İngiloylar, eski devirlerde evlenme kültürlerinde kan bağının olmamasına çok dikkat ederlerdi. Buna Azerbaycan nikâh kültüründe ekzogami nikâh denilmektedir. Yani gerek Müslüman İngiloylar gerekse Hıristiyan İngiloylar kız evlendirirken karşı tarafın İngiloy halkından olmasına dikkat ederlerdi. Fakat Hıristiyanlar Hıristiyanlar`la, Müslümanlar Müslümanlar`la evlenirdi. Eski İngiloylarda poligami, yani çok eşliliğe de
468 Mahmud Vahabov, 30 yaş, Öğretmen, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 27.03. 2019. 469 Kendir, eskiden İngiloylar`da mevcut olan bir ölçü birimidir. 1 kendir, en uzunluğu 16 metre olan
arazi ölçüsü olduğu söyenilmektedir. (Şabanov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 19.04.2019)
470 Şabanov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 19.04. 2019.
471Arif Akifoğlu, “Yol”, Erişim Tarihi: 14 Mart 2019, https://www.youtube.com/watch?v=
pek rastlanmamıştır. İkinci evlilikler ya heç çocuk olmaması ya da erkek çocuk olmaması duyrumunda yapılırdı.
Evlilik yaşı kızlar için 16-17, erkekler için 18-20 idi. Erkeğin hanımın evinde yaşamasına iyi gözle bakılmazdı. Kız kaçırma olayına rastlanılırdı ve buna “motasa” denilirdi. Kızın sevdiği biri ile kaçmasına ise “qahqoleba” denmiştir.
Düğün adetlerine gelince, Azerbaycan`ın diğer halkların`da pek farklı değildir. Ananevi eski düğün adetleri kız beğenme ile başlar, düğün ile tamamlanır. Kız istemeğe
“adna günü” denilen perşembe günü gidilmiştir.472 Kız istemeğe gitmeye “macakali”
denir. Kız istemeğe üç kez gidilir, birinci gidişte kızın akrabaları düşünme için zaman ister, ikinci gidişte eğer kızın ailesi kızlarını vermeğe razı olursa, razılık alameti olarak
“şirin çay”473 ikram edilir, üçüncü gidişte ise evlenecek her iki tarafın aksakallıları
“çörekkesme”474 ayini icra ederek, ekmeği iki yere bölerek yerlerdi. Aynı gün söz
kesilir ve nişan merasimi için gün tayin ederlerdi. Nişan merasiminin önemli bir karakteristiği, pirinç helvası ikram edilirdi. 475
Birçok türk halklarında mevcut olan başlık parası adeti eskiden “meçle” adı ile İngiloylar arasında da vardır. Fakat günümüzde bu adet kalkmıştır.
Eskiden kız evinde düğünler üç gün, erkek evinde ise iki gün sürerdi. Davul zurna grupu düğünlerin ayrılmaz bir parçası idi. Gelinler, damat evine at üzerinde getirilirdi. 476
Şabanov, eski İngiloy düğün adetlerinden bahsederken, düğünlerin genellikle cumaertesi başlayıp, üç gün devam ettiğini söylemektedir. Düğün davul zurnacıların çaldığı “Koroğlu oyun havası”477 ile başlatır ve yine Koroğlu oyun havası ile
472 Ş. Aliyev, İngiloylar,Târihî-Etnografik Tahkikat, ss. 116-119.
473 Şirinçay, İngiloylar`ın ve onların yaşadığı bölgedeki diğer halkların düğün ve evlenme kültüründe
sembolik bir öneme sahiptir. Şöyle ki; evlenme işinin başlanğıcı sayılan kız istemeğe gidilirken, evlenecek kızın yakınları razılık alâmeti alameti olarak kız istemeğe gelen misafirlere şirinçay, yani tatlandırılmış çay ikram ederler.
