2.5. Hampton Toplantısında Ar-Ge ve İnnovasyon Çalışmalarına Yönelik Gelişmeler
2.6.2. Daha İyi ve Geniş Çaplı Vergi Teşviklerine Doğru Gelişmeler
İyi dizayn edilmiş vergi teşviklerinin iş aleminin araştırma ve innovasyon konu- sunda devlet garantilerinden çok daha iyi etkiler yaratacağı öne sürülmektedir77. Son
yıllarda birçok üye ülke yeni vergi teşvikleri ile özellikle iş dünyasının araştırma çabala- rını uyarmaya çalışmıştır. Bununla birlikte vergi teşviklerinin düzenlenmesi ve gelişti- rilmesi mali hizmetler alanında çok parçalı bir görünüm arz ettiği vurgulanmıştır. Vergi teşviklerinin üye ülkelerin sorumluluğu altında olduğu vurgulanmıştır. Özellikle vergi teşviklerinin etkinliğinin arttırılması topluluk hukukuyla çatışmayacak bir biçimde ge- liştirilmek suretiyle sağlanabilecektir. Avrupa Birliği ortak pazarı içerisinde ortak paza- rın işleyişini bozmayacak bir teşvik yapısının üye ülkeler arasında uyumun gerçekleşti- rilmesi ve Dünya Ticaret Örgütü’nün devlet destekleri kodunu bozmayacak düzenleme- ler içermesi büyük önem taşımaktadır. Üye ülkeler arasında vergi teşvikleri konusunda senkronizasyonun sağlanması emek ve sermaye mobilitesini etkileyecek ve özellikle AB Ar-Ge ve innovasyon stratejisinin geliştirilmesi konusunda vergisel teşvikler ciddi etkiler yaratabilecektir. Vergi teşviklerinin dizayn edilmesinde dikkat özellikle kendi araştırmaları için dış kaynak ihtiyacı duyan ve teknoloji transferi aracılığıyla yeni tekno-
76 http://aoi.cordis.lu/article.cfm?article=227&lang=EN
77 “State aid action plan: Less and better targeted state aid: a roadmap for state aid reform 2005-2009” -
loji ihtiyacında olan Kobi’lere yönelik teşvikler önem taşımaktadır78. Yeni kurulan
innovasyona yönelik Kobi’lerin işletmenin ilk dönemlerinde düşük kar elde etmesi söz konusu olduğu için daha büyük firmalara göre daha küçük ölçekli firmaların daha düşük vergilendirilmesi ya da vergi istisna ve muafiyetleri getirilmesi önerilmektedir. Nitekim AB komisyonu Ar-Ge’lere yönelik vergi teşviklerinin tüm AB içerisinde daha etkin, istikrarlı ve uyumlu bir biçimde kullanılmasına yönelik çalışma yapmaktadır. Bu düzen- leme büyük ölçüde ilgi duyulan alanlarda spesifik konularda geliştirilecek Ar-Ge faali- yetlerinin vergi teşvikleri yoluyla desteklenmesini sağlayacaktır79.
Şekil 2
Ar-Ge Faaliyetlerine Yönelik Mali ve Direkt Finansal Destekler
AB İnnovasyon Kurumları Birliği başkanı Jean Noel Durvy, finansal desteklerin iki biçiminin olacağını söylemektedir. Bunlar garantiler, borçlanma ya da sübvansiyon- lar şeklinde sağlanan destekler olabilmektedir. Mali teşvikler arasında ise şirketlerin maliyetlerini düşürmek suretiyle innovasyon faaliyetlerini desteklemeye yönelik teşvik sağlayan vergisel ayrıcalıkların önemi vurgulanmaktadır. Esas itibariyle her bir yönte- min farklı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Ulusal hükümetler birini diğerine
78EU directives 2004/17 and 2004/18.
79Communication and information Unit Enterprise and Industry DG European Commission, “More research and innovation Investing for Growth and Employment:A Common Approach”, European Innovation, December 2005, s.10-13
tercih edebilmektedir. Bazı durumlarda da politika amaçları arasında kombinasyon sağ- lanabilmektedir. Mali teşviklerin belli endüstri alanlarında ve grup firmalarında innovasyon kapasitesini artırmaya yönelik olarak kullanılması oldukça kolay olabilmek- tedir. Mali teşvikler diğer taraftan İspanya ve Portekiz gibi ülkeler ekonominin tüm a- lanlarında innovasyon performanslarını arttırmaya yönelik olarak mali teşvikleri geniş ölçüde kullanan ülkeler olmuştur. Şekil 2’de OECD ve AB ülkelerinde mali teşviklerin değeri hakkındaki oranlar yer almaktadır.
