Kadından Kadına Mülk SatıĢı

Gayrimenkul alım-satımları kadınların birbirleri arasında da gerçekleĢtirilmekte idi. 1719 tarihli kadından kadına emlak satıĢına dair tespit edilen belgede mahkeme kaydı Ģu Ģekilde tutulmuĢtur; Eyüp ÇavuĢ Kasım Mahallesi‟nde Abdullah kızı Fatma Hanım‟ın kendi mülkünde olan evini Abdullah kızı Rukiye Hanım‟a 100 kuruĢ karĢılığında satmıĢtır.343

Kadından kadına yapılmıĢ olan emlak satıĢı örnekleri sıkça defterlerde yer almaktadır. Eyüp Dökmeci Mahallesi‟nden Ġsmihan Hanım Abdullah kızı Rukiye Hanım‟a tayin etmiĢ olduğu vekili aracılığı ile emlakını satmıĢtır. Mustafa Bey vasıtası ile ev Rukiye Hanım‟a 60 kuruĢa satılmıĢtır.344

343

E.ġ.S, nr. 140/v. 43, a/2, H. 23 Rebiulevvel 1131/M. 13 ġubat 1719.

344

E.ġ.S, nr. 125/v. 48, a/1, H. 18 ġevval 1119/M. 12 Ocak 1708.

24% 34% 0% 3% 27% 3% 3% 3% 3% 0% 0% 1. Ev 2. Bahçeli Ev 3. Bağ 4. Arazi 5. Arsa 6. Çiftlik 7. Ahır 8. Mera 9. Dükkan 10. Değirmen 11. Duvar

Kadından kadına çiftlik alım-satımına iliĢkin konun örnekleri Eyüp mahkeme kayıtlarında mevcuttur. Ġstanbul Unkapanı Salih Baba ÇeĢmesi yakınında oturan Abdullah kızı Fatıma, kocası ve vekili vasıtası ile Saliha Hanım‟a taĢınmazını satmıĢtır. Kâğıthane‟de bulunan, hudut ve vasıfları yazılı olan çiftliği ve tasarrufu vakfa ait olan Fatma Hanım arazisini toplam 210 kuruĢa aynı mahalledeki Saliha Hanım‟a satmıĢtır345

Kadın hem toplum içerisinde hem de aile içinde ekonomiyi canlı tutan bir faktördü. Bunun kanıtlarını mahkeme kayıtları bize sunmaktadır. Konuya dair Eyüplü bir kadının kızına bir ev ile meyveli ve meyvesiz bahçe satıĢ örneği ile karĢılaĢmaktayız. Eyüp NiĢancı PaĢa Mahallesi‟nden Ömer kızı Havva Hanım kendi mülkünü kızı Hacere satmıĢtır. Bu gayrimenkul, bir ev ile meyveli ve meyvesiz ağaçların olduğu 120 zira‟ miktarındadır. Gayrimenkulün satıĢı kızı Hacere 25 kuruĢa yapılmıĢtır. Parasını da kızı Hacerden tamamı ile almasıyla alım-satım iĢlemi tamamlanmıĢtır.346

Bir ev ve mülkiyeti Medine Vakfına ait olan, ayrıca üzerinde ev bulunan bir diğer gayrimenkulün satıĢına iliĢkin kayıtta ise Eyüp Defterdar Kara Süleyman Mahallesi‟nde oturan Abdürrahim kızı AyĢe kendi mülkü olan vasıfları belirtilen evini 130 kuruĢa alıcı olan AyĢe Hanım‟a satmıĢtır. Aynı zamanda tasarrufu kendine ait bulunan ancak mülkiyeti Medine Vakfına ait olan 603 zira‟ büyüklüğündeki arsa ve üzerinde bulunan evinde kullanım hakkını 50 kuruĢa vakıf mütevellisinin izni ile yine alıcı Abdullah kızı AyĢe Hanım‟a satmıĢtır.347

Eyüplü kadınlar ev ve arsa dıĢında bağ, bahçe gibi taĢınmazların satıĢını yaparak adlarından sıkça söz ettirmektedirler. Bahçeli emlak satıĢına dair örnekte ise Ġstanbul Unkapanı içinde Hacı Kadın Mahallesi‟nde ikamete eden Yemenli Mustafa kızı Hatice Hanım Ahmet Dede Mahallesi‟nde bulunan kendi mülkiyeti altındaki taĢınmazını Abdullah kızı AyĢe Hanım‟a satmıĢtır. Hudutları ve iĢlevi belirtilen bahçeli ev 85 kuruĢ karĢılığında AyĢe Hanım‟ın olmuĢtur. 348

Konuya örnek teĢkil edebilecek farklı dava kaydında; Eyüp Bıçakçı Ferhad Mahallesi‟nde oturan Ġbrahim

345

E.ġ.S, nr. 125/v. 69, b/3, H. 20 Muharrem 1120/M. 11 Nisan 1708.

346

E.ġ.S, nr. 126/v. 16, b/2, H. 28 Muharrem 1121/M. 9 Nisan 1709.

347

E.ġ.S, nr. 126/v. 30, b/2, H. 10 Rebiulevvel 1121/M. 20 Mayıs 1709.

348

kızı Fatma Hanım vekili ve eniĢtesi Yusuf vasıtası ile gayrimenkulünü validesi Saliha Hanım‟a satmıĢtır. Sınırları ve vasıfları belirlenmiĢ olan bahçeli ev validesi Saliha Hanım‟a 60 kuruĢ karĢılığında verilmiĢtir. Valide Saliha Hanımdan bizzat paranın alması ve de mülkün onun tasarrufuna geçmesi ile alım-satım iĢlemi gerçekleĢtirilmiĢtir.349

Yine bir vesikada; Eyüp Koca KasımpaĢa Mahallesi‟nde oturan Murad Ağanın kızı Hadice Hanım aynı mahallede bulunan bahçeli ve tatlı suyu bulunan bahçeli ev vasfındaki tasarrufu Hatice Hanım‟ın olan mülkünü kocası aracılığı ile alıcı olan Abdullah kızı Hatice Hanım‟a satmıĢtır. SatıĢ 750 kuruĢa gerçekleĢtirilmiĢtir. Parasını Hatice Hanım‟dan aldıktan sonra tekrar seneliği 112 buçuk kuruĢtan satan Hatice ve kocasına kiralanması ile hüküm kayıt altına alınmıĢtır.350

Mülkiyetin alım-satım akıĢı bilhassa Eyüp bölgesinde kadınlar tarafından sağlandığı belgelerin ıĢığında ortaya çıkmaktadır. Bu hususta çiftlik ve vakıf arazisi satıĢına dair hüküm örnekleri defterlerde sıkça görülmektedir. Ġstanbul Sultan Selim yakınlarında oturan Mihri Hanım kendi mülkiyetinde bulunan gayrimenkullerini Rızvan kızı Hatice Hanım‟a satmıĢtır. Çiftliğini 80 kuruĢa ayrıca çiftliğe tabi ve vakıf arazisi olup hakkı Mihri Hanım‟a ait olan toplam yedi parça tarlanın tasarruf hakkını da vakıf mütevellisinin izni ile 80 mukabelesinde Hatice Hanım‟a satmıĢtır.351

Eyüp‟te yaĢayan kadınlar sosyal hayatta olduğu gibi ekonomik hayatta da aktif durumda idi. Aile içerisinde de bu iktisadi anlamda aktif faaliyetlerini sürdürdükleri mahkeme kayıtları aracılığı ile görülmektedir. Kadının kız kardeĢine mülk satmasına dair örnekte ise Eyüp Kiremitçi Süleyman Mahallesi‟nde Yusuf kızı Emine, kocası ve vekili Hasan Bey vasıtasıyla kız kardeĢi Saliha ile ortak bulunan bahçeli evlerindeki yarı hissesini kardeĢi Saliha‟ya 100 kuruĢa satmıĢtır.352

Yine kadınlar arası gayrimenkul satıĢ iĢlemiyle alakalı olarak; Eyüp Bıçakçı Ferhad Mahallesi‟nde sakine olan Hüseyin kızı AyĢe Hanım satıĢ akdi için kocasını ve

349

E.ġ.S, nr. 126/v. 54, a/1, H. Cemaziyelâhir 1121/ M. Ağustos 1709.

350

E.ġ.S, nr. 128/v. 6, a/3, H. 28 ġaban 1123/M. 11 Ekim 1711.

351

E.ġ.S, nr. 133/v. 17, a/2, H. 10 Rebiulevvel 1126/M. 26 Mart 1714.

352

vekilini görevlendirmiĢtir. Vekilliği sabit olan Hasan Çelebi vasıtası ile mülkiyetinde olan hudutları ve vasıfları belli evini Belkıs Hanım‟a oğlu ve vekili olan Mustafa Çelebi vasıtası ile 107 buçuk kuruĢa satıĢını yapmıĢtır. Ġki tarafta mahkemeye bizzat katılmayarak aracılık yolu ile iĢlemi gerçekleĢtirmiĢtir. Ayrıca aracıların karĢılıklı olarak alım-satım iĢlemini tamamlaması ile mülk Belkıs Hanım‟ın tasarrufuna geçmiĢtir.353

