Kadın ve Erkeğin Ortak Mülk Alım-Satımı

Eyüp‟te alım-satım iĢlemlerinde kadınlar var olan mülklerini iĢletmek konusunda aktif faaliyetlerde bulunmuĢlardır. Eyüplü kadınların yeri geldiğinde mülk sahibi yeri geldiğinde alıcı ve satıcı konumda olduğunu görmekteyiz. Ayrıca iktisadi iĢlemlerde vekil olarakta yer alabilmekteydiler. Kadınların toplum hayatındaki bu faaliyetlerine mahkeme kayıtlarının aracılığı ile ulaĢmaktayız.

Ortak mülk satın alan karı kocaya iliĢkin tespit edilen belge örneğinde ise Eyüp Kağıthane de ikamet eden Mehmet oğlu Ġsmail Çelebi adlı kiĢi kendi tarafından asıl, karısı Saliha Hanım tarafından vekili olarak bulunan Ahmet BeĢe huzurunda ikrar edip: „„Kendi mülkiyetimde bulunan hudut ve vasıflarını beyan ettiğim mülkümü Ahmet BeĢe ve karısı Saliha Hanım‟a yarı yarıya ortak olarak sattım. Parasını da ellerinden aldım. Bugünden sonra adi geçen evde alakam kalmayıp ikisinin ortak mülkleri olmuĢtur. Diledikleri gibi tasarruf etsinler‟‟ demesi üzerine gayrimenkul satıĢı tamamlanmıĢtır.359

Çok ortaklı kiĢilerden ortak mülk satın alan karı kocaya dair bir diğer belgede ise Ġstanbul Yeniçeri odalarından yetmiĢ birinci cemaat yoldaĢlarından Canbaz Hasan

359

E.ġ.S, nr. 140/v. 59, b/1, H. 9 Cemaziyelevvel 1131/M. 30 Mart 1719.

43% 19% 3% 15% 3% 8% 3% 3% 0% 3% 0% 1. Ev 2. Bahçeli Ev 3. Bağ 4. Meyvesiz Bahçe 5. Meyveli Bahçe 6. Arazi 7. Arsa 8. Dükkan 9. Ağaç 10. Tatlı Su 11. Mera

BeĢe, Mısırlı Ali BeĢe, Canbaz Kenan ve Canbaz Seyyid Mehmet Çelebi adlı kiĢiler mülklerini satmakta idi. Tarif ettikleri çiftliklerini ve içinde bulunan aletler, hayvanlarda dahil olmak üzere Mustafa Efendi ve eĢi Havva Hatuna ortak olarak 500 kuruĢa satmıĢtır. Ayrıca tarif ettikleri araziyi de Mustafa Efendi‟ye 475 kuruĢ meblağ karĢılığında satmıĢlardır. Toplamda mülk satıĢı 975 kuruĢa yapılmıĢtır. Çiftliğin karı koca ortak olarak ikisinin olduğu, arazinin ise Mustafa Efendiye ait gayrimenkul olduğu hüccete kaydedilmiĢtir.360

Ġki eĢin ortak mülk satın almasıyla alakalı olarak; Eyüp‟te TakyecibaĢı Mahallesi‟nde oturan Hacı Mehmet, Mehmet kızı Rukiye‟nin vekili ve kocası Ahmed Ağanın hazır olduğu mahkeme heyetinde söz alarak: „„Kendi mülkiyetimde bulunan hudut ve vasıflarını beyan ettiğim evimi Ahmet Ağa ile karısı Rukiye Hanım‟a eĢit ortaklıkla ortak olarak satıp parası olan 825 kuruĢa satarak parasını Ahmet Ağa elinden aldım. Bugünden sonra adı geçen evde benim alakam kalmayıp Ahmet Ağa ile karısı Rukiye Hanım‟ın mülkü olmuĢtur. Diledikleri gibi kullansınlar‟‟ demesi üzerine alım-satım iĢlemi tamamlanmıĢtır.361

Yine konuya örneklik eden baĢka bir kayıtta ise karı ve kocanın ortak olarak yapmıĢ oldukları arazi satıĢ hüccetiyle karĢılaĢmaktayız. Eyüp mahallelerinden Baba Haydar NakĢibendî Mahallesi‟nde ikamet eden Abdullah el-Hac Ali ve zevcesi Rukiye‟ye ait yarı yarıya ortak olan boĢ arazilerini Asalet Hanım‟a satmıĢlardır. Kendi eĢraflarından olan Asalet Hanım‟ın vekili aracılığı ile Mahmut Çelebi‟ye 17 kuruĢ karĢılığında satıĢ gerçekleĢtirilmiĢtir. Mehmet Çelebi her ikisinden satıĢın parasını ayrı ayrı tahsil etmiĢtir.362

Eyüplü bir kadının üvey oğlu ile ortak mülk satıĢı yaptığının örneğini görmekteyiz. Eyüp Selami Bey Mahallesi sakinlerinden Abdullah kızı Hatice Hanım üvey oğlu ile ortak olan bahçeli evlerini Hüseyin Ağaya satmıĢlardır. 570 kuruĢ karĢılığında satıĢ gerçekleĢtirilmiĢtir.363

Karı ve kocanın ortak olan mülklerini satmasına dair bir dava kaydında ise Eyüp Hacı Hüsrev Mahallesi‟nde oturan Mustafa Çelebi ile zevcesi Hatice Hanım Nalçacı

360

E.ġ.S, nr. 140/v. 69, b/2, H. 15 Cemaziyelâhir 1131/M. 5 Nisan 1719.

361

E.ġ.S, nr. 140/v. 85, a/1, H. 2 ġaban 1131/M. 20 Haziran 1719.

362

E.ġ.S, nr. 126/v. 56, a/2, H. 3 Cemaziyelâhir 1121/M. 10 Ağustos 1709.

363

Hasan Çelebi‟ye mülklerini onun tayin ettiği vekili aracılığı ile satmıĢlardır. Vekil Süleyman Efendi‟nin de hazır bulunduğu mecliste söz alıp: „„Ortak olarak mülkümüzden olan hududları belli evimizi Nalçacı Hasan Çelebi‟ye 135 kuruĢa satıp paramızı aldığımızdan bugünden sonra adı geçen evde alakamız kalmamıĢ ve Nalçacı Hasan Çelebi‟nin mülkü olmuĢtur. ‟‟ diye her biri ikrar edince satıĢ akdi tamamlanmıĢtır.364

Kredi-mülkiyet iliĢkisi çerçevesinde Eyüp‟te karı ve kocanın Ģartlı gayrimenkul satıĢı yaptıklarına Ģahit olmaktayız. Dökmeci Mahallesi‟nden Hatice Hanım ve kocası Ahmed Ağa ortak evlerini Ģartlı olarak satmıĢlardır. Ortak olan evi 360 gün sonra geri almak üzere 100 kuruĢa satıp parasını almıĢlardır. Mahkemede; „„Müddet sonunda parayı geri ödeyemezsek ev satılıp borcumuzdan fazlası bize verilsin‟‟ diyerek Hasan Çelebi‟yi de vekil olarak atamaları ve Hasan Çelebi‟nin de kabul etmesiyle gerçekleĢen satıĢ iĢlemi kayıtlara geçmiĢtir.365

Ortak mülk satıĢına dair bir diğer dava kaydında ise Eyüp Koca Kasım Mahallesi‟nde oturan Mehmet kızı Hatice kocası olan Receb oğlu Oruç ile ortak mülkleri olan sınırları belli evlerini ve de evin vakfa ait olup senelik 8 akçe vergisi olan arsasının da tasarruf hakkını 100 kuruĢ karĢılığında Rıvzan‟a satıp parasını, bizzat Rıvzan‟dan almıĢlardır.366

Defterlerde sadece karı ve kocanın mülk alım–satımları bulunmamaktadır. Yeri geldiğinde kız kardeĢ ve erkek kardeĢin birlikte mülk satması da yer almaktadır. Eyüp Bıçakçı Ferhad Mahallesi sakinlerinden olup vefat eden Salih Ağa‟nın veraseti oğlu Mehmet Ağa ile kızı Saliha Hanım‟a isabet edip üçte ikisi Mehmet Ağa‟nın üçte biri de Safiye Hanım‟ın olunca ikisi birden veraset malını satma kararı almıĢlardır. TaĢınmazın sınır ve vasıflarını belirterek vâkıfa senelik 6 akçe vergisi bulunan bahçeyi 55 kuruĢa Abdurrahman Çelebi‟ye satmıĢlardır. Paralarını tamamen almaları ile alım-satım iĢlemi bitirilmiĢtir.367

364

E.ġ.S, nr. 140/v. 80, b/2, H. 14 Receb 1131/M. 2 Haziran 1719.

365

E.ġ.S, nr. 125/v. 61, b/3, 24 Zilhicce 1119/M. 17 Mart 1708.

366

E.ġ.S, nr. 125/v. 70, b/2, H. 28 Muharrem 1120/M. 19 Nisan 1708.

367

Ġncelenen defterde Mehter baĢına karı kocanın satıĢı yaptığı görülmektedir. Eyüp Servi Mahallesi‟nde ikamet eden Mustafa ve zevcesi Ģahitlerin Ģahadetleri ile tanınmıĢ olan Osman kızı Safiye‟nin ortak mülkleri olan bahçeli evlerini MehterbaĢılık hizmetinde bulunan Abdullah Ağa‟ya 345 kuruĢa satmıĢlardır. Bu hüccet bize alım-satım iĢlemlerinin sadece akrabalar arasında yapılmadığı kanıtını vermektedir.368

Karı kocanın ortak olarak hibe kabul edip kısmen de mülk satın almalarına dair hüccet kayıtlarda mevcuttur. Eyüp Süleyman SubaĢı Mahallesi‟nde oturan Hacı Ali Efendi mahkemede Mehmet BeĢe ve karısı AyĢe Hanım‟ın da hazır olduğu mahkemede; „„Topçularda bulunan kendi mülkiyetimde olan hudutları ve vasıfları belli evimin, tarafımdan bir zira‟ arsasını ifraz ederek Mehmet BeĢe ve karısına hibe ettim. Onlar da kabul ettiler. Kalan ev ve müĢtemilatını da 69 kuruĢa Mehmet BeĢe ve karısı AyĢe Hanım‟a satıp parasını ellerinden aldım. Adı geçen yerde benim alakam kalmayıp ikisinin ortak mülkleri olmuĢtur.‟‟ beyanında bulunduğundan bu hibe ve mülk satıĢ hükmü kayıtlara geçmiĢtir.

Tablo 3.4. Kadın ve Erkeğin Ortak Mülk Alım-Satımına Dair Genel Dağılım Ev Bahçeli

Ev Bağ

Meyvesiz Bahçe

Meyveli

Bahçe Arazi Arsa Dükkân Çiftlik Tatlı Su Mera 7 - - 3 - 2 2 1 1 - - %43,7 %0 %0 %18,7 %0 %12,5 %12,5 %6,2 %6,2 %0 %0 368

Grafik 3.4. Kadın ve Erkeğin Ortak Mülk Alım-Satımına Dair Genel Dağılım