Kadınların Mülkiyet SatıĢında Ortaklık

Osmanlı da kadınlar sosyoekonomik yapının içerisinde her zaman bizzat faaliyette bulunmayabiliyorlardı. Fakat servetlerini bir ortağı aracılığı ile iĢletebilme imkânına sahiplerdi. Kadınlar bu sayede ortaklık yolu ile mali dönüĢümün içerisinde yer almıĢlardır. Yeri geldiğinde ortaklarıyla aralarında mal alım-satımında da bulunmuĢlardır. Konuyla alakalı olarak kadının ortağına yapmıĢ olduğu bir hüccete ise Eyüp Evlice Mahallesi‟nde ikamet eden Ġbrahim kızı Afife Hanım kardeĢinin vekilliği aracılığı ile ortağına satıĢ akdini gerçekleĢtirmiĢtir. Vekilliği sabit olan erkek kardeĢi Ġbrahim oğlu Ahmet Ağa aracılığıyla hudut ve vasıflarını belirlediği mülkünü mahkemeye bildirmiĢtir. Daha önce Abdullah oğlu Receb BeĢe ile yarı yarıya ortak olmak üzere H. 1114 senesinde Ġstanbul ĠskenderpaĢa Mahallesi‟nde oturan Murat BeĢe‟den 80 kuruĢa mülk satın almıĢlardır. Ancak bu sefer yarı yarıya almıĢ oldukları mülkünü Afife Hanım ortağı Receb BeĢe‟ye satmıĢtır. Bu akiden sonra gayrimenkulünün Receb BeĢe‟ye ait olduğunu ifade etmiĢtir.304

Eyüp mahkeme kayıtlarında kadının iki evini iki ayrı kiĢiye ortak olarak satmasına iliĢkin belgede ise Evlicebaba Mahallesi‟nde oturan Mustafa kızı Fatma Hanım ortak satıĢ akdini kadının huzurunda ġaban oğlu Osman ve Hüseyin oğlu Mustafa‟ya yapmıĢtır. Mevcut iki evini Osman ve Mustafa‟ya 100 kuruĢ karĢılığında vermiĢtir. Parayı da ikisinden ortak olarak almıĢtır.305

Bu konuya iliĢkin rastladığımız baĢka bir hüccette ise kadının kendi evini üç erkek alıcıya ortak olarak sattığını görmekteyiz. Eyüp Camii kebir Mahallesi‟nden Hacı Mustafa kızı AyĢe Hanım sınırlarını belirttiği

302

E.ġ.S, nr.126/v.37, a/3, H.7 Rebiulâhir 1121/M.16 Haziran 1709.

303

E.ġ.S, nr.136/v. 104, b/2, H. 3 Safer 1128 /M. 28 Ocak 1716.

304

E.ġ.S, nr.136/v. 193, b/1, H.23 Safer 1129/M. 6 ġubat 1717.

305

bahçeli evini Mustafa, Ġvaz ve Yusuf kardeĢlere ortak olarak satar. SatıĢın ücretini de kardeĢlerden eĢit miktarda almıĢtır.306

Diğer bir vesikada Eyüp Musa ÇavuĢ Mahallesi‟nde oturan Abdullah kızı Ġsmihan Hanım vekili Mustafa Çelebi aracılığı ile mülkünü iki erkeğe satını görmekteyiz. Bahçeli evini Ġshak Bey ve Hüseyin Beye yarı yarıya ortak Ģekilde 150 kuruĢa satmıĢtır.307

Eyüplü iki kadın kardeĢin ortak olarak mülklerini sattıkları mahkeme kaydında görülmektedir. Buna dair ise Eyüp Otakçılar Mahallesi‟nden Abdülkadir kızları Saliha ve Rabia isimli iki kız kardeĢ sınırlarını tarifte bulundukları ev enkazını Mehmet oğlu Salih adında alıcıya 14 kuruĢa satmıĢtır. Parayı da Salih‟in elinden aldıklarını beyan ederek ev en kazını dilediği yere nakletmesini ya da dilediği gibi kullanmasını ifade etmeleri ile satıĢ gerçekleĢtirilmiĢtir.308

Kadınlar birlikte satıĢ yapabilmekte idi. Bununla alakalı kayıtlara rastlamaktayız. Ġstanbul Kaliçeciler köĢkü yakınlarında oturan Ümmügülsüm Hanım ile Avrat pazarı DikilitaĢta oturan Havva Hanım birlikte taĢınmazlarını satmıĢlardır. Ortak oldukları bahçeli evlerini satmıĢtır. Yarı yarıya ortak oldukları bu evi Ġsa oğlu Mehmet Ağa‟ya 500 kuruĢa satıp parayı da bizzat elden almaları ile bu satıĢ hücceti tanzim edilmiĢtir. Görüldüğü üzere kadınlar iĢbirliği içerisinde olup gayrimenkullerini ortak satabilmekteydi.309

Anne ve kızın kendilerine veraseten kalan mülklerini beraberce satması kayıtlarda yer almaktadır. Ayrıca bunun duvar ve arsa satıĢı olması dikkat çekicidir. Eyüp haricinde olan Topçular Mahallesi‟nde sakin iken vefat eden Abdullah Bey‟in malları eĢine ve kızına kalmıĢtır. EĢi Kâtibe Hanım ile kızı ġerife Rukiye‟ye Abdullah Bey‟den intikal eden gayrimenkulü beraberce aynı mahalleden Ömer BeĢe‟ye duvar ve arsayı satmıĢlardır. Fakat bu satıĢta taĢ duvar Ömer BeĢe ve anne kızın bulunduğu yerde yarı yarıya durumdadır. Bunun üzerine Fatma Hanım ve kız

306

E.ġ.S, nr.128/v. 47, b/1, H. 1 Safer 1124/M. 11 Mart 1712.

307

E.ġ.S, nr. 128/v. 38, a/3, H. 5 Muharrem 1124/M. 13 ġubat 1712.

308

E.ġ.S, nr. 136/v. 41, b/2, H. 11 Cemaziyelevvel 1127/M. 15 Mayıs 1715.

309

duvarla evi Ömer BeĢe‟ye 1500 akçeye satmıĢtır. Böylelikle sınır gibi duran bu bölge sorunu da aradan kalkmıĢtır.310

Anne kızın ortak mülk satıĢına iliĢkin bir diğer örnekte ise Eyüp Cezeri KasımpaĢa Mahallesi‟nde oturan Safiye Hanım ile büyük kızı Hadice Hanım beraber mülklerini Mustafa Ağa adlı Ģâhısa satmıĢlardır. Her ikisi mahkemede; „„Ġkimizin ortak olarak Edirne de merhum Yıldırım Han camisi yakınlarında bulunan vasıf ve hudutları belli olan evimizi Abdurrahman oğlu Mustafa Ağaya 300 yüz kuruĢa sattık ve parasını Mustafa Ağa elinden aldık bundan sonra bizim alakamız kalmayıp Mustafa Ağanın mülküdür‟‟ diye beyan etmiĢlerdir.311

Üç kadının mülklerini vekâlet yoluyla satıp paralarını tahsil etmelerine dair hüccette ise Eyüp Camii Kebir Mahallesi‟nden Abdullah kızı Rukiye Hanım mülkiyetinde olan hudutları verilen evini 60 kuruĢa el-Hac Ġbrahim Ağaya satmıĢtır. Yine aynı mahalle eĢrafından olan Abdullah kızı Yağcinan mülkiyetindeki evini 50 kuruĢa yine el-Hac Ġbrahim Ağaya satmıĢtır. Ve yine Rukiye Hanım da baĢka bir mülkünü ve de aynı mahalleden olan Ümmihâni Hanım ve vekili ayrıca kocası olan Yasin oğlu Süleyman BeĢe‟nin ortak olan mülklerini vekilleri aracılığı ile el-Hac Ġbrahim Ağaya satmıĢtır. Hepside paralarını ayrı ayrı olmak üzere Ġbrahim Ağa‟nın elinden almaları satıĢ gerçekleĢtirilmiĢtir.312

Ġki kadının değirmen, çiftlik, tarlasını ve bağını hem Müslüman hem de zımmiye ortak olarak satmasına örneğe kayıtlarda rastlamaktayız. Aslında kendi uhdelerinde bulunan bu mülkler veraset yolu ile elde ettikleri bir mülktür. Belgede ise Aslen Rumili Ġstarye kazasına bağlı Kageli köyünden olup Ġstanbul Eğrikapu Molla aĢkı Mahallesi‟nde vefat eden Hasan oğlu Abdullah‟ın veraseti karısı Ali kızı Fatma ve büyük kızı AyĢe‟ye ait olduğu açığa çıktıktan sonra mülkiyetlerini satmıĢlardır. Vekilleri ise annesi olan Asiye Hanımdır. Onun vekâlet etmesi ile AyĢe Hanımda onunla birlikte olup hudut ve vasıfları ahali tarafından bilinmekte olan hisse değirmen, harabe çiftlik, harabe bağ ve tarlalarını Ģimdiye kadar var olan vergileri de

310

E.ġ.S, nr. 136/v. 105, b/3, H. 5 Safer 1128/M. 30 Ocak 1716.

311

E.ġ.S, nr. 136/v. 202, b/1, H. 17 Zilhicce 1129/M. 22 Kasım 1717.

312

dâhil olmak üzere ödemeyi taahhüt etmesiyle Abdullah oğlu Mustafa ve Yanni oğlu Piçoya yarı ortak olarak satmıĢlardır. Bu satıĢ 10 kuruĢa gerçekleĢtirilmiĢtir.313

Kayıtlarda veraset malı isabet eden iki küçük kızın mülk satıĢı görülmektedir. Bu satıĢ vasileri marifetiyle yapılmıĢtır. Büyük Halkalı isimli köyden Mehmed oğlu Mustafa vefat etmiĢtir. Bunun üzerine varisleri iki kızı AyĢe ve Fatma olmuĢtur. Vasileri ve anneleri Hüseyin kızı Havva evin harcı masrafı kurtarmadığı için satılmasının daha uygun olduğunu söylemiĢlerdir. Böylece bu gayrimenkul Osman oğlu Ömer‟e 41 kuruĢa satılmıĢtır.314

Tablo 3.1. Kadından Erkeğe Gayrımenkul SatıĢlarının Genel Dağılımı Ev Bahçeli

Ev Bağ Tarla Arsa Çiftlik Koru Dükkân Ağaç Değirmen Duvar

26 5 2 2 3 3 2 1 1 1 1

%55,3 %10,6 %4,2 %4,2 %6,3 %6,3 %4,2 %2,1 %2,1 %2,1 %2,1

Grafik 3.1. Kadından Erkeğe Gayrımenkul SatıĢlarının Genel Dağılımı