Kür Merkezinde Hijyen

Kaplıca kür merkezlerinde, küristlerin temas edebileceği her türlü ortamın sıhhî kalitesinin belirlenmiĢ standartlara uygunluğu titizlikle denetlenmelidir. Kaplıca merkezlerinde sıhhî sorunların en yoğun olduğu birimler tedavi birimleridir. Bunların baĢında toplu tedavilerin yapıldığı havuzlar gelmektedir (Karagülle ve Doğan, 2002:55). Suyun fiziksel özelliklerinin yani hidrostatik basıncının ve termik etkisinin tedavide ön plana çıktığı havuz uygulamalarında suyun hijyenik kalitesini istenen düzeyde tutabilmek için önce flokülasyon, sonra filtrasyon, en son olarak da dezenfeksiyon Ģarttır (DemirtaĢ, 1995:8; Doğan, 2000:22). Çünkü havuz suyundan bulaĢan enfeksiyonların çoğu temasla hastalık yapabilecek, Pseudomonas ve Staphylococcus cinsi bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlardır (DemirtaĢ 1995:8). Kaplıcalarda kirliliğe yol açan nedenler üçe ayrılarak incelenmektedir (Güler vd. 2001:32-33);

4.1.3.1.1. Ġnsanın Yol Açtığı Kirlilik

Vücut salgıları, idrar, ter ve yağ, deri, boğaz ve fekal kaynaklı bakteriler, vücut yağları, kozmetikler; ter, idrar, kir, yiyecek, tükürük ve açık enfeksiyonlardan kaynaklanan amonyaklı ve nitrojenli maddelerdir. Kaplıca sularının sıcak, türbülanslı, havalandırma oranı yüksek sular olması nedeniyle mikroorganizmaların üremesini kolaylaĢtırıcı özelliği bulunmaktadır.

4.1.3.1.2. Çevresel Etmenler

Kaplıca suyunun fiziksel ve kimyasal bileĢimi, su yosunları ve mantarlar, kimyasal reaksiyonlara bağlı olarak oluĢan gazlar, hava ve su kalitesi ve kirliliği, nem, güneĢ ıĢığı ve buharlaĢma gibi etmenler kaplıcaların sanitasyon düzeyini etkileyen etmenler arasındadır.

4.1.3.1.3. Tasarım, yapım ve iĢletmeye bağlı etmenler

Kaplıcadan yararlanma yükü, yararlananların döngüsü, dilüsyon, hidrolik özellikleri, kullanılan yapı malzemeleri, kimyasal koĢullandırıcıların tipi, dezenfektanlar, kullanılan kimyasalların dozu, flokülanlar, süzme etkinliği, numune

131 alma sıklığı ve izleme etkinliği, değerlendirme ve müdahale sistemi kaplıcaların sanitasyon düzeyini etkileyen diğer etmenler arasındadır.

ġifalı sularla kaplıca tedavisinin, küvetlerde yapılması uygundur. Genellikle kaplıcalarda, banyo yapan kiĢi sayısı (yararlanma yükü) yüksektir. Yüksek ısı ve banyo yapanların vücutlarından karıĢan maddeler nedeniyle etkin dezenfektan seviyesinin, pH ve mikrobiyolojik kalitenin sürdürülmesi çok zordur. Bir havuzu kullanan tek bir kiĢinin havuz suyuna bıraktığı mikrop sayısının 20 ile 130 milyon arasında olduğu çalıĢmalarla saptanmıĢtır. Bu amaçla havuza giren sayısının denetlenmesi, su döngü zamanının 20 dakikanın altında tutulması gerekir. Kullanıcı yükü azsa en az haftada bir, kullanıcı yükü yüksekse her gün bir kez boĢaltılarak temizlenmelidir. Suyun uygun biçimde süzülmesi gerekir (Güler vd. 2001:35).

Her banyo alınmasından sonra küvet temizliği gerektiği biçimde yapılarak, ikinci kürist için küvet hijyenik açıdan uygun hale getirilmelidir. Her ne kadar tedavi küvetlerinde suyun kimyasal içeriğini orijinal halde korunması öngörülmekteyse de, bir tedavi merkezinde hijyen kavramını birinci planda tutabilmek için havuz suyunun çeĢitli müdahalelerle biokontaminasyondan korunması savunulmaktadır. Ancak, kaplıcalarda dezenfeksiyon sağlanması için öncelikle, her kaplıca için geçerli tek bir dezenfeksiyon yöntemi olmadığı bilinmelidir. Hatta bazı kaplıcalar için dezenfektan kullanmak, kaplıca suyunun tedavi amaçlı kullanılmasını sağlayan kimyasal ve fiziksel bileĢimini etkileyeceği için hiçbir dezenfektan kullanılmaması gereklidir. Bununla birlikte dezenfeksiyon doğrudan veya dolaylı olarak hastalık yapıcı etmenlerin yok edilmesi amacıyla önemli ve dikkat edilmesi gereken bir konudur (Güler vd. 2001:33).

Bazı ülkelerde (örneğin Fransa‟da) kaplıca havuz sularına dezenfeksiyon amacıyla hiçbir ajan eklenmemekte, sadece suyun tazelenmesi ve küristin havuzu kullanım öncesi ve sonrası kiĢisel temizliğinin titizlikle denetlenmesi benimsenmektedir. Kaplıca sularının yüzme havuzu suyuna göre yüksek enfeksiyon riski taĢıması nedeniyle dezenfektan etkinliğini azaltabilecek asılı parçacık miktarının mümkün olduğunca en düĢük düzeye indirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle kaplıca sularının kullanıma süzülerek verilmesi gerekmektedir (Güler vd. 2001:34). Ancak bu iki uygulamanın da havuz suyunun kalitesini istenen düzeyde

132 tutmadığı da saptanmıĢtır (DemirtaĢ, 1995:8). AĢağıdaki tabloda, tedavide kullanılabilecek nitelikteki suların mikrobiyolojik özellikleri gösterilmektedir;

Tablo 4.1: Maden Sularının Mikrobiyolojik Özellikleri

Özellik Sınır

Sülfit redükte eden spor yapan anaerop

bakteriler ve sporları Bulunmamalı/50 ml

Koliform bakteri ve E.coli Bulunmamalı/250 ml

Fekal streptokoklar Bulunmamalı/250 ml

Pseudomonas aeruginosa Bulunmamalı/250 ml

Toplam mezofilik aerobik bakteri En çok 20/ml (22 ºC, 72 saat) Kaynaktan alınan numunede aerobik bakteri En çok 5/ml (37 ºC, 24 saat)

ġiĢelenmiĢ numunede En çok 100/ml (22 ºC, 72 saat)

En çok 20/ml (37 ºC, 24 saat) Parazit, protozoa, krustacea, yosun Bulunmamalı

Kaynak: Uyanık; 2006:41

Havuz suları konusunda her ülkenin çeĢitli standartları vardır. Türkiye‟de havuz sularının mikrobiyolojik parametreleri ilk kez 1930da çıkarılan Hıfzıssıhha Kanununda yer almıĢtır. Dönemi için ileri bir yasal düzenleme olmasına karĢın günümüz için yetersizdir (Karagülle ve Doğan, 2002:55). Hıfzıssıhha Kanununda belirtilen havuz hijyeni ile ilgili kurallar Tablo 4.2‟de gösterilmiĢtir.

Tablo 4.2: Havuz Sularının Özellikleri

Fiziki Özellikler:

a) Havuzlarda kullanılacak sular daima berrak olacak, 15 cm çapında siyah maddeden yapılmıĢ bir disk havuzun en derin noktasına konduğunda dıĢarıdan görülecektir.

b) Havuz suları tortusuz olacaktır. c) Su sıcaklığı 27 ºC‟yi geçmeyecektir.

d) Suda protozoer, crustacealar ve algler bulunmayacaktır.

Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikler:

a) Havuz suyunun pH‟sı 7.0-8.2 arasında olacaktır.

b) Bakteriyolojik analizlerde 50 cm³‟de 1‟den, 100 cm³‟de 2. 2‟den fazla koliform bakteri bulunmayacaktır.

c) Havuz suyunun analiz sıklığı:

i. Havuz suyunun en az haftada bir defa olmak üzere bakteriyolojik analizi yapılacaktır.

ii. Bunun için havuzun en kalabalık olduğu zamanlarda her iki ucundan usulüne uygun numuneler alınıp en yakın laboratuara gönderilecektir. Kaynak: Köroğlu, 1984:76

133 Havuz suları konusunda kullanılan standartların içinde Avrupa Birliği ülkelerinde de kabul gören ve Alman Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanarak 1984‟de yayımlanan ve Tablo 4.3‟te gösterilen, 19643 sayılı DIN (Deutsches Institut für Normung) standardı, yüzme ve kaplıca havuzları ile ilgili tüm teknik, mikrobiyolojik ve kimyasal kriterleri kapsamaktadır (DemirtaĢ 1995:8).

Tablo 4.3: Yüzme ve Kaplıca Havuzlarında Mikrobiyolojik Parametreler

1 ml. de koloni sayısı (22 ºC) max. 100 (37 ºC) max. 100 Koliform bakteriler (37 ºC) 0/100 ml

Escherichia coli (37 ºC) 0/100 ml

Pseudomonas aeruginosa (37 ºC) 0/100 ml Kaynak: Uyanık, 2006:36

Kaplıcalarda hijyenin ve temizliğin sağlanması ve tedavi edici özelliğinin korunması için dikkat edilmesi gereken kurallar aĢağıda özetlenmektedir (Güler vd. 2001:37);

- Sağlık uygulamasına öncelik veren tüm kaplıcaların sağlıkla ilgili her türlü uygulamaları bu alanda yetiĢmiĢ sağlık personelinin denetiminde olmalıdır. Eğitim görmemiĢ personelin bu uygulamaları yapmaları engellenmelidir. - Kaplıca havuzlarının ve özellikle yüzülebilir büyüklükteki havuzların

boĢaltma ve drenaj güvenliği sağlanmalıdır. Her türlü emici boru sisteminin ağzında güvenlik ızgaraları bulunmalıdır. Izgara araları ayak, kol vb. giremeyecek darlıkta olmalıdır. Kullanıcıların vücutlarının bir bölümünün söz konusu emici deliklere doğru emilmesi engellenmelidir.

- Kaplıca bölgesindeki denetçi sağlık kuruluĢlarında bulunan denetçi personel kaplıca denetimi, hijyen ve sanitasyon standartları konusunda eğitilmelidir. - Kaplıca sularına girilmeden önce tüketicilerin duĢ almaları sağlanmalıdır. - Açık ortamdaki havuzlar genellikle çevreden toz, toprak, kum, yaprak vb. ile

kirlenebilmektedir. Ancak, kaplıca havuzlarında temel kirlilik nedeni kullanıcıların vücutlarıdır. Bu nedenle kullanıcıların ön yıkanma konusunda uyarılmaları gereklidir.

134

4.1.4. Rekreasyon (Kür Parkı alanları/Dinlenme Bölgeleri/Kür Spor