Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının Dava Ehliyeti

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, Anayasanın 135. maddesine göre, belli bir mesleği mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve hak ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişileridir.

Bu kuruluşlar, gerek Anayasada düzenlenip görev tanımlarının yapılmış olması, gerek yasayla kurulmaları ve gerekse Anayasa ve kuruluş yasalarıyla görevlendirilmiş ve yetkilendirilmiş oldukları faaliyet alanlarına ilişkin olarak kamu gücü ile donatılmış olmaları yönleriyle, mesleksel amaçlarla kurulmuş başkaca topluluklardan ayrılırlar. Bu ayrı statünün en önemli özelliği ise kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının belli bir faaliyet alanında kamu gücü ile donatılmış ve idari işlem niteliğinde işlemler kurabilme yetkisi ve yeteneğine sahip kılınmış olmalarıdır.

Bir tüzelkişilik olarak kurulan kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, Medeni Kanun uyarınca taraf ve dava ehliyetlerin varlığı da kaçınılmazdır. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının üyeleri hakkında kurduğu idari nitelikteki işlemleri ile vesayet makamı olarak yaptığı işlemleri yönünden taraf ehliyetleri bulunmaktadır.

Bu kuruluşların dava açma ehliyetleri yönünden ise üç farklı durumdan söz etmek gerekmektedir. Birincisi, bu meslek kuruluşlarının üyelerinin mesleki çıkarlarını ilgilendiren konulara ilişkin dava yeteneği, ikincisi, bu meslek kuruluşlarının idari vesayet makamlarına karşı açacakları iptal davalarına ilişkin dava yeteneği, üçüncüsü de

162 Yenice, Kazım / Esin, Yüksel, İdari Yargılama Usulü, s.479.

statülerine, kuruluş kanunları, organik kanunlarına göre çalıştıkları alan ve yöneldikleri amaçlarla ilgili konulara ilişkin dava yeteneği.¹⁶³

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, vesayet makamlarının kararlarına karşı dava ehliyeti, tıpkı başkaca vesayet altındaki kuruluşlarda olduğu gibi tartışmasız olarak kabul görmektedir. Örneğin; Sağlık Bakanlığı'nın Tababet Uzmanlık Yönetmeliğinde değişiklik yapılmasına dair Yönetmeliğinin 1. maddesinin iptali istemiyle Türk Tabipler Birliğinin açtığı davayı Danıştay 5. Dairesi esastan incelemiştir.

Söz konusu karara göre; "2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2. maddesinin 1. fıkrasının 4577 sayılı Yasa ile değişik (a) bendinde; idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlal edilenler tarafından iptal davası açılabileceği hükme bağlanmıştır. Tıpta Uzmanlık Eğitimi konusunda yapılacak düzenlemelere katılmakla görevli kuruluşlardan biri olan Türk Tabipler Birliği'nin katılımı sağlanmadan Sağlık Bakanlığı'nca çıkarılan Tababet Uzmanlık Yönetmeliğinin iptali istemiyle dava açabileceği, Dairemizce ve Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulunca pek çok davada kabul edilmiştir. Türk Tabipler Birliğinin dava konusu edebileceği açıkça kabul edilen Tababet Uzmanlık Yönetmeliği ile sıkı sıkıya bağlı anılan yönetmelik hükümlerine göre yapılan toplu atama işlemleri ile de menfaat ilgisinin kurulması kaçınılmazdır. Düzenleyici işlemi dava konusu eden Türk Tabipler Birliğinin anılan düzenlemenin sonucunu, uygulama işlemlerini dava konusu edemeyeceğinin kabulü, hukuka aykırılığı saptanan yönetmelik uygulamasının hukuken geçerli sayılması sonucunu doğuracaktır. Tabipliğin kamu ve kişi yararına uygulanıp gelişmesini sağlamak üyelerinin menfaati ile kamu yararının denkleştirmekle görevli Türk Tabipler Birliğinin, ilgili mevzuat hükümleri ihmal edilip bir kısım meslek mensuplarını ayrıcalıklı konuma yükselten yönetmeliğe dayalı atama işlemlerini irdeleyip dava konusu etmesi, üstlendiği görevin doğal bir sonucudur. Davacı Türk Tabipler Birliği Meslek Konseyi'nin, birlik üyelerinin hukukunu korumak amacıyla dava açabileceğinin esasen yasayla belirlenmiş olan kuruluş amacı göz önünde bulundurulduğunda düzenleyici işlemlerin yanı sıra bu düzenleyici işlemlerin uygulama işlemleri olan atama işlemlerine karşı da dava açma ehliyetinin var olduğunun kabulü gerekmektedir.