Dikkat edilceği üzere devlet tarafından sağlanan garantiler ile vergisel ayrıcalıklar arasında ülkeden ülkeye farklılıklar görülebilmektedir. AB üyesi ülkeler arasında özel- likle Danimarka, Hollanda vergisel teşvikleri tercih ederken, İtalya, İsveç ve Almanya vergisel teşvikleri tercih etmektedir.
Devlet desteklerinin biçiminin ne şekilde olacağı hem mali hem de finansal teşvik- lerle ilgili olmakta ve çok sıkı bağlantılar ifade etmektedir. Rekabeti saptırıcı etkiler taşımayan vergisel teşviklerin önemli olduğu ve özellikle Topluluğun devlet destekleri- nin azaltılması gerektiği yönündeki önerileri dikkate alındığında teşvikler konusu ol- dukça üzerinde durulması gereken konular olarak karşımıza çıkmaktadır. Durvy’e göre, daha az devlet destekleriyle daha geniş innovasyon performansı sağlamaya yönelik tek- niklerin de geliştirilebilmesi mümkün olabilecektir. Gelecekte ekonomik büyümenin sürdürülmesi sanayi ve teknolojinin geliştirilmesinde, devlet desteklerinin belli sektörle- rin yönlendirilmesinde önemli olduğu kamusal politikaların etkin bir biçimde işlemesi açısından da büyük önem taşımaktadır. Mali teşvikler tüm iş alemi için piyasaların ge- liştirilmesi rekabeti geliştirmek açısından çok büyük fırsatlar yaratan önemli destekler olmaktadır.
AB’nin innovasyonla yönelik kurumsal araştırma politikası yayınlanmıştır. Buna göre Ar-Ge ve teknoloji transferi, eğitim ve endüstriyel dizayn, Fransa, Almanya, İs- panya, Birleşik Krallık ve ABD’deki deneyimleri inceleyen yakın yıllardaki vergi ön- lemlerine ilişkin gelişmeleri inceleyen araştırmalarda vergi teşviklerinin önemi vurgu- lanmıştır. Politikacılar ve firmalar tarafından dikkat çekilen her bir önlemin ekonomik etkileri ve etkinliğinin geliştirilmesinde vergisel teşviklerin ne kadar önemli olduğuna dikkat çekilmiştir80.
Araştırma ve geliştirme çalışmaları ve kalkınma ve innovasyon kapasitesinin ge- liştirilmesinde mali teşviklerin önemli bir araç olduğu81 Halihazırdaki uygulamalar üye ülkelerden diğerlerine görünür bir biçimde etkiler taşımaktadır. Ancak üye ülkelerin mali imkanlarının farklı olması nedeniyle haksız rekabet oluşturabilecek uygulamalar da gelişebilmektedir. Bu açıdan desteklerin dengelenmesi AB açısından büyük önem taşı- maktadır. Fakat araştırmalar göstermektedir ki ülkelerin kendi ulusal vergi rejimlerinin innovasyon etkisi politikacıların taleplerine bağlı olarak gelişmekte diğer Avrupa ülke- leri ile mukayese edilebilir nitelikte olmaktadır. Bu açıdan vergi teşvik sistemleri ara- sında bir benchmarking uygulamasına gidilmesi uluslar arası rekabete uyum açısından da büyük önem taşımaktadır.
Avrupa Birliğinin vergi teşviklerine yönelik geliştirdiği stratejinin ana hatları şu şekilde olmaktadır82;
1. Özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerine yönelik yatırım kararlarını etkilemek için vergi teşvikleri önemli bir araçtır ve piyasa yönelimli hükümetler ekonomideki innovasyon harcamaları aracılığıyla bu alanda çabalarını geliştirmelidir.
2. Hükümetler ulusal sanayi işletmelerinde çabalarını arttırmaları ve bu kurumla- rın zayıflıