Bu bölümün iki alt baĢlığında, Federal Yüksek Mahkeme‟nin oluĢumundan bahsedeceğiz. Birinci kısımda Federal Yüksek Mahkeme‟nin genel yapısını ele alınacak, ikinci kısımda ise mahkeme üyeleri ve hâkimler için gerekli olan Ģartları ortaya koyulacaktır.
1. Federal Yüksek Mahkemenin ÇalıĢma Yöntemi
Irak yasama tarihinde Federal Yüksek Mahkeme‟ye üç farklı yerde değinilmiĢtir. Birincisi geçici Irak Devlet idaresi kanunudur. Bu kanun, Amerika ihtilali sırasında medeni hukuk yargıcı Paul Bremer tarafından yayımlandı92
ve 2004 yılının sonundan 2005 yılının sonuna kadar anayasa yerine kabul edildi. Ġkincisi 2004 tarih ve 30 sayılı Federal Yüksek Mahkeme kanunu, üçüncüsü 2005 yılı Irak anayasasıdır. 2004 yılında Bremer tarafından, Irak Ġdare Kanunu hazırlanırken 44/a maddesinde, Federal Yüksek Mahkeme yapısı ve kanuni durumu düzenlenmiĢ, 2005 yılında da Bakanlar Kurulu‟nun Federal Yüksek Mahkeme‟nin kurulmasını öngören 30 sayılı kararı yayımlanmıĢtır. Bu karar CumhurbaĢkanı onayından geçtikten sonra kanun olarak yürürlüğe girmiĢtir. Kanunun birinci maddesi Ģu Ģekildedir: Bu mahkemenin adı “Federal Yüksek Mahkeme‟dir”. Merkezi Bağdat‟tadır. Bağımsız olup herhangi bir idari kuruma bağlı değildir.
Henüz halk tarafından seçilen herhangi bir milletvekili ve ülkenin kendine has anayasası olmadığı halde bakanlar kurulu Federal Yüksek Mahkeme‟nin üyelerini tayin etmeye baĢlamıĢtır.
Milletini iradesini temsil edecek seçilmiĢ milletvekillerinin Federal Yüksek Mahkeme‟nin kurulmasında söz hakkına sahip olmaması demokrasi ilkelerine aykırı bir durum olarak göze çerpmaktadır. Öte yandan anayasaya aykırı olarak yargı makamlarına Federal Yüksek Mahkeme‟de görev yapacak olan hâkimlerin tayini noktasında herhangi bir söz hakkı verilmemiĢtir. Eğer üyelerin seçilmesi noktasında
92 Irak Geçici Devlet Ġdaresi Kanunu 2004, Bu ırak devlet idaresi hakkında kanunlar içeren geçici anayasa niteliğinde olan bir yasadır. Amerikan egemenliğinin sona ermesine kadar geçici nitelikte konulmuĢtur. Burada amaçlanan asıl Ģey 2005 yılında genel anayasanın yayınlanmasıdır. Devlet idaresi kanunu 2004”3”8 tarihinde 3981 sayılı Irak gazetesinde yayınlandıktan sonra geçerli olmuĢtur. Bakınız; Yüksek Federal Mahkeme BaĢkanı Mithat Mahmut, el‟Kada Fi‟l Irak, Irakta uygulanan yasalar hakkında bir inceleme, Devlet Matbaası, 2010, Bağdat, s. 76.
38
yargı mensuplarına söz hakkı tanınmıĢ olsaydı, yargısal denetim görevi daha uygun bir Ģekilde yerine getirilmiĢ olur ve mahkeme siyasi çevrelerin baskısı olmadan çalıĢmalarını yürütebilirdi.
Bağımsız ve adil bir mahkemenin kurulabilmesi ancak anayasaya uygun bir Ģekilde hareket edildiğinde mümkün olur. Örneğin anayasaya göre mahkemenin kurulmasında seçilmiĢ milletvekillerin söz hakkı olması gereklidir. Zira mahkemenin, yargısal denetim, anayasanın açıklanması ve demokratik bir devletin inĢa edilmesi gibi önemli iĢlevleri vardır.
2005 tarihli anayasanın referandum ile kabul edilmesi ve Resmi Gazetede yayınlanmasıyla birlikte 92. Madde ikinci fıkrasında Parlamentoda milletvekillerinin üçte birinin onayıyla Federal Yüksek Mahkeme‟ye özel bir kanunun çıkarılmasını öngörmüĢtür.93
Bu kanuna göre mahkemenin Anayasaya uygun bir Ģekilde görevini yürütebilmesi için milletvekilleri tarafından mahkeme üyeliği için hâkim, Ġslam Hukukçuları ve Yargıçları görevlendirecekti. Ne yazık ki aradan uzunca bir zaman geçmesine rağmen Ģu ana kadar parlamentodan herhangi bir kanun çıkarılmıĢtır. Mahkeme halen seçilmiĢ milletvekillerinin değil geçici hükümetin 2005 yılında yürürlüğe koyduğu Devlet Ġdaresi Kanununa göre çalıĢmaktadır.
