Kürmük Bayramı

Kürmük Bayramı, İngiloylar`ın eski kutladıkları bayramlarından biridir. Bayramın bir diğer adı da “Kürmükoba” dır. Bu bayram yılda iki kez Nisan veya Mayıs ve Ekim veya Kasım aylarında Kürmük Mâbedi ve civarında kutlanılır. Aliyeva`nın araştırmacı Fon Plotto`ya istinaden verdiği bilgiye göre, eski İngiloylar bu bayramı kutlarken önce Kürmük Mâbedi`nde dinî ayinler icra eder ve kurbanlar keserlermiş. Daha sonra mâbed karşısında halk müzisyenlerinin katılımı ile halk bayramı yapılırmış. Araştırmacının belirttiğine göre, Kürmük Mâbed`i XIX. yüzyılda Hıristiyan mâbedine dönüştürülse de bölge ahalisi her yıl Kürmük Mâbedi`nde bu bayramı kutlamaya devam etmektedirler. 512

510 _{Memleket Ömerova, Azerbaycan`da Yaşayan Azsayılı Halkların Medeni İrsinin Öğrenilmesi ve}

Yaşatılmasında Azerbaycan Modeli, s.10.

511 _{Şabanov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 13.05.2019.}

512 _{İ. Aliyeva, “Kuzeybatı Azerbaycan`da Kümrük Bayramı`nın Kutlanılması Tarihine Dair”, AMEA}

Paşayeva`ya göre, bu bayramın bölge halkı tarafından adlandırılan bir diğer adı da “Heretioba Bayramı” dır. Bayramın adlarından birinin “Heretioba” olması, İngiloylar`ın ecdadı olan Geller`in eskiden ikamet etmiş oldukları bölgenin Hereti bölgesi olduğunu teyit etmektedir. Araştırmacının belirttiğine göre, bölge ahalisi bu bayramın kutlamalarını sadece gündüz vaktinde değil, gökte ayın çıkışını seyretmek için ateş etrafında gece saatlerinde de devam ettirirlermiş. Eskiden çocuğu olmayan hanımlar bahar geldiğinde adak adar, eğer çocukları olursa bayram günlerinde dağın üzerinde mâbede yalın ayakla çıkarlarmış. 513

Kürmük Bayramı, bölge ahalisinin ve özellikle İngiloylar`ın tek tanrılı dinlere itikat etmeden önce kutsal saydıkları bir inancla ilgilidir. Şöyle ki; bu bayramın ismi Kuzeybatı Azerbaycan`ın meşhur nehirlerinden olan Kürmük nehrinin ismi ile ilgilidir. Kafkasya dağlarının karlı zirvelerinden akıp gelen bu nehrin suyundan ziraatla meşgul olan bölge ahalisi her zaman kullanmışlardır. Halk inancına göre, bu nehir ilkbahar ve son bahar aylarında halkın itimatsızlığından kızarak taşarmış. Halk da nehrin ilkbahar ve son baharda taşarak kendilerine zarar vermemesi için nehrin yakınında dağın üzerinde bir mâbed yapmış ve her yıl bahsedilen aylarda nehir için kurbanlar sunmaya ve ayinler tertip etmeğe başlamıştır. Eski İngiloylar`ın bu bayramı nehirlerin taştığı mevsimlerde kutlamalarının sebebi de budur. Bu bayramı gerek Müslüman gerekse Hıristiyan İngiloylar inanç gözetmeksizin bir arada kutlamışlardır. Kısaca, Kürmük Bayramı bir nevi İngiloy halkının ziraat bayramıdır.514

SSCB zamanında bu bayramın kutlanması yasaklansa da bu bayram halkın hafızasında günümüze kadar yaşamakta devam etmiştir.515

Memmedli`ye göre, Kuzeybatı Azerbaycan bölge halklarının Kürmük Bayramı`nı kutladıkları Kürmük Mâbed`i, Ortodoks Hıristiyan mâbedi olmadan önce bölge halkı yılda iki defa bahar ve güz aylarında burada bayram kutlarlarmış. Bunlardan bahardaki Nisan ayında kutlanmakta ve bir tabiat bayramı niteliğini taşımaktadır, güzün kutlananı ise Ekim, Kasım aylarında rastlamakta ve bir şükran bayramı niteliği

513 _{Paşayeva, “Azerbaycan`da Dinlerin Senkretizm Örneği: Kürmük Mâbedi”, ss. 26-28.}

514 _{İ. Aliyeva, “Kuzeybatı Azerbaycan`da Kümrük Bayramı`nın Kutlanılması Tarihine Dair”, s. 170.} 515 _{M. İsmayılov, M. Efendi, Kürmük Alban Mâbedi, Azerbaycan Medeniyetinin İncisi, s. 14.}

taşımaktadır. Yani, Nisan ayında halk tabiatın kış uykusundan uyanmasını, doğanın yeniden dirilmesini kutlar, Ekim ve Kasım aylarında ise güzün topladıkları mahsul için şükranlarını sunmak üzere bayram yaparlardı. Bayram sırasında halk kendileri ile getirdikleri kurbanlık hayvanları Kürmük Mâbedi`nin yakınında bulunan büyük siyah bir kayanın üzerinden aşağı yuvarlardılar.516

Geleneğe göre, bu bayram sırasında domuz eti yenilmez.517 _{Bayram sırasında}

yapılan ilginc adetlerden birisi de dileği olan insanların dileklerinin kabulü için dağın üzerindeki mâbede yalın ayaklarla çıkıp inmeleridir. Bu mâbedde mum yakılır ve dilek tutulur. Son yıllarda bu bayram, adı değiştirilerek tahrif edilmeğe çalışılsa da, halkın hafızasındaki yerini korumuştur.518 _{Paşayeva`nın verdiği bilgiye göre, Gürcüler bu}

bayramın kendilerine ait olduğunu göstermek amacı ile bayrama “Aziz George” ismini vermişlerdir.

