Kalite Maliyetleri Kavramı

Kalite maliyetlerinin tanımlanmasında genel kabul görmüĢ bir tanım olmamakla birlikte, bu konuda çeĢitli yazarlar ve kuruluĢlar birçok tanımlama yapmıĢlar ve çeĢitli standartlar geliĢtirmiĢlerdir.

Kalite maliyetleri kavramını literatürde ilk kez kullanan kiĢiler ise kalite konusunun da önde gelen isimlerinden olan Juran ve Feigenbaum‘ dur. Juran kalite maliyetleri kavramından ilk kez 1961 yılında yayınlanan ― Quality Control Handbook‖ isimli çalıĢmasının bir bölümünde bahsetmiĢtir. Daha sonra ise, Armand V. Feigenbaum ―Total Quality Control‖ isimli makalesinde değinmiĢtir (Feigenbaum, 1956:93, Akt: ÖmürgönülĢen, 2007:11). Feigenbaum‘ a göre, kalite maliyetleri, kalitenin tanımlanması, oluĢturulması, kontrolü ile ilgili maliyetlerden, kaliteye uygunluğun, güvenilirliğe ve güvenlik gereksinimlerinin değerlendirilmesine iliĢkin maliyetlerden ve mamulün gereksinimleri karĢılayamaması sonucu kusurlu ürünün gerek fabrika içinde, gerekse müĢteriye tesliminden sonra neden olduğu maliyetlerden oluĢmaktadır ( Feigenbaum, 1983:110, Akt: ÖmürgönülĢen, 2007:11).

Kalite maliyetleri, firmanın kalite hedeflerine ulaĢıp ulaĢmadığının somut bir göstergesidir (Hacırüstemoğlu ve ġakrak, 2002). Bir baĢka deyiĢle,‖bir iĢi ilk defasında ve en doğru yapabilmek için katlanılan maliyetlerdir‖ (Tan ve PeĢkircioğlu, 1991:28). Kalite maliyetlerini; hataları önlemek için yürütülen faaliyetler, planlı kalite kontrolleri, üretim sürecinde ve ürünün kullanımı sırasında görülebilecek hatalardan doğan maliyetler oluĢturmaktadır. Kalite maliyetleri ile ilgili yapılan tanımların ortak noktasını kaliteyi sağlamak ve onu geliĢtirmek, korumak için katlanılan maliyetler oluĢturmaktadır.

Bir Ġngiliz standardı olan ‗British Organization-BS6143 (1992)‘ Toplam kalite maliyetini, kaliteye ulaĢılmadığında oluĢan kayıplar ile birlikte kaliteyi sağlamanın ve güvenceyi vermenin maliyeti olarak tanımlamıĢtır. Ġngiliz standardının yaptığı bu tanım kalite maliyetleri kavramının iki boyutuna dikkat çekmektedir. Birincisi, kaliteyi

sağlamanın ve güvence vermenin maliyeti, ikincisi ise istenilen kalitenin sağlanamaması durumunda katlanılan kayıpların maliyetidir. Bu noktada, kalite maliyetleri bu iki boyutun toplamından oluĢmaktadır. Yani, istenilen kalitede mal ve hizmet üretebilmek için katlanılan tüm maliyetler kalite maliyeti olarak kabul edilmektedir. Ayrıca istenilen kalitede mal ve hizmet üretilemediği zaman katlanılan tüm maliyetler de kalite maliyetleri olarak kabul edilmektedir.

Ġngiliz Standartlar Enstitüsü (British Standards Institute) kalite maliyetlerini; önleme maliyetleri (prevention costs), değerlendirme maliyetleri (appraisal costs), içsel baĢarısızlık maliyetleri (internal failure costs) ve dıĢsal baĢarısızlık maliyetleri (external failure costs) olmak üzere dört temel unsur olarak ortaya koymuĢtur (BS 6143 1992:231). Bu çalıĢmada da kalite maliyetlerinin sınıflandırılmasında bu dört temel unsur esas alınmıĢtır. Bu temel unsur, çalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde ayrı bir baĢlık altında ayrıntılı olarak verilecektir.

Uluslararası Standardizasyon Örgütü(ISO)‘ nün 9004 No‘lu standardında (bu standart aynı zamanda, Türk Standartları Enstitüsü‘nün TS-9004 No‘lu standardı olarak da kabul edilmiĢtir) ise toplam kalite maliyetleri, uygun kalitenin gerçekleĢtirilebilmesi için yapılan faaliyetlerin maliyeti ile yetersiz kontrollerden kaynaklanan maliyetler olarak tanımlanmıĢtır.

Kalite maliyetleri; iĢletmelerde hatalı veya kusurlu üretim gerçekleĢmemesi ve oluĢan hataların düzeltilmesi için yapılan harcamalarla, bu harcamaların alternatif maliyetlerini içeren ve iĢletmenin tüm faaliyet sürecinde ortaya çıkabilecek soyut ve somut maliyetlerden oluĢan kalite ve baĢarı ölçüm araçlarıdır (Yumuk ve Ġnan, 2005:178).

