Güvenilirlik analizi, herhangi bir konuda örneklemi oluşturan birimler üzerinde veri toplamak amacı ile geliştirilen ölçme aracını oluşturan ifadelerin kendi aralarında tutarlılık gösterip göstermediğini test etmek amacıyla kullanılan bir analizdir. Güvenilirlik analizi için birçok yöntem kullanılmakla birlikte en yaygın kullanıma sahip olan yöntem Alfa (Cronbach) yöntemidir. Bu yöntemin kullanılması için ölçülecek konuya ilişkin ölçekteki soru sayısının 20’den fazla ve denek sayısının 50’den fazla olması gerekmektedir (Ural ve Kılıç, 2005: 258). Bunun yanı sıra 0 ile 1 arasında değerler alan alfa katsayısının 0,8 ile 1 arasında yer alması (0,8<α<1) yüksek derecede güvenilir bir ölçek olduğunu gösterir (Ural ve Kılıç, 2005: 262). Güvenilirlik ve geçerlilik birbiriyle ilişkili olan kavramlardır. Yapılan araştırma geçerli ise aynı zamanda güvenilirdir. Yapılan çalışmada ölçme aracının geçerlik durumunu belirlemek amacıyla ölçüt olarak içerik geçerliği (content validity) kullanılmıştır. İçerik geçerliği “ölçme aracında bulunan soruların ya da maddelerin
ölçme amacına uygun olup olmadığı, ölçülmek istenen alanı temsil edip etmediği sorunu ile ilgili olup uzman görüşüne göre saptanması” ile tespit edilir (Genç, 2010:
93). Bu araştırmada da yapılan anket çalışmasının geçerliğini belirlemek amacıyla hem kaynak taramasından hem de danışman Doç. Dr. Gülise GÖKÇE ve Prof. Dr. Orhan GÖKÇE’nin görüşlerinden faydalanılmıştır.
Araştırmanın güvenilirliğini ölçmek için kullanılan Cronbach Alfa katsayısı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Tablo -4.1: Kullanılan Ölçeklerin Güvenilirlik Analizi Sonuçları
Ölçekler İfade Sayısı Cronbach’s Alpha (α) Değeri
Performans Olumlu 27 0,958 Performans Olumsuz 41 0,977 İş stresi 30 0,931
Tabloda belirtildiği üzere kullanılan ölçeklerin Cronbach Alfa katsayılarının;
performansa dayalı ödeme (PDÖ) sistemine yönelik olumlu olarak
nitelendirilebilecek ifadeler için (0,958); performansa dayalı ödeme sistemine yönelik olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadeler için (0,977) ve performansa dayalı ödeme sistemine geçildiğinden beri hekimlerin yaşadığı iş stresinin ölçüldüğü 4. bölüm için (0,931) olduğu gözlenmiştir. Bu sonuçlardan ölçeklerin yüksek düzeyde (0,8<α<1) güvenilir olduğu anlaşılmaktadır.
4.9. Araştırmanın Hipotezleri
Yapılan araştırmanın ana hipotezi “performansa dayalı ödeme uygulaması
hekimlerde iş stresine neden olmaktadır” şeklindedir. Bu ana hipotezin yardımcı
hipotezleri ise aşağıdaki gibidir:
H1: PDÖ sistemine yönelik olumlu ifadeler ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.
H2: PDÖ sistemine yönelik olumsuz ifadeler ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.
H3: PDÖ uygulamasının iş yükünü artırması ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H4: Performans değerlendirme sonuçlarının hekimlerin gelirlerine önemli bir oranda yansıması ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H5: PDÖ uygulamasıyla hekimlerin sosyal yaşamlarına ve ailelerine daha az zaman ayırmaya başlaması ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H6: PDÖ uygulamasının çalışma ilişkilerini olumsuz etkilemesi ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H7: PDÖ uygulamasının adil ve objektif yapılmaması ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H8: PDÖ uygulamasının denetiminin zor olması ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri hekimlerin yaşadığı iş stresi arasında anlamlı bir ilişki vardır.