474 Çörek kesme ayini, elçilikde akraba olacak tarafların aksakallarının akrabalıklarının pekiştirilmesi
anlamında bir ekmeği iki kısma ayırarak yemesidir. (Rasim Hacıyev, 52 yaş, Serbest meslek, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 23.10.2019.)
475 Paşayeva, Azerbaycanlı`ların Aile Merasimlerinde Etnik Gelenekler, ss. 156-157. 476 Mustafayev, İngiloylar’ın Maddî Medeniyeti, s. 169.
tamamlardılar. Cumaertesi günü gelinin yakınları aldıkları hediyeleri kız evine götürürlerdi. Bu adete “parça biçti” denilmekteydi. Eskiden gelinin çeyizini yedi genc erkek tarafından yaya olarak götürülerdi. Geleneğe göre, damat evinde çeyiz getiren gençlere tandır başında yemek verilirdi. Bu gençler, adeta gelinin muhafızları gibi görülüyordu. Daha sonraları çeyizler yaya götürme yerine at arabası ile götürülmeğe başlanmıştır. Adete göre, çeyiz götürmek için gelmiş bu arabanın mutlaka doldurulması gerekirdi.
Pazar günü sabahı erkenden davul zurna eşliğinde ve Koroğlu oyun havası ile büyük baş bir hayvan kesilmesi için kız evine götürülürdü. Hayvan kesildikten sonra etin yarısı kız evine bırakılır, geri kalan kısmı damat evine geri götürülürdü. Bu adete
“çabağan” denilmekteydi. Düğünün ikinci günü gelin damat evine getirilir ve gelin
getiriliken yine davul zurna grupu tarafından İngiloylar`ın kendilerine has olan “bargi” denilen şarkı seslendirilir. Bargi seslendirildiğinde şu misralar okunurdu:
Gidersin, gelirsin. Gidersin, gelirsin Babanın balası, annenin balası Gidersin daha gelmezsin.
Bargi havasına “çeyiz havası” da denilmektedir ve bu müzik seslendirildiğinde herkes olduğu yerde hareketsiz olarak onu dinler ve müziğin bitiminde “Allah hoşbaht
etsin” derlerdi. Malesef günümüzde ne “Koroğlu” ne de “Bargi” `yi çalabilecek davul
zurna ekibi bulunamamaktadır.
Gelin damat evine getirilirken gelinle beraber “menzanaqe” denilen iki erkek damat evine gelirlerdi. Bu iki erkek düğün mekanının en iyi ve görünen yerinde oturtulurlardı. Geleneğe göre, tanınmaları için odun şişe geçirilmiş pişmemiş bir tavuk, bir parça kemikli et ve bir tane ekmek menzanaqelerin önüne konulurdu. İngiloy düğün kültürüne göre, düğünde menzanageler ne isterlerse verilmesi gerekirdi. Aksi hakde menzanageler damat evine istedikleri şekilde ve mıktarda ceza keserlerdi. Düğünlerde damatın boynuna “keleğayı” denilen bir şal konurdu. Bu adet günümüzde de yaşamaktadır.478
Günümüzdeki İngiloylar`ın evlenme ve düğün kültürü`ne gelince, onların evlenme ve düğün kültürü, Azerbaycan düğün kültürüne benzemektedir. Fakat İngiloylar`ın kendilerine has özellikler de bulunmaktadır. İngiloylar`da özellikle kız beğenme âdeti bölgenin diğer halklarından farklıdır. Kız beğenme mutlaka çeşme başında olur. Şöyle ki; kızlar su için çeşme başına gider, evlenmek için kıza aday olan gençler de çeşme başında kızı beğenirler. Kız istemeğe/ elçiliğe mutlaka yakın akrabaların aksakallıları gider ve evlenme razılığı üç kez tekrarlanır.479 Hıristiyan
İngiloylar`la Müslüman İngiloylar`ın düğün ve evlenme adetleri neredeyse aynıdır. Her iki dine mensup İngiloylar`da evlilik adetleri elçilikle başlar, düğünle tamamlanır.480 Bu
gelenek aynen devam etmektedir. Geleneğe göre, oğlan tarafından kızı istemeğe giden aile büyüğü, hayatta olduğu müddetçe yeni kurulacak ailenin tüm işlerine kefil olmuş olur. Eğer evlilikten sonra yeni kurulan ailede bir problem ortaya çıkarsa, bu olayı çözmek elçiliğe gidenlerin vazifesidir.