Günümüzde Kürmükoba Bayramı hem Müslüman hem de Hıristiyan İngiloylar tarafından kutlanması açısından çok ilginç bir bayramdır. Paşayeva, “Azerbaycan`da

Dinlerin Senkretizm Örneği: Kürmük Mâbed`i” isimli makalesinde Kürmükoba

Bayramı`ndan bahsederken, bu bayramın hem Hıristiyan hem de Müslüman İngiloylar tarafından kutlanmasının dinî senkretizm örneği olarak ifade etmiştir.519

İsmayılov, Kürmük Mâbedi`nin faaliyet göstermediği zamanlarda bile bölge halkınının inanç merkezlerinden biri olduğunu belirtmektedir. Araştırmacıya göre, İslâm dininin kabulünden sonra da Azerbaycan`ın bu bölgesinde yaşayan halklar bu mâbedi koruyup gözetmiş ve ziyaret etmişlerdir.520

Bu bayram sırasında Müslüman ve Hıristiyan İngiloylar`ın yanı sıra, Azerbaycan`ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan diğer halklardan ve komşu Gürcistandaki Hıristiyanlar`dan da Kürmük Mâbedi`ni ziyarete gelenler olmaktadır. Bu bayram,

516 _{A. Memmedli, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 14.03. 2019.}

517 _{Arif Akifoğlu, “Yol”, Erişim: 14 Mart 2019, https://www.youtube.com/watch?v=JimfCMbQqpg,}

23:00-24:00.

518 _{M. İsmayılov, M. Efendi, Kürmük Alban Mâbedi, Azerbaycan Medeniyetinin İncisi, ss. 15-16.} 519 _{Paşayeva, “Azerbaycan`da Dinlerin Senkretizm Örneği: Kürmük Mâbedi”, Devlet ve Din Mecmuası,}

Sayı 12, Bakü 2015, ss. 24-25.

520 _{Gündüz İsmayılov, Tolerantlık: Bildiklerimiz ve Bilmediklerimiz, Nurlar Neşriyyatı, Bakü, 2014, ss.}

bölgede yaşayan tüm halkların ortak bayramıdır.521 _{Abdurrahman Vahabov`un verdiği}

bilgiye göre ise, Kürmük Bayramı`nı kutlamak için gelen İngiloylar`ın çoğu Zaqatala ve Balaken ilinden değil, Qakh (Qax) ilindendir. Zaqatala ilinden çok fazla İngiloy bu bayrama katılmazlar.522

Günümüzdeki İngiloylar, bu bayram için özel hazırlıklar yaparlar. Bayram günü sabahdan itibaren çok sayıda insan bayramın kutlandığı mekan olan Kürmük Mâbedi`ne akın etmeğe başlarlar. Evde yaptıkları yemeklerin bir kısmını Kürmük Mâbedi`ne getirirler. Bir kısım insanlar da mâbede horoz, tavuk ve koyun getirerek, burada keserler.523 Kurbanlıklar, mâbedin etrafında dört kez dolandırılırlar, daha sonra mâbedin aşağısında bayram kutlamak için ayrılmış alanda kesilirler. Kesilen hayvanların etleri ile burada yemekler pişirilir ve hep birlikte yenir.524 _{Bayram günü Kürmük Mâbed`i}

cıvarının insan kalabalığından geçilmez olmaktadır.525

Kürmük Bayramı, her yıl aynı tarihlerde kutlanmaz. Bu yıl (2019) bahar aylarına denk gelen Kürmükoba Bayramı 06 Mayıs tarihinde kutlandı.526 _{Güz mevsiminde}

kutlanacak bayramın tarihi ise 23 Kasım tarihine denk gelmektedir. 527Kürmükoba Bayramı günü, Kürmük Mâbedi`nde herhangi bir dinî ayin icra olunmaz. Gerek Hıristiyan İngiloylar`dan, gerekse Gürcistan Cumhuriyeti`nden gelen Hıristiyanlar Kürmük Mâbedi`ni ziyaret ettikten sonra Aziz Georgi Kilisesi`nde dinî ayin icra ederler.528 Memmedli`ye göre, bu bayramın tarihi, eskiden ay takvimine göre belirlenirdi. Fakat son iki yılda Gürcü Ortodoks Kilisesi, bayramın ismini “Aziz Georgi

Bayramı” şeklinde isimlendirerek tarihini de kendileri belirlemektedirler.529 _{(Bkz: Ek-}

2.14)

521 _{Nezerli, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 10.04.2019.}

522 _{Abdurrahman Vahabov, 56 yaş, Muhasebeci, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala,Tarih: 15.04.2019.} 523 _{M. İsmayılov, M. Efendi, Kürmük Alban Mâbedi, Azerbaycan Medeniyetinin İncisi, ss. 15-16.} 524 _{M. Vahabov, Kişisel görüşme, Kürmük Qakh (Qax), Tarih: 06.05.2019.}

525 _{A. Memmedli, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 14.03. 2019.} 526 _{Nezerli, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 10.04.2019.}

527 _{Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 23.10.2019.} 528 _{Nezerli, Kişisel görüşme, Meşebaş Qakh (Qax), Tarih: 10.04.2019.} 529 _{A. Memmedli, Kişisel görüşme, Balaken, Tarih: 25.12. 2019.}