H9: Hekimlerin cinsiyetleri ile PDÖ sistemine yönelik olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H10: Hekimlerin cinsiyetleri ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H11: Hekimlerin yaşları ile PDÖ sistemine yönelik olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H12: Hekimlerin yaşları ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H13: Hekimlerin medeni durumları ile PDÖ sistemine yönelik olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H14: Hekimlerin medeni durumları ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H15: Hekimlerin eğitim durumları ile PDÖ sistemine yönelik olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H16: Hekimlerin eğitim durumları ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H17: Hekimlerin hizmet yılları ile PDÖ sistemine yönelik olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H18: Hekimlerin hizmet yılları ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H19: Hekimlerin temel maaş miktarı ile PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H20: Hekimlerin temel maaş miktarı ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H21: Hekimlerin performanslarına karşılık aldıkları ek gelir miktarı ile PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H22: Hekimlerin performanslarına karşılık aldıkları ek gelir miktarı ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H23: Hekimlerin bulundukları kurumda çalışma süreleri ile PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H24: Hekimlerin bulundukları kurumda çalışma süreleri ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H25: Hekimlerin çalışma temposu ile PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranı arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H26: Hekimlerin çalışma temposu ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H27: Hekimlerin çalıştıkları pozisyon ile PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere katılma oranları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H28: Hekimlerin çalıştıkları pozisyon ile PDÖ sistemi uygulanmaya başladığından beri yaşadıkları iş stresi arasında anlamlı bir farklılık vardır.
4.10. Araştırmanın Bulguları ve Değerlendirme
Bu bölümde öncelikli olarak araştırmaya katılanların demografik özelliklerine ilişkin bilgilere ardından da ankette yer alan bölümlerin aritmetik ortalama ve standart sapma sonuçlarına yer verilecektir. Son olarak ise araştırma hipotezlerinin açıklanmasına yarar sağlayacak analiz sonuçları üzerinde durulacaktır.
4.10.1. Örneklemin Demografik Özellikleri
Araştırma kapsamında yapılan anket çalışmasına katılan hekimlerin cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, hizmet yılı gibi demografik özelliklerine ilişkin bulgular aşağıdaki Tablo-4.2’de verilmiştir.
Tablo -4.2: Örneklemin Demografik Özellikleri Özellikler f % Özellikler f % Cinsiyet Erkek Kadın Eğitim Durumu Lisans Yüksek Lisans Doktora Yaş 18-25 yaş arası 26-30 yaş arası 31-35 yaş arası 36-45 yaş arası 45 ve üstü Maaş 1000 TL den az 1000-2500 TL arası 2501-5000 TL arası 5001 TL ve üzeri 70 64 52 32 50 6 40 42 28 18 4 106 16 8 52,2 47,8 38,8 23,9 37,3 4,5 29,9 31,3 20,9 13,4 3 79,1 11,9 6 Medeni Durum Evli Bekar Hizmet Yılı 0-1 yıl arası 2-5 yıl arası 6-10 yıl arası 11-15 yıl arası 16 yıl ve üzeri Çalışma Süresi 1 yıldan az 1-5 yıl arası 6-10 yıl arası 11 yıl ve üzeri Ek Gelir 1000 TL den az 1000-2000 TL arası 2001-3000 TL arası 3001 TL ve üzeri 102 32 6 56 38 18 16 50 68 14 2 8 70 22 34 76,1 23,9 4,5 41,8 28,4 13,4 11,9 37,3 50,8 10,4 1,5 6 52,2 16,4 25,4 Not: n=134.
Yukarıdaki tabloda verilen örneklem grubundaki hekimlerin cinsiyete göre dağılımlarına bakıldığında erkek hekimlerin(%52,2) kadınlardan(%47,8) daha fazla olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra örneklem grubundaki hekimlerin büyük çoğunluğu (%76,1) evlidir. Hekimlerin yaş aralıklarına bakıldığında ise %31,3 ile en yüksek oranın 31-35 yaş aralığında olduğu görülmektedir. Hastanede çalışan ve örneklem grubunda yer alan hekimlerin %41,8’inin hizmet yılları 2 ile 5 yıl arasındadır ve %50,8’inin bulundukları hastanede çalışma süreleri ise 1 ile 5 yıl arasındadır. Yapılan analiz sonucundan elde edilen veriler açısından göze çarpan durumlardan biri de hekimlerin çok büyük bir oranının (%79,1) temel maaşının 1000 ile 2500 TL arasında olması ve %52,2’sinin yaklaşık temel maaşları kadar
performansa değerlendirmeye dayalı olarak ek gelir elde etmesidir. Yani hekimlerin eline geçen gelirin önemli bir kısmı gösterdikleri performansa endekslenmiş durumdadır.
