Kamu Yönetiminde Kurumsal Performans Ölçütleri

Kurumsal performans, kaynakların ekonomik kullanımına, verimliliğine, etkililik ve hesap verebilirlik gibi ölçütlere göre ölçülür (Çevik vd., 2008: 59). Bu ölçüm sonuçları da kurumun hedefleri doğrultusunda oluşturulacak kurumsal performans standartları ile karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme işlemine kurumsal performans değerlendirme adı verilmektedir. Bir kurumun performansının değerlendirilebilmesi için öncelikli olarak performans ölçütlerinin belirlenmesi gerekmektedir.

Kamu yönetimi ilke ve esasları açısından bakıldığında kamu yönetimine özgü temel ölçütleri şöyle sınıflandırabiliriz:

Şekil -2.1: Kamu Yönetiminde Kurumsal Performans Ölçütleri

Kaynak: Bilgin, 2004: 35

a)Verimlilik ölçütü: Bir kurumun performansının değerlendirilmesinin önemli nedenlerinden birisi sonuca yönelerek etkin ve verimli bir yönetim yapısı oluşturmaktır (Al, 2002: 253). Verimlilik, çıktıların üretilmesinin maliyetiyle ilgili

bir kavramdır ve harcanan para ile elde edilen hizmet çıktıları arasında bir orantı kurularak kamu kurumunun ne kadar paraya hangi hizmet veya malı ürettiğine bakılır. Örneğin bir hastane kaç tane hastaya ne kadarlık bir bütçeyle hizmet verdiğini ölçebilir (Çevik vd., 2008: 59). Ancak kamu sektörünün sağladığı hizmetlerin ölçümünün çok zor olması, sunumundaki amacın kamu yararı sağlama olması performans ölçütü olarak verimliliğin kullanılması önünde bir engel oluşturmaktadır. Ancak yine de kurumların ellerindeki kaynakları etkili bir şekilde kullanması için gerekli olan bir ölçüttür.

b)Etkililik ölçütü: Etkililik ölçütü kamu performans ölçümünde verimlilikten daha uygun bir ölçüttür denilebilir. Çünkü etkililik; bir kurumun önceden belirlediği hedeflere uyguladığı politika, proje ve aldığı önlemlerle ne ölçüde ulaştığını gösteren bir ölçüttür. Ülkedeki suç oranlarının azaltılması gibi önceden belirlenmiş bir amacın başarılma derecesidir. Etkililik ölçütü sayesinde doğru amaçların, doğru kaynakların, doğru faaliyetlerin seçimi mümkün olmaktadır ve bu doğrultuda da hedeflenen performans ile gerçekleşen performans örtüşmektedir (Bilgin, 2004: 36).

c)Ekonomiklik Ölçütü: Tasarruf ve tutumluluk olarak da adlandırılan ekonomiklik kavramı kurumun hedeflerini gerçekleştirmede kaynakların en düşük maliyetle kullanımıdır (Özer, 1997: 69). Başka bir ifadeyle “kurumların amaçları göz önünde bulundurularak kaynakların uygun miktar ve kalitede, uygun zamanda ve yerde en uygun maliyetle elde edilmesi” dir. Tanımlardan da anlaşılacağı üzere ekonomiklik kavramı daha çok girdilerle ilgili bir kavramdır (Kubalı, 1998: 33). Bu nedenle verimlilik ölçütünden farklı bir kavramdır. Ancak verimlilik ölçütü ekonomiklik ölçütünün devamı niteliğindedir. Çünkü verimlilik ölçütü girdi ve çıktı arasındaki etkileşime dayalı olduğundan girdilerle ne kadar ekonomik davranılırsa çıktılarda da o oranda verimli olunması mümkündür (Bilgin, 2004: 38).

d)Hukukilik ölçütü: Hukukilik “kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilen mal ve hizmet üretimi ile kamusal etkinliklerin hukuka uygun bir şekilde yerine getirilmesi” anlamını taşımaktadır. Bu ölçüt kamu performans değerlendirmede klasik ölçütlerin dışında, kamu yönetimine daha uygun, kamuda aranması ve kullanılması gereken bir ölçüttür (Bilgin, 2004: 39). Çünkü ancak hukuka uygun bir

kamu yönetimi ve kamu hizmeti sunumu ile vatandaşların yönetime olan güvenleri sağlanabilir.

