Hıristiyan İngiloylar`ın kutlamış oldukları en önemli bayram Paskalya`dır. Onlar, Ortodoks Hıristiyanlar`ın 7 Ocak`ta kutladıkları Hz. İsa`nın doğumu ile ilgili Epifani`ni pek kutlamazlar.547
Bu bayramlardan başka ayrıca her kilisenin kendisine has olan bayramları mevcuttur. Mesela; Azize Nino Kilisesi`nde 01 Haziran`da Aziz Sameba Kilisesi`nde ise 28 Mayıs’da kilisenin kendine has olan bayramları kutlanmaktadır. Kiliselerin bulunduğu köylerde yaşayan halkın verdiği bilgiye göre, bu bayramların sebebleri tam olarak bilinmiyor. Fakat yaygın görüşe göre, bu bayramlar adı geçen kiliselerin ismini taşıdıkları din adamlarının hayatı ile bağlantılıdır. Bu bayramlarda Hıristiyan İngiloylar, kiliseye toplanır, burada mum yakar, dualar ederler.548
8.1. Paskalya Bayramı
Qakh (Qax) ilinde yaşayan Hıristiyan İngiloylar, Hazreti İsa`nın diriliş bayramı olan Paskalya Bayramı`nı, bu yıl (2019) 28 Nisanda kutlamıştır. İngiloylar bu bayrama
“Pasha” da derler. Bayramdan önce kırk gün oruçu tutular. Bilindiği gibi
Hıristiyanlık`ta oruç tutma dönemine “lent dönemi” denilmektedir. Fakat Hıristiyan İngiloylar, bu süreyi “oruçluk dönemi” olarak adlandırırlar. Hıristiyan İngiloylar, lent döneminin tamamlandığı sonuncu pazar günü gece saatlerinde Paskalya`yı kutlarlar.
Lent döneminin sonuncu haftasının cuma günü oruç biter. İnanclarına göre, bu cuma günü hâne halkının vefat etmiş yakınlarının ruhları eve döner. Eve gelen bu ruhlar için, Paskalya bayram günlerinde evlerinde bayram sofraları kurarlar. Bu sofralardan
545 K. Memmedov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 11.03.2019. 546 M. Vahabov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 27.03.2019. 547 E. Hebilov, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 02.11.2019 548 Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 23.10.2019.
aynı zamanda bayramlaşma için gelmiş ziyretçiler de yerler.549 Geleneğe göre, evlerde
kurulan bu bayram sofrası, dokuz gün boyunca devam eder.550
Aziz Georgi ve Azize Nino Kiliselerinin bulunduğu Qakh-ingiloy ve Alibeyli köylerinde Paskalya Bayramı kilisede geniş şekilde kutlanılmaktadır. Açık ibadetlerin yapılmadığı Aziz Sameba ve Aziz Miheyil kiliselerinin bulunduğu Meşebaş ve Kötüklü köylerinde ve kilise bulunmayan İngiloy köylerinde yaşayan İngiloylar ise Paskalya Bayramı`nı kendi evlerinde veya birkaç aile bir eve toplanarak kutlar veya yakın köylerdeki kiliselere giderler.
Paskalya Bayramı sabahı Hıristiyan İngiloylar yakınlarında bulunan kiliseyi ziyaret ederler.551 Daha sonra bayram tebriği için ev ziyaretleri başlar.552 Paskalya Bayramı`nda Müslümanlar da Hıristiyan komşularını ve akrabalarını ziyaret eder, bayramlarını kutlarlar.553
Müslüman çocukların Kurban ve Ramazan bayramlarında kapıkapı dolaşarak bayram hediyesi toplama geleneği Hıristiyan İngiloylar`ın Paskalya Bayramı`nda da mevcuttur.554
Paskalya ile ilgili bir başka gelenek, çahır içkisi (üzüm şerabı) küplerinin açılmasıdır. Çahır içkisi küplerinden çıkartılan çahır bayram günü sofralara koyulur ve bayrama gelen misafirlere ikram edilir. Bayram günü bu küpler özel bir merasimle açılır.
Hıristiyan İngiloylar, Paskalya Bayramı`nın ikinci günü kabir ziyareti yaparlar.555 Bu kabir ziyareti sırasında bayram için yaptıkları yemeklerden, tatlılardan
ve şerablardan yanlarında götürüp vefat eden yakınlarının mezarları üzerine koyarlar.
549Sevda Resulkızı, Murad Heşimov, “Güne Doğru”, Erişim Tarihi: 12 Mayıs 2019,
https://www.youtube.com/watch?v=3pIEgqwJURc&t=1s, 0:46-0:56
550 Resulkızı, Heşimov, “Güne Doğru”, 0:38-0:40.
551 Pervane Mustafayeva, Mübariz Memmedov, “Qaxda Pasha Qeyd Olundu”, Erişim Tarihi: 10 Mayıs
2019, https://www.youtube.com/watch?v=UYKBb-aOpIk&t=20s, 0:10.
552 Mustafayeva, Memmedov, “Qaxda Pasha Qeyd Olundu”, 01:09-01:11. 553 Resulkızı, Heşimov, “Güne Doğru”, 1:45-1:50.
554 Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 23.10.2019; Mustafayeva, Memmedov, “Qaxda Pasha
Qeyd Olundu”, 01:02-01:05.