4.10.2. Performansa Dayalı Ödeme Sistemine İlişkin Olumlu ve Olumsuz Olarak Nitelendirilebilecek İfadelere ve İş Stresine İlişkin Analiz Sonuçları
Bu bölümde; çalışmanın Ek 2 kısmında verilen tanımlayıcı istatistikler kapsamında ankette yer alan her bir ifadeye ilişkin bulunan aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri baz alınarak hesaplanan performansa dayalı ödeme sisteminin olumlu ve olumsuz yönlerini ölçen 2. ve 3. bölüm ile sisteme geçildiğinden beri hekimlerin yaşadığı iş stresini ölçen 4. bölümün aritmetik ortalamalarına ve standart sapmalarına yer verildikten sonra hekimlerin bu bölümlerdeki ifadelere katılma oranları ve yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu gibi demografik özellikleri arasında anlamlı bir fark olup olmadığını analiz etmek amacıyla yapılan analiz sonuçlarına yer verilecektir.
Aşağıdaki Tablo-4.3’te hekimlerin performansa dayalı ödeme sistemine yönelik olumsuz ve olumlu olarak nitelendirilebilecek ifadelere verdikleri cevaplar ile PDÖ sisteminin yarattığı stresi ölçtüğümüz 4. bölüme verdikleri cevapların ortalamalarına ve standart sapmalarına yer verilmiştir.
Tablo -4.3: PDÖ Sistemine Yönelik Olumlu ve Olumsuz Olarak Nitelendirilebilecek İfadelere ve Hekimlerin Yaşadıkları İş Stresi İfadelerine İlişkin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapmalar
Ölçekler Aritmetik Ortalama Standart Sapma
Performans Olumlu 2,44 0,85
Performans Olumsuz 3,87 0,80
İş stresi 3,36 0,69
Notlar: (i) n=134, (ii) Ölçekte 1=Kesinlikle Katılmıyorum ve 5= Kesinlikle Katılıyorum anlamındadır. (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre ( χ2=105,128; p<0,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Tabloda görülen analiz sonuçları incelendiğinde ankete katılan hekimlerin performansa dayalı ödemeye yönelik olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere verdikleri cevapların ortalamaları dikkate alındığında (3,87) bu ifadelere katılma oranların yüksek olduğu, olumlu olarak nitelendirilebilecek ifadelere verdikleri cevapların ortalamalarına bakıldığında (2,44) ise bu ifadelere katılma oranlarının düşük olduğu görülmektedir. Bunun yanı sıra hekimlerde performansa dayalı ödeme sisteminin yarattığı stresin sonuçlarını ölçtüğümüz “iş stresi” bölümünün ortalamasının da 3,36 ortalama ile “katılıyorum” ifade alanına girdiği görülmektedir.
Çalışmanın Ek 2 kısmında verilen tanımlayıcı istatistiklere bakıldığında ankete katılan hekimlerin PDÖ sistemine yönelik olumlu olarak nitelendirilebilecek ifadeler içinde yalnızca “yapılan uygulama izin ve rapor taleplerini azaltmıştır” ve “uygulama sayesinde laboratuvar tetkik sayıları artmıştır” şeklindeki cümleler açısından “katılıyorum” ifade alanına girdiği, diğer ifadelerin tümü açısından ise “tarafsızım” ifade alanına girdikleri görülmektedir. Ankete katılan hekimlerin PDÖ sistemine yönelik olumlu buldukları iki özelliğinin, içinde bazı olumsuzlukları da barındırması ve PDÖ sistemine yönelik olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelerin tamamında “katılıyorum” ifade alanına giren cevapları vermeleri hekimlerin sistemden duydukları memnuniyetsizliğin bir göstergesidir. Bunun yanı sıra anket çalışmasına katılan hekimlerin %49.3’ünün işinin genelde mesai saatleri dışına sarktığını söylemesi, %43.3’ünün ise “üniversiteye yeniden başlayacak olsanız yine hekim olmayı mı seçerdiniz?” sorusuna “hayır, kesinlikle seçmezdim” cevabını vermesi sistemin sorgulanmasının gerekliliği açısından önemli sonuçlardır.
4.10.2.1. Cinsiyetlerine Göre Hekimlerin PDÖ Sistemine İlişkin Olumlu ve Olumsuz Olarak Nitelendirilebilecek İfadelere Katılma Oranları ve Sisteme Geçildiğinden Beri Yaşadıkları İş Stresi Düzeyi
Ankete katılan hekimlerin PDÖ sistemine ilişkin olumlu ve olumsuz olarak nitelendirilebilecek ifadelere yönelik değerlendirmelerinin ve yaşadıkları iş stresinin cinsiyetlerine göre farklılık sergileyip sergilemediğini belirlemek amacıyla yapılan analiz sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.