlayabilmektir (Saygılı, 2007: 5).

Ana faaliyet, de i ik maliyet yerlerinde gerçekle en birden çok faaliyetin (kısmi faaliyetin) toplamından olu maktadır. Bir ana faaliyeti tanımlamak için, maliyet yerlerindeki kısmi faaliyetlerin faaliyet zinciri halinde bir bütün olarak bir araya getirilmeleri, toplanmaları gerekmektedir. Faaliyetlerin kademeli bir ekilde düzenlenmeleri sonucu ortaya bir faaliyet hiyerar isi çıkmaktadır (Gökçen, 2004: 64).

Faaliyetler, ürünler tarafından sadece birim bazda de il çe itli seviyelerde tüketilmektedir. Bu açıdan faaliyetler, çe itli seviyelerde gruplandırılmaktadır. Faaliyet hiyerar isi olarak tanımlanan sınıflandırmaya göre faaliyetler 4 ana gruba ayrılmaktadır (Öker, 2003: 38-39; Erden, 2004c: 21-22).

• Birim düzeyindeki faaliyetler: Bu faaliyetler, üretilen her birim veya verilen her bir hizmet için tekrarlanan faaliyetlerdir. Bu faaliyetler, üretim hacmiyle do ru orantılıdır. Örne in, direkt ilk madde ve malzeme kullanımları, direkt i çilik saati kullanımları, enerji tüketimi, yapılan bakım i leri, üretimi desteklemek için gerekli endirekt i çilikler, yardımcı madde ve i letme malzemesi tüketimleri vb.

• Parti düzeyindeki faaliyetler: Sürekli üretim tarzında üretim yapmayan i letmeler ürünlerini partiler halinde üretirler. Bu durumda yapılan faaliyetler birim seviyesinde de il parti seviyesinde yapılıyor demektir. Maliyetler, parti seviyesinde hesaplanır ve ürünün bu faaliyeti kullanımına göre maliyetlendirme yapılır. Mamul partileri düzeyindeki giderler, üretilen birim sayısı veya di er herhangi bir hacim ölçüsünden ziyade, üretilen partilerin sayısına göre ortaya çıkarlar. Ayrıca, söz konusu giderler genellikle partide yer alan birimlerden ba ımsızdırlar. Bunlara örnek olarak, satın alma sipari leri, makinelerin i e hazırlanması, üretimin programlanması, malzemelerin ta ınması, ilk birimin kalite muayenesi, mü terilere yapılan sevkiyatlar, malzeme teslim alımları vb. verilebilir.

• Ürün düzeyindeki faaliyetler: Belli bir ürün çe idi ile ilgili olarak yapılan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlerin maliyetleri, her bir ürün çe idi ile ayrı ayrı ili kilendirilebilir Ancak bu maliyetler, ürünlerin üretilen parti sayısı veya birim sayısından ba ımsız olarak olu an maliyetlerdir. Bu faaliyetlere ürün bazında gerçekle en mühendislik, ara tırma-geli tirme faaliyetleri, parça stoklarının korunması, tasarım de i ikli i istekleri, özel test i lemleri vb. örnek olarak verilebilir.

• Tesis düzeyindeki faaliyetler: Herhangi bir ürüne veya mü teri grubuna göre ayrı tırılamayan, üretimin süreklili ini sa lamak için yapılan, bir i letmede yürütülen tüm i leri destekleyen ve hiyerar ik yapının en üst düzeyinde yer alan faaliyetlerdir. Bu faaliyetlere i letmenin genel merkezinde tüm i letme adına yürütülen faaliyetlerin yanında, bu i letmeye ba lı olarak belli mal ve hizmetlerin üretildi i üretim yerlerindeki, genel üretim sürecini destekleyici faaliyetler de dahildir. Bunlara örnek olarak; genel yönetim, pazarlama, satı ,

da ıtım, ara tırma ve geli tirme faaliyetleri ile üretim yeri ve araçlarının i letilmesi ile ilgili tüm yönetim, bakım, güvenlik, sosyal hizmet vb. faaliyetler verilebilir.