Irak‟taki hükümetler bugüne kadar devlet gücünü kendi Ģahsi güçleri gibi kullanmıĢlar, Hükümet olarak kendilerini hukukun üstünde görmüĢlerdir. Nitekim bazı Arap toplumlarında hükümetin baĢında bulunan kimselerin kendilerini kanundan üstün saymaları buralarda despotizme sebep olmuĢtur. Hukukun, herkes için geçerli olduğu ve herkesin eĢit haklara sahip olduğu fikri kabul edilmelidir.
AraĢtırmacıların Federal Yüksek Mahkemenin kurulmasıyla ilgili olarak getirmiĢ oldukları en önemli eleĢtiri mahkemenin Geçici Devlet Ġdaresi Kanunu‟na göre kurulmuĢ olmasıdır. 2005 Anayasasının kabul edilmesinden sonra Federal Yüksek Mahkeme‟nin kurulması hakkındaki problemler mutlak olarak çözüme kavuĢturulamamıĢtır.
93 Resmi Gazete‟den maksat el-Ceridet’ul Vakaik el İrakiyye adlı gazetedir. Adalet bakanlığı tarafıdan çıkarılır ve burada yürülüğe giren kanun ve düzenlemeler duyurulur.
39
Parlamentoda çıkarılmayan, aksine Bakanlar Kurulunun emriyle hazırlanan kanunların iptal edilmesi gerekmektedir.94
Aynı Ģekilde milletvekillerinin bir an önce anayasanın 92. Maddesine uygun olarak Federal Yüksek Mahkeme‟yi kurmayı öngören kanunları çıkarmıĢ olmaları gerekmektedir.95
2. Federal Yüksek Mahkeme ile Olağan Mahkemeler Arasındaki benzerlikler
i. Her iki mahkeme de kendi uzmanlık alanları dâhilinde hüküm vermektedir. Aynı zamanda bu mahkemeler kendileri için belirlenen yasal yükümlülüklere uymak durumundadırlar. Yasalarda belirtilen yetkilerin dıĢına çıkmaları mümkün değildir.
ii. Federal Yüksek Mahkeme ve olağan mahkemeler ancak davalı ve davacı tarafların bulunduğu bir anlaĢmazlık durumunda kurulmaktadır. Her iki mahkemede de kararlar gerekçeli ve yazılı olarak beyan edilir.
iii. Verilen kararlar devlet kurumları ve kiĢiler için bağlayıcı niteliktedir. iv. Federal Yüksek Mahkeme ve olağan mahkemelerde mahkeme üyeleri sadece hâkimlerden oluĢmaktadır. 96
v. Federal Yüksek Mahkeme ve olağan mahkemeler birer danıĢma kurumu değildirler. Bunlar yargı kurumu olup, vermiĢ oldukları kararlar bütün resmi kuruluĢlar için bağlayıcı niteliktedir. Bu noktada Federal Yüksek Mahkeme ve olağan mahkemeler arasında bir benzerlik vardır.97
3. Anayasa Mahkemesi ve Olağan Mahkeme Arasındaki Farklar.
Anayasa mahkemeleri ile olağan mahkemelerin iĢlevine baktığımız zaman her iki mahkeme arasında önemli farklılıklar olduğunu görmekteyiz. Örneğin Anayasa mahkemeleri daha büyük kitleleri ilgilendiren davalara bakar. Sözgelimi, bir kanunun anayasaya aykırı olduğuna dair verilen karar bütün ülkeyi bağlayıcı bir nitelik taĢımaktadır. Öte yandan olağan mahkemeler daha özel davalara bakarlar ve
94
Mekki Naci, “Irak Federal Yüksek Mahkemesi”, “el Mahkeme‟tul Ġttihadiyyet‟il ulya fi‟l Irak”, 1. Baskı, Necef; 2007, s. 7.
95 Muvafi, Ahmed, “Irak‟ın Federal Yapısı Hakkında Bazı DüĢünceler”, “Ruyet‟un hevle Federaliye fi‟l Ġrak”, Darun‟nhade el arabiyye, Kahire: 2008, s. 38.
96
Abdulhamid, Muhammed Ebu‟l Zeyd, “Tevazun Kada ve Rikabetuha”, “Yargı sistemleri ve denetim” Yyy, 2003, s.132.
97www.hjc.iq.com ; “en Niza‟mul Kadai fi‟l Irak”, “Irak‟ta Yargı Sistemi”, Yüksek Yargı Konseyi resmi internet sitesinde yayınlanan bir araĢtırma. et. 06.05.2019.
40
verilen kararlar sadece davanın taraflarını bağlayıcı niteliktedir. Irak Federal Yüksek Mahkemesi de kanunların anayasaya uygunluğu ve anayasada bulunan ilkelerle ne kadar uyuĢtuğu konusunda verdiği kararlarla daha geniĢ bir bağlayıcılığa sahiptir. Olağan mahkemeler, anayasa mahkemeleri tarafından verilen kararları uygulamak durumundadırlar. Olağan mahkemelerde yasaların anayasaya aykırılığı tartıĢma konusu olamaz. Zira bu olağan mahkemeyi aĢan bir iĢtir. Bu iĢi ancak Anayasa mahkemesi yapabilir. Dolayısıyla, genelde anayasa mahkemeleri özelde ise Irak Federal Yüksek Mahkemesi kanunların anayasaya aykırılığı hakkında karar verme yetkisine sahiptir. Anayasa mahkemeleri ile olağan mahkeme arasındaki en önemli fark budur. 98