Yaygın kanıların aksine firmalar açısından maliyetli olan kaliteli mal ya da hizmet üretimi değil, kalitesiz ya da düĢük kaliteli mal ya da hizmet üretimidir (Pekdemir, 1993). Kalitesizliğin maliyetinin kaliteyi sağlamak için katlanılan maliyetlerden daha yüksek olduğunu ifade eden kalite maliyetleri ürün ya da hizmetten ayrı olarak da düĢünülmemesi gereken bir kavramdır. Bu durumu Missing, kalite maliyetlerinin bu Ģekilde algılanıĢına bir eleĢtiri olarak ― kalite maliyetleri, mal ya da hizmetten ayrı bir kavram gibi görülmeye çalıĢılmaktadır. Sanki ürünün üretilmesi bir

görev, bunun hatadan arındırılması ise ayrı bir görev gibi. Halbuki iĢletmede çalıĢan elemanların görevi iĢini zamanında, öngörülen maliyetlerde ve hatasız yapmak değil midir?‖ Ģeklinde ifade etmiĢtir (Sipahi ve Yıldırım, 2004:8).

ĠĢletmelerin, yerel ve uluslar arası pazarlarda üstünlük sağlamak için tüketicilere sundukları mal ve hizmetlerin kalitesini arttırmaları gerekmektedir. En önemli amaçlarından biri de kar elde etmek olan bu iĢletmeler, kaliteyi sağlarken, üretim maliyetlerini de kontrol altında tutmak zorundadırlar. BaĢka bir deyiĢle, iĢletmelerin yüksek kaliteyi sağlamak için katlanmak zorunda oldukları maliyetlerini, açık bir Ģekilde görebilmeleri gerekmektedir. Kalite Maliyetlerinin ölçümü ile sağlanacak bu durum, iĢletmelere büyük fırsatlar verirken, içinde bulundukları sektörde de güçlü olmalarını sağlayacaktır (Yumuk ve Ġnan, 2005: 177).

Kalite maliyetlerinin bir baĢka tanımı da ―katma değer yaratmayan tüm faaliyetlerin maliyetidir.‖(Morse, 1993:23) Ģeklinde yapılmıĢtır. Bu tanıma göre, kalite maliyetlerinin bir kısmı, israf kavramına dikkat çekmektedir. Ġsrafın ortaya çıkması, bir iĢletmede iĢlerin, ilk anda doğru yapılmadığının bir göstergesidir. Bu tanımın israf kavramıyla, kalitesizlik maliyetlerini ifade ettiği de söylenebilir. Ancak kalite maliyetleri, kaliteye ulaĢamamanın maliyeti olarak ifade edilen kalitesizlik maliyetlerinden daha geniĢ bir kavramı ifade etmektedir. Kalite maliyetleri, kaliteye ulaĢmanın maliyetleri ile kaliteye ulaĢamamanın maliyetlerin toplamından oluĢmaktadır (ÖmürgönülĢen, 2007:13). Literatürde, bu iki kavramın birbirlerinin yerine kullanıldıkları sıkça görülmektedir. Ancak, bu çalıĢmada kaliteye ulaĢmak için katlanılan tüm maliyetleri ifade eden kalite maliyetleri kavramı kullanılacaktır. Bu anlamda; önleme, değerlendirme ve baĢarısızlık maliyetleri incelenecektir.

Amerikan Kalite Örgütü ve Ġngiliz Standartlar Enstitüsü tarafından da kalite maliyetleri, hem kaliteye ulaĢmanın hem de kaliteye ulaĢılamadığında katlanılan kaybın maliyetleri olarak tanımlanmıĢtır ( Chiadamrong, 2003:1000). Ayrıca Harrington da (1987:5, Akt:ÖmürgönülĢen, 2007:14) ―Poor Quality Cost‖ isimli kitabında kalite maliyetlerini, bir iĢin her seferinde doğru olarak yapılabilmesi için katlanılan maliyetler, üretilen ürünün kabul edilebilir olup olmadığının belirlenmesi ile ilgili maliyetler ve spesifikasyonlarına uymamasından ya da müĢteri beklentilerini karĢılayamamasından dolayı iĢletmenin maruz kaldığı maliyetler olarak tanımlamıĢtır.

Yapılan tanımlardan da anlaĢılacağı üzere, kalite maliyetleri, kalitesizliğin maliyetlerini de içine alan daha geniĢ bir kavramı ifade etmektedir. Bu nedenle, iĢletmelerde kalite maliyetleri üzerine yapılacak geliĢtirme çalıĢmaları, kalitesizlik maliyetlerini de kapsayarak maliyetlerin düĢmesine de imkan sağladığı için maliyet tasarrufu dolayısıyla iĢletme karlılığı açından da son derece fonksiyonel bir kavramdır. Ayrıca, yöneticiler için de kalite iyileĢtirme konusuna yapılan yatırımlarının gerekçesini haklı göstermelerine ve yapılan çalıĢmaların etkinliğini izlemelerine yardımcı olan bir öğrenme, iyileĢtirme ve performans ölçme tekniğidir. Kalite maliyetlerinin ölçülmesi, raporlanması ve muhasebeleĢtirilmesi ile kalite sistemi daha etkin hale gelebilmektedir (Yumuk ve Oğuzhan, 2005:2).