İngiloylar`da kız isteme geleneği günümüzde de aynen devam etse de düğün törenleri modernize olmuştur. Eskiden düğünler evin bahçesinde yapılır ve üç gün devam ederdi. Oysa günümüzdeki düğünler düğün salonlarda ve birkaç saat yapılmaktadır.481
Günümüzdeki Müslüman İngiloylar`ın düğünleri iki şekilde yapılmaktadır. Müslüman İngiloylar`ın bir kısmı düğünlerini genellikle modern düğünlerin yapılışı şeklinde, müzik gruplarının eşliğinde yaparlar. Dinî hassasiyeti daha fazla olan Müslüman İngiloylar ise düğünlerini sade bir şekilde yaparlar. Bu düğünlerde müzik grupu olmaz. Düğüne gelen misafirlere sarhoşedici içkiler ikram edilmez. Bu şekilde yapılan düğünler Kur`ân-ı Kerîm`in okunması ile başlar ve düğün İslâm dinî geleneklerine göre sürdürülür.482
Eskiden İngiloylar`ın evlilik kültüründe kız istemeğe gidilerken evlenecek damat adayının gitmesi ayıp sayılırdı. Düğün günü de gelin almaya damadın gitmesi
479Ş. Aliyev, “Halkımızın Eski Adetlerini Kendi Kültürlerinde Koruyub Gözeten Halk-İngiloylar”,
http://qax.org.az (Erişim Tarihi: 06.03.2019).
480 Rasim Hacıyev, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 26.04.2019. 481 Şabanov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 19.04.2019. 482 S. Vahabov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 17.05.2019.
ayıp sayılırdı. Fakat günümüzde bu gelenek değişmekte ve damatlar da gelin almaya gitmektedir. Kız kaçırma olaylarına da sıklıkla rastlanılır.483
Eş seçiminde aynı dine mensup olma hassasiyeti güdülmektedir. Müslümanlar Müslümanlar`la, Hıristiyanlar da Hıristiyanlar`la evlenirler. Az da olsa Hıristiyanlar`la Müslümanlar arasındaki evliliklere rastlanmaktadır.484
Düğüne çağrı davetiye göndermekle olur. Fakat yakın akrabalar ve komşular düğüne yerli tabirle “ağızla” yani sözlü olarak davet edilir. Azerbaycan`ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan diğer halklarda olduğu gibi, İngiloylar`da da yakın akrabaları ve komşuları düğün davetiyesi göndermek, ayıp kabul edilmektedir.485
İngiloylar`da bölgenin diğer halklarında olduğu gibi düğüne davet edilirken hediye olarak para götürülür. Hediye götürülmüş para çoğu zaman davetiye koyularak gönderilmiş zarfın içerisine koyularak takdim edilir. Günümüzde yaygın olan yeni adete göre, düğün hediyesi olan para, düğün salonunun girişinde veya düğün merasimine yakın bir yerde düğün hediyesi kabul eden şahsın yanında bulunan özel deftere yazdırılarak takdim edilmektedir. Yine günümüzdeki İngiloylar arasında yaygın olan adete göre, yakın akrabalar düğün sahibinin düğün giderlerini karşılamasına kolaylık olması için, düğün için verecekleri para hediyesini düğün sahibine düğünden daha önce verirler.