Pek çok emlak satıĢ örneği defterlerde mevcuttur. Bunlardan bir diğeri ise Eyüp Sofular Mahallesi‟nden Emetullah Hanım vekili Ali oğlu Mustafa Çelebi, Hanife Hanım‟ın vekili olan Hacı Mehmet huzurunda vekâleten söz alıp: „„Müvekkilem Emetüllah Hanım mülkünden olan hudutları belli evini müvekkile Hanife Hanım‟a 119 kuruĢa satıp parasını Hanife Hanım elinden tamamen alarak mülkte kendisinin bir alakası kalmayıp Hanife Hanım‟ın mülkü olduğunu ifade etti‟‟ demesi ile emlak satıĢı gerçekleĢtirilmiĢtir.354

Kadınlar satıĢ iĢlemlerinde her zaman bulunmayabiliyordu. Kadın vekil tayin ederek mahkemede iĢlemlerini halledebilmekte idi. Kadınlar vekil olarak hemcinslerini de tercih edebilmekteydi. Kayıtlarda bu hususla alakalı satı iĢlemi ise Eyüp‟te Süleyman SubaĢı Mahallesi‟nde oturan Abdullah kızı Rahime Hanım vekili aracılığı ile Mehmet kızı Saliha Hanım‟a taĢınmazını satmıĢtır. Rahime Hanım evi satıĢı Saliha Hanım‟a 35 kuruĢa yapılmıĢtır.355

Kadının mülk satıĢına dair diğer bir belgede; Dökmeci BaĢı Mahallesi‟nde ikamet eden Mustafa kızı Fatıma sınırlarını belirttiği mülkünü Bayram kızı Hatice‟ye satıĢını yapmıĢtır. SatıĢ 84 kıt‟a esedi kuruĢa gerçekleĢtirilmiĢtir. Lakin mülk Memi Efendi Vakfına istiğlâl (bir nevi ipotek edilir ve kira verilir) yoluyla icarlanmıĢtır. Vakıf mütevellisi olan Abdülgani Efendi bu hususta Ģu sözleri sarf etmiĢtir: „„Günü gelince ben kalan icarını Fatıma‟dan alır istiğlali de kaldırırım‟‟ demesi ile satıĢ akdi sona ermiĢtir.356

Eyüp bölgesinde bağ ve bahçelerin yoğunlukta olduğunu defterlerde yer alan kayıtlardan anlamaktayız. Bilhassa bunların çoğunluğunun kadınların tasarrufunda

353

E.ġ.S, nr. 136/v. 170, b/4, 9 ġevval 1128/M. 26 Eylül 1716.

354

E.ġ.S, nr. 140/v. 56, b/2, 12 Rebiulâhir 1131/M. 2 Mayıs 1719.

355

E.ġ.S, nr. 140/v. 86, b/3, H. 2 ġaban 1131/M. 20 Haziran 1719.

356

olduğunu belgeler bize sunmaktadır. Bunun örneklerinden biride bağ satıĢıyla ilgili kaydın yer alamsıdır. Dökmeci BaĢı Mahallesi‟nde yaĢayan Hüma Hanım taĢınmazını belli bir meblağ karĢılığında Müstakime Hanım‟a satmıĢtır. Hüma Hanım mahkemede söz alarak: „„Kendi mülkümde bulunan hudut ve sınırlarını belirttiğim bağımı Müstakime Hanım‟ında kabul etmesiyle 4000 akçeye verdim. Bugünden sonra Müstakime Hanım‟ın mülküdür‟‟ demesi üzerine satıĢ akdi tamamlanmıĢtır.357

Eyüp‟te kadınların sahip oldukları mülklerin çoğunluğunu miras malları oluĢturmaktadır. Kadınlar mallarının tasarrufu konusunda özgür oldukları için miras mallarını sıklıkla alıp-satmıĢlardır. Veraseten kalan emlakın satıĢına iliĢkin dava kaydına dair; Fethi Çelebi Mahallesi‟nden olan fakat vefat eden Abdullah kızı Saliha‟nın veraseti Mahmud kızı AyĢe‟ye aittir. Topçularda oturan AyĢe Hanım Fethi Çelebi Mahallesi‟nde bulunan ve Saliha‟nın terekesinden olan evini Abdullah kızı Fatma‟ya 71 kuruĢa satmıĢtır.358

Tablo 3.3. Kadından Kadına Gayrimenkul SatıĢının Genel Dağılımı Ev Bahçeli

Ev Bağ

Meyvesiz Bahçe

Meyveli

Bahçe Arazi Arsa Dükkân Ağaç Tatlı Su Mera 11 5 1 4 1 2 1 1 - 1 - %40,7 %18,5 %3,7 %14,8 %3,7 %7,4 %3,7 %3,7 %0 %3,7 %0 357

E.ġ.S, nr. 116/v. 83, a/4, H. 17 Muharrem 1111/M. 15 Temmuz 1699.

358

Grafik 3.3. Kadından Kadına Gayrimenkul SatıĢının Genel Dağılımı