e)Saydamlık ölçütü: Şeffaflık olarak da ifade edilen saydamlık ölçütü “işlem ve eylemlere yönelik her türlü bilginin kamuya duyurulması” olarak tanımlanabilir. Kamu kurumlarının işlem ve eylemlerinin saydam olması demokrasi açısından da önem teşkil eden bir konudur. Saydamlık bir diğer performans ölçütü olan hesap verebilirlik ile yakından ilişkili bir kavramdır ve hesap verebilirliğin temelini oluşturur (Yağmurlu, 2007: 64). Bir kamu kurum ve kuruluşunun performans ölçümünde “yeterince saydam davranılıyor mu?”, “devlet sırrı, meslek sırrı ya da özel hayatın gizliliği gibi sınırların dışında bulunan bilgilere ulaşabiliyor musunuz?”, “size yeterince açıklama yapılıyor mu?” gibi saydamlık ölçütüne uygun soruların sorulması gerekmektedir (Bilgin, 2004: 39).

f)Hesap verebilirlik ölçütü: Hesap verebilirlik ölçütü genel olarak “bir kimsenin ya da kurumun yaptıklarından dolayı başka bir otoriteye açıklama yapması” olarak tanımlanabilir. Kamu yönetimi açısından baktığımızda ise kamu görevlilerinin yetkilerini kullanma şekillerinden ve yaptıkları faaliyetlerden sorumlu tutulmaları anlamına gelmektedir. Etkin bir hesap verebilirliğin olması için ise sorumlu tarafların rol ve sorumlulukları açıkça belirlenmiş olmalı, performans beklentileri ile çalışanların kapasiteleri arasında denge olmalı, ulaşılan performans seviyesini gösteren raporlar güvenilir olmalı ve sonuç olarak mevcut başarı durumuna göre bir karar verilmelidir (Gül, 2008: 73-74).

Yukarıda sayılan bu altı ölçüt en çok kullanılan ölçütlerdir. Ancak son zamanlarda kamu kurumlarının güvenilirliği gibi farklı ölçütlerde önem kazanmaya başlamıştır. Bu ölçütlere göre yapılan performans ölçümü yapılan işin kapsamına giren eylem ve işlemlere, işin gerektirdiği personel niteliklerine vb. bakılarak önceden belirlenen performans standartları ile karşılaştırılarak kurumsal olarak belirlenen hedeflere ne kadar ulaşıldığı konusunda bir değerlendirme yapılır. Kurumsal performans değerlendirme adı verilen bu süreçte, bir kurumun stratejik hedeflerinin doğru tespit edilip edilmediği ve bu hedeflerin gerçekleşmesinde kullanılan faaliyet ve politikaların uygulama sonuçları incelenmektedir. Bu

değerlendirme sonucunda bazı faaliyet ve politikalara devam kararı verilebileceği gibi, bazılarından da vazgeçilebilir. Böylece kamu kurumunda uzun süreden beri devam eden ancak yürütülmesi gerekli olmayan ya da gerekli olduğu halde etkili ve verimli bir şekilde yapılmayan bazı faaliyet ve projelerin tespit edilmesi ve gerekiyorsa uygulanan politika ve faaliyetlere son verilmesi mümkün olmaktadır (Yenice, 2006: 123).

Ancak unutulmamalıdır ki performans ölçümü bir kamu kurumunun mevcut durumunun fotoğrafını çekerken başarılı mı yoksa başarısız mı olduğu konusunda bir bilgi vermez. Çünkü performans düşüklüğü kurumun elinde olmayan dış çevreden kaynaklanan bir nedenle gerçekleşebilir. Dolayısıyla kurumun başarı durumu hakkında bilgiyi performans değerlendirme sağlar.

Yapılan değerlendirme sonucunda hedeflerden bir sapma yaşanmışsa ya da sisteme yönelik bir eksiklik varsa ve bu, kurumun değiştiremeyeceği nedenler dışında bir durumdan kaynaklanıyorsa bunların nedenleri araştırılır ve sonuçta gerekirse performans standartlarıyla ilgili stratejik hedef ve amaçlar yeniden gözden geçirilerek ya revize edilir ya da bir plan doğrultusunda yeniden tasarlanır. Bu süreçte temel amaç kurumun ya da birimin performansının artırılması için gerekli veri ve bilgilerin oluşturularak gelişme planlarının hazırlanmasının sağlanmasıdır (Çevik vd., 2008: 74).