3.1. KUR’AN YOLU TEFSİRİNDE MÜŞKİLÜ’L-KUR’ÂN
3.1.8. Kıssalarla İlgili Müşkiller
3.1.8.1. İblis Cin Mi Melek Mi?
‘’Meleklere, "Âdem’e secde edin" dediğimizde İblîs dışındakiler derhal secde ettiler; o direndi, büyüklendi ve kâfirlerden oldu.’’463 İblis’in ‘’ cin mi yoksa melek mi’’
olduğu hakkında çeşitli yorumlar mevcuttur.
Bu konuda Kur’an Yolunun görüşü şöyledir:
Bu âyeti kerimedeki istisnayı delil olarak zikrederek iblis’in seçkin meleklerden olduğu görüşünde olanlar da bulunmaktadır. “ ۪ۜهِّبَر ِرْمَا ْنَع َقَسَفَف ِّنِجْلا َنِم َناَك O, cinlerdendi; rabbinin emrinden dışarı çıktı”464 âyetini ve bazı rivayetleri delil göstererek iblisin
cinlerden olduğu görüşünde olan âlimler de bulunmaktadır. Bu âlimler; ‘’Âdem nasıl insanlığın atası ise iblisin de cinlerin atası’’ olduğu görüşünde oldukları da söylenmektedir. Bakara sûresindeki âyette istisnanın zahiren iblisin meleklerdenmiş gibi anlaşılmasına yol açsa da istisnanın aynı tür ve cinsten olması gerekmediği görüşünü “Koyun sürüsü geldi ancak çoban gelmedi’’ örneği ile delillendirilir.465 Meleklerin
özellikleri arasında Allah’ın emir ve buyruklarına karşı gelmedikleri de bilinmektedir.466
Müelliflerimiz iblisin meleklerden olmadığı, cinlerden olduğu görüşündedirler. 3.1.8.2. Habil’in Kabil’e Günahımı Yüklen Demesi
‘’Ben diliyorum ki sen hem benim günahımı hem de kendi günahını yüklenesin, cehennemliklerden olasın!"467
‘’Hiç kimse başkasının günah yükünü üstüne almaz.’’468
Bu iki âyet birbiriyle görünüşte çelişkili gibidir. Müelliflerimiz bu çelişki vehmini şu şekilde ortadan kaldırmaya çalışmışlardır:
Müfessirler burada Habil’in ‘’beni öldürmenin günahını yüklen’’ manasında söylediği kanaatindedirler. Dindar olan bir kimse hiç kimsenin Allah’a isyan etmesini ve cehenneme gitmesini istemez. Habil’in niyeti kardeşini günah olan öldürme işleminden vaz geçirmektir.469
463 Bakara 2/34. 464 Kehf 18/50. 465 Kur’an Yolu, 1/105-106. 466 Tahrîm 66/6. 467 Mâide 5/29. 468 İsrâ 17/15. 469 Kur'an Yolu, 2/255.
3.1.8.3 Nefislerinizi Öldürün Emri
‘‘Onun için yaratanınıza tövbe edin de nefislerinizi öldürün. Öyle yapmanız yaratıcınızın katında sizin için daha iyidir; böylece Allah tövbenizi kabul etmiş olur. "470
Bu âyeti kerimede geçen Hz. Musa’nın ‘’ nefislerinizi öldürün’’ emri çelişki vehmi oluşturmaktadır. Allah Teâlâ cana kıymayı ve kendini öldürmeyi yasaklamıştır.
Müfessirlerin çoğunluğu ‘’ nefislerinizi öldürün’’ emrini ‘’birbirinizi öldürün’’ şeklinde yorumlamışlar. Tevrat’ta bu görüşü destekler bir hadiseden bahsetmektedir. M. Reşîd Rızâ, tövbenin insan nefsine zor geleceği gerçeğinden yola çıkmak suretiyle tövbe ederek nefsinizi öldürün görüşündedir.471 Mutasavvıflarda “Kötü duygularınızı, bencil
isteklerinizi yok ediniz” görüşündedirler.472
3.1.8.4 Hızır’ın Genci Öldürmesi
‘’Erkek çocuğa gelince, onun anne babası, mümin kimselerdi; çocuğun onları sonunda azgınlık ve nankörlüğe düşürmesinden korktuk.’’473
Hz. Musa ile Hızır’ın kıssasını kısaca hatırlayalım. İkisi kıyıya ulaşıp bir gemiye binerler ve Hızır gemiyi deler Hz. Musa itiraz eder. Tekrar yola devam ederler ve bir erkek çocuğa rastlar ve Hızır onu öldürür. Hz. Musa yine itiraz eder. Sonra bir köye ulaşırlar. Köylüler onları misafir etmezler. Hızır köyde yıkılmakta olan bir duvarı tamir eder. Hz. Musa buna mütekabil bir ücret isteyebileceğini söyler. Bu itirazla beraber Hızır, beraberliklerinin sona ereceğinden bu üç hadisenin hikmetlerini anlatmaya başlar. Geminin varacağı yerde sağlam gemilere el koyan bir kralın olduğundan gemiye hasar verdiğini, anne ve babasının Müslüman olan genci onları azgınlığa ve nankörlüğe sevk etmesinden korktuğundan öldürdüğünü ve köydeki duvarın ise iki yetim çocuğa ait olup altında hazine bulunduğundan onların büyüyüp güçlendikleri zaman çıkartmaları için tamir ettiğini ve bunların hiçbirini de kendiliğinden yapmadığını söyler.
Bu olayda gencin öldürülmesi olayını ‘’suçsuz bir insanın öldürülmesi’’ olarak görüldüğünde bu fiilin kabul edilmesi imkânsızdır. Hızır bunları ilahi emir gereği yaptığına göre bu emirlerle peygamberlere gönderilen emirler çelişmektedir. Bu âyetin
470 Bakara 2/54.
471, M. Reşîd Rızâ, Tefsîru’l-menâr/Tefsîru’l-Kur’ân’il-Hakîm , Kahire 1353-54,1/320. 472 Kur'an Yolu, 1/126-127.
Kur’ân’dan çıkartılması gerekteğini savunanların olması konunun önemini daha da artırmaktadır.474
Hızır’ın bir melek olduğu görüşünde olup insanlardan başka bir varlık olma ihtimali üzerinde de duran müfessirler vardır. Bir diğer görüşe göre bu öldürme hadisesi iki şekilde açıklanabilmektedir:
1) Bu kişi bir çocuk değil, idam edilmesi gereken suçlar işlemiş bir yetişkin gençtir. Bunu Hz. Musa’nın Hızır’ın yapmış olduğu yoruma itiraz etmemesinden anlaşılabilmektedir.
2) Hz. Musa’nın itiraz etmemesinin sebebi Hızır aleyhisselâmın bu öldürme fiilini Allah’ın emriyle yapmış olmasıdır. Hızır aleyhisselâm kendisinin özel şeriatla Allah’ın gönderdiği bir peygamber olduğunu ifade etmeye çalışmıştır. Çocuğun öldürülmesi her ne kadar genel olarak kurallara aykırı olsa da Hızır bu öldürme fiilini Allahtan aldığı özel bir vahiyle gerçekleştirmiştir.475
Bu görüşler verildikten sonra müelliflerimiz; son yorumun Allah’ın sünnet, âdet, ahlâk ve evrensel şeriatına ters düştüğünü belirterek olayı şöyle yorumlarlar:
1) Gencin idam edilmeyi gerektirecek suçlar işlemesinden dolayı öldürülmüş olabilir.
2) Hızır Allah’ın izniyle, gencin ecelinin gelmesinden dolayı Azrail’in görevini yerine getirmiştir.476
3.1.8.5 Bedirde Yardıma Gelen Meleklerin Sayısı
‘’O zaman inananlara şöyle diyordun: "Rabbinizin, indirilen üç bin melekle size yardım etmesi sizin için yeterli değil mi? Evet, eğer siz sabır gösterip disiplinli davranırsanız, onlar şu anda süratle üzerinize gelseler bile rabbiniz size nişanlı beş bin melekle yardım edecektir.’’477
‘’Meleklerden peşi peşine gelen binlik kuvvetlerle ben size yardım edeceğim’’478
Bu âyetler arasında sanki bir tezat varmış gibi görünmektedir.
Arapların “birçok” sözcüğü yerine “bin, binlerce” sözcüklerini kullandıkları da göz önüne alındığında Enfâl sûresinde “birçok melek ile...” şeklinde anlamakta
474https://www.youtube.com/watch?v=GNiTpLgcdRQ erişim tarihi:23.10.2020. 475 Şevkânî,A.g.e, 3/342; Elmalılı,A.g.e, 5/3272.
476 Kur'an Yolu. 3/573-574. 477 Âl-i İmrân 3/ 124-125. 478 Enfâl Sûresi 8/ 9.
mümkündür. Tarihi açıdan baktığımızda takviye güçler ihtiyaç hâsıl olduğunda peş peşe gönderilerek düşmanın üzerinde etki oluşturması sağlanmaktadır.479
Bedirde müminler, Kürz b. Câbir el muharibinin savaşçılarıyla birlikte müşriklere yardıma geleceği haberini alınca Allah (c.c.) Ali İmran sûresindeki âyetlerle müminleri müjdeleyerek morallerinin yükselmesini sağlamıştır. Müminlerin zaferini duyan Kürz ise yardım için gelmemiştir.480
Elmalılı’dan rivayetle Allah Teâlâ bedirde önce bin melekle Müslümanları desteklemiş, Kürz’ ün desteğe geleceği haberinin duyulması üzerine üç bin melekle Müslümanların morallerini yükseltmiş ve müşriklerin yenilgilerini hızlandırmıştır. Yardımın gelecek olması halinde ise Müslümanların beş bin melekle destekleneceği söylenmiştir. 481
Meleklerin yardıma gelmesini tevil ederek “moral gücü” olarak yorumlamanın doğru olmayacağını bildiren müelliflerimiz meleklerin kâfirlere karşı savaştıklarını sahabilerden görenlerin de olduğunu ifade etmektedirler.482