İngiloylar arasında yaygın olan adete göre düğünden bir hafta önce yakın akrabaların düğün olacak eve ziyaretleri başlar. Bu bir hafta içerisinde düğün evinde düğünün nasıl yapılacağı ile ilgili istişareler yapılır, düğün hazırlıkları için yardım edilir. Düğünün önceki akşamına “Meslehet akşamı” yani istişare akşamı denir. Yaygın olan adete göre, bu akşam düğün evinde kabak tatlısı yapılarak, evde bulunanlara ikram edilir. Kabak tatlısı ikramı, düğünden sonra dünürlerin birbirilerini misafir etmeleri sırasında da ikram edilmektedir. Bu adete göre, ilk önce kız tarafı ev halkı ve yakın
483 M. Vahabov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala,Tarih: 27.03. 2019. 484 Nezerli, Kişisel görüşme, Meşebaş Qakh (Qax), Tarih: 10.04.2019. 485 Abdurrahmanov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 20.05.2019.
akrabaları ile beraber misafir olarak davet edilir, aynı şekilde daha sonra ise erkek tarafı misafir olarak davet edilirler.486
Günümüzdeki İngiloylar`ın evlilik ve düğün kültürlerinde yeni evlenen çiftin günlük ihtiyaclarını karşılayacak mobilya, beyaz eşya ve diğer ihtiyac olan tüm çeyiz eşyalarını evlenen kız adayı temin etmektedir. Evlenen erkek adayı düğünde sadece kız adayı için altın takılarını takar. Genellikle düğün için alınan çeyiz eşyaların ve altın takıların miktarı ve çeşitliliği konusunda evlenen kız ve erkek adaylarının aileleri maddî durumlarına göre kendi aralarında anlaşırlar. Maddî durumlarının uygunluğuna göre düğün için çeyiz eşyaları ve takılar alınır.487 Bu durum Azerbaycan`ın kuzeybatı
bölgesinde yaşayan diğer halklarda da aynıdır. Fakat Azerbaycan`ın bazı bölgelerinde yeni evlenen çiftin günlük ihtiyacı olan beyaz eşyası, mobilyası ve altın takılarının hepsini erkek adayı almaktadır.
Günümüzdeki İngiloylar`da ilk önce düğün kız, daha sonra erkek tarafında olur. Kız adayı evinde düğün günü erkek tarafından düğüne gelmiş misafirlere adete göre kız evi bahçenin dış kapıları kapatır. Üzerine soğan geçirilmiş bir şişi kapının arkasından yukarı kaldırırlar ve erkek tarafından birisi bu soğanı tüfekle vurduktan sonra kapılar açılır. Erkek tarafından gelmiş misafirler yanlarında hediye olarak getirdikleri iki üç kilo sığır eti ile şişe geçirilmiş vaziyette iki tane tavuğu kız tarafına takdim ederler. Akşama kadar kız tarafındaki düğüne işitirak eden misafirler, akşamleyin gelini de yanlarına alarak geri dönerler. Hıristiyan İngiloylar`da erkek tarafındaki düğün, gelin alındıktan sonraki gün başlar.488 Müslüman İngiloylar`ın düğün geleneklerinde ise gelin damat
evine geldiği gün düğün başlar.
Evliliğin önemli unsurlarından olan nikâh, Müslüman İngiloylar`da köy imamı, Hıristiyan İngiloylar`da ise papaz tarafından yapılmaktadır. Hıristiyan İngiloylar, dinî nikâhı kilisede yaptırırlar.489 Müslüman İngiloylar ise dinî nikâhı kendi evlerinde yaptırırlar. Her iki dine mensup olan İngiloylar, dinî nikâhdan önce mutlaka resmi nikâh
486 K. Memmedov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala,Tarih: 11.03. 2019. 487 M. Vahabov, Kişisel görüşme, Aliabad Zaqatala, Tarih: 02.05.2019. 488 Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 26.04.2019. 489 Batsaşvili, Kişisel görüşme, Qakh (Qax), Tarih: 23.10.2019.
yaptırırlar. Zira, Azerbaycan yasalarına göre, evlenen tarafların hukuklarının korunması amacıyla, resmi nikâhı olmayanlar için din görevlisinin dinî nikâh kıyması yasaktır.