Paskalya Bayramı`nda Hıristiyan İngiloylar “Pasha” isimli özel bir tatlı da yaparlar.556
Bu tatlı, diğer tatlı çeşitlerinden farklıdır. Geleneğe göre, pasha tatlısı lent döneminin sonuncu haftasının cuma günü pişirilmelidir. Pasha, şerbetli bir tatlı olmayıp, yağ ve sütün de kullanıldığı mayalı hamurdan yapılan, içine üzüm kurusu konulan, daha ziyade poğaça görünümündedir. Bu pişirilirken evin tam sessiz ve sıcak olması gerekir. Şayet bu pişirilme sırasında evde konuşan olarsa, pashanın iyi pişmiyeceğine inanılır.557 Buna
“Pasha çöreği” de denilmektedir.558
Paskalya Bayramı geleneklerden birisi de “yumurta boyama” dır.559 Bayrama bir ay kala Hıristiyan İngiloy aileleri kullandıkları soğanların kabuklarını atmazlar, bayramda yumurta boyamak için saklarlar. Yumurtaların renginin doğal olması için soğan kabuğu gibi nesneler kullanılır. Bu boyanmış yumurtalar misafirlere ikram
556 Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 26.04.2019. 557 Resulkızı, Heşimov, “Güne Doğru”, 1:03-1:21.
558 Mustafayeva, Memmedov, “Qaxda Pasha Qeyd Olundu”, 0:12-0:15.
559 Yumurta boyama geleneği, Hıristiyan yortularının birçoğunda oluduğu gibi Paskalya Bayramı`na da
dahil olmuş eski pagan dönemi adet ve geleneklerinden biridir. Başlanğıçta Büyük perhiz esnasında yenilmesi yasak olan yumurta, daha sonra Paskalya Bayramı`nda yeniden dirilmenin simgesi olmuştur.(Mehmet Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Din Bilimleri Yayınları, Konya, 2005, s. 600) Yumurta boyama geleneği, yer üzerinde mevcut olan birçok halklarda mevcut olan bir gelenektir. Genel olarak yumurtanın insan yaşamına girişi milattan önce Hindistan çevresinde orman tavuklarının evcilleştirilmesi ile olmuştur. Güçlü bir besin kaynağı olan yumurtanın semboilk yanı sadece bereket ve yaşamla sınırlı değildir. Kuzey Afrika`da bir kişi vefat ettiğinde ateş yakılmadığı ve yemek yapılmadığı için komşular ve akrabalar cenaze sahipleri için yemek götürürler. Götürdükleri yemekler içerisinde sembolik olarak yumurta da bulunuyor. Ölümü ve doğurganlığı sembolize eden yumurtalar, ölüm sonrasında aileye yaşamın devam ettiği yumurta aracılığıyla hatırlatılmaktadır. Görüldüğü gibi, yumurta insanlar için ölüm ve hayat ikiliğinin arasındakı ilişiği sembolize eden bir besin haline gelmiştir. Paskalya yumurtası geleneği Avrupa ile beraber diğer kıtalarda da yaygınlaşmış ve boyanması bir halk sanatı haline gelmiştir. Paskalya yumurtalarının renglerine gelince, bu yumurtalar bir çok renkte boyansa da, en yaygın renk kırmızı renkdir. Bir çok bölgelerde kırmızı renkli yumurtaların kutsallığına daha çok inanılmaktadır. Kırmızıya boyanmış yumurtalar ile ilgili bir çok hikayeler mevcutur ve bu hikayeler dinî anlatılara da yansımıştır. Ortodoks Hıristiyanlar arasında günümüzde de yaygın olan bir hikayeye göre İsa Mesih`in takipçilerinden olan Mecdelli Meryem İsa Mesihin yeniden dirilişini insanlara anlatmak için bir yolculuğa çıkmıştır. Roma`ya geldiğinde İmperator Tiberius`u ziyaret ederken, İsa Mesih`in dirilişini anlatırken masadan bir yumurta alıyor. Tiberisu onunla alay edercesine masadakı yumurtanın kırmızıya çevrilemeyeceyimi gibi bir insanın da öldükten sonra yeniden dirilmesinin mümkün olmayacağını söyleyir. Tam bu sırada Mecdelli Meryem`in elindeki yumurtanın renki kırmızıya dönüşür. Bu sebebden bazı Ortodoks ikonalarda Mecdelli Meryem elinde kırmızıya boyanmış yumurta ile resmedilmiştir. Günümüzde de Paskalya Bayramı günü ayinden sonra yumurta tokuşturululmaktadır. Bir kişi elinde yumurta ile başkasına giderek “Mesih dirildi!” der ve diğer kişi “Gerçekten dirildi!” deyerek kendisine uzatılmış yumurtaya elindeki yumurta ile vurar. (Nilüfer Nahya, “Yaşamın Renkli Sembolleri Paskalya Yumurtaları”, Metro Gastro Dergisi, Sayı 65, İstanbul 2012, ss.162-165) Yumurta boyama geleneği, Hıristiyan yortularının birçoğunda oluduğu gibi Paskalya Bayramı`na da dahil olmuş eski pagan dönemi adet ve geleneklerinden biridir. Başlanğıçta Büyük perhiz esnasında yenilmesi yasak olan yumurta, daha sonra Paskalya Bayramı`nda yeniden dirilmenin simgesi olmuştur.(Mehmet Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, Din Bilimleri Yayınları, Konya, 2005, s. 600)
olunması için bayram sofralarına konulur. 560 Oruçluk döneminini sonuncu haftası cuma
günü Hıristiyan İngiloylar`da “yumurta tokuşturma” geleneği mevcuttur.561 Paskalya
Bayramı`ndaki yumurta tokuşturma geleneği, Müslümanlar`ın Ramazan ve Kurban bayramlarındaki aynı adlı gelenekle benzerlik arzetmektedir.