ekil 6: Faaliyetlerin Çe itli Düzeylerde Gruplandırılması

Kaynak: Öker (2003: 40)

Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi bu seviyelere uygun maliyet etkenleri seçerek maliyetleri ürünlerle ili kilendirir. Geleneksel sistemin birim seviyesine ba lı maliyet etkenleri yerine Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi birimsel etkenler yanında birimsel olmayan parti ve ürün seviyesine ba lı maliyet etkenleri de tanımlar ve Genel Üretim Giderlerini ürünlerle ili kilendirir (Ülker, 2005: 223).

Yukarıda sıralanan gruplardan ilk üçü, mamuller ile ili kinin do rudan kurulabilece i faaliyet düzeyleridir. Bu üç grup faaliyet düzeyine ait maliyetler, faaliyet düzeyleri ile

Genel Üretim Giderleri

Faaliyetler Makine amortismanı Enerji Birim Düzeyinde Parti Düzeyinde Parti düzeyinde kalite kontrol Malzeme alımı Malzeme hareketleri Makine hazırlama Ürün geli tirme Tesis Düzeyinde Ürün Düzeyinde Güvenlik Tesis bakım Ürün grubu testleri

Birim Düzeyde Faaliyet Maliyetleri Parti ve Mamul Düzeyinde Faaliyet Maliyetleri Tesis Düzeyinde Faaliyet Maliyetleri De i ken Maliyet Çıktı miktarına göre de i me göstermektedir. Sabit Maliyet Çıktı miktarına göre de i me göstermemekte, maliyet etkenine ba lı olarak de i me göstermektedir. Stratejik Maliyet Çıktı miktarına ve maliyet etkenine ba lı olarak de i me göstermemektedir.

üretilen mamuller arasındaki ili kiyi temsil edebilecek maliyet etkenleri kullanılarak mamullere yüklenirler. Dördüncü grup olan üretim yeri düzeyindeki faaliyetler ise çe itli mamuller itibariyle ortak olan ve mamullere ancak genel bir bazda yüklenebilecek maliyetleri ta ırlar (Dumano lu, 2005: 108).

ekil 7: Maliyet Etkenine Göre Faaliyet Maliyetleri

Kaynak: Kaygusuz (2007: 142)

Bu sınıflamada Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi, genel üretimle ilgili endirekt faaliyetleri ve bunların maliyetlerini kesin çizgilerle ayırmaktadır. Bu ayırım, maliyetleme ve maliyetlerin do rulu u açısından büyük önem ta ımaktadır. Çünkü her seviyedeki maliyetler, farklı unsurlara ba lı olarak de i mekte, farklı maliyet etkenleri ortaya çıkmaktadır. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Sistemi, mamul maliyetlemede her seviyeye uygun maliyet etkenleri seçerek, Genel Üretim Giderleri ile mamuller arasında sa lıklı bir ili ki kurmaya çalı ır ( leyen, 2001: 78).

Faaliyet Tabanlı Maliyetlemede, dört grupta hiyerar ik bir yapı içinde olan faaliyetlerin maliyetleri, birim düzeyinde maliyetler ve birim düzeyinde olmayan maliyetler olarak iki temel grupta da ele alınabilir. Faaliyet Tabanlı Maliyetleme, bazı maliyetlerin üretilen birimlere ba lı olarak de i ti ini, bazı maliyetlerin ise üretilen birimlerle ba lantısı olmadı ını kabul eder. Bununla birlikte Faaliyet Tabanlı

Maliyetleme, birim düzeyinde olmayan maliyetleri, üretim hacmindeki de i ime göre sabit olarak kabul ederken, aynı zamanda ço u birim düzeyinde olmayan maliyetlerin di er maliyet etkenlerine göre de i ken oldu unu savunur (Erden, 2004a: 89).