163 Azrak, Ülkü: "İptal Davalarında Meslek Kuruluşlarının Dava Açma Yeteneği", İzmir Barosu Yargı Reformu Sempozyumu, İzmir Barosu Yayını, İzmir 2000, s.323.

Bu itibarla 6023 sayılı Yasa ile verilen görevler bakımından, birliği temsilen Merkez Konseyinin bu davayı açmakta menfaatinin ve dolayısıyla dava açma ehliyetinin olduğu anlaşılarak işin esasına geçildi.¹⁶⁴

Öte yandan, Danıştay, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına bağlı ancak tüzelkişiliği bulunmayan meslek odalarının, kurdukları idari işlem niteliğindeki işlemlere karşı açılacak davalarda davalı olabilme ehliyeti ile vesayet makamlarının kararlarına karşı açacakları davalar dışındaki konularda, objektif dava ehliyetinin varlığı konusunda çelişkili kararlar vermekteydi. Örneğin; Danıştay 8. Dairesi bir kararında, İnşaat Mühendisleri Odasının davacı taraf olma ehliyetinin olmadığını kabul ederken, Danıştay 12. Dairesi bir kararında, Mimarlar Odasının idari davalarda davacı taraf olma ehliyetinin bulunduğuna karar vermiştir. Bu durum bir İçtihadı Birleştirme Kurulu Kararı ile giderilmiştir. Söz konusu karara göre; "Tüzelkişiliği olmayan idari mercilerin davalı sıfatını kabul etmek, ancak davacı olamayacaklarını söylemek, genel surette usul hukuku ve özellikle idare usul hukuk esaslarıyla bağdaştırılamaz. İdari yapı içinde belli yetki ve görevleri olan kamu idaresi kuruluşlarının tüzelkişilikleri olmasa da, faaliyetlerinden doğan anlaşmazlıklar için kendilerine taraf ve dava ehliyeti tanınmalıdır. Sayılan nedenlerle, Türk Mühendis ve Mimar Odalarının davacı ve davalı olarak taraf ve dava ehliyetleri bulunduğuna 08.03.1979 tarihinde oyçokluğu ile karar verilmiştir."¹⁶⁵ Bu kararın ardından Mühendis ve Mimar Odalarının dava ehliyeti konusunda tartışmalar ortadan kalmıştır.

Daha sonra 6643 sayılı Türk Eczacılar Birliği Kanununda 08.01.1985 tarihinde 3145 sayılı Kanunla yapılan değişiklik ile Türk Eczacılar Birliğine tüzelkişilik tanınmıştır. 6023 sayılı Türk Tabipler Birliği Kanununda 08.01.1985 tarihinde 3144 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle Türk Tabipler Birliğine tüzelkişilik tanınmıştır. 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliği Kanununda, 19.04.1983 tarihinde 66 sayılı KHK ile yapılan değişiklikle Türk Mühendis ve Mimarlar Odaları Birliğine tüzelkişilik tanınmıştır. Son olarak da 18.05.2004 tarihli 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanununun 4. maddesinde Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Odası, Sanayi Odası ve Deniz Ticaret Odalarına tüzelkişilik tanınmıştır. Böylece bu meslek

164 Danıştay 5. D., 15.05.2002 gün ve E.2001/132, K.2002/2252.(www.kazancı. com)

165 Danıştay ÎBK., 08.03.1979 gün ve E. 1971/1, K. 1979/1. DD, S 36-37, s. 165-171.

odalarının objektif dava ehliyeti yönünden sıkıntıları giderilmiş ve bu meslek odalarının objektif dava ehliyetine sahip olmaları sağlanmıştır. Bu mevzuat değişikliğinin ardından Danıştayın, meslek odalarının dava ehliyeti konusunda doğrudan organik kanunlarına başvurduğu görülmüştür. İptal davası yönünden, tüzelkişiliği olmayan kamu kuruluşlarının kendi yetki ve görev alanındaki işlerde davada taraf olabilme yeteneğine sahip olduklarını kabul etmek yönetimin hukuka uygun hareketini sağlama yönünden yerinde bir yol gibi görünmektedir.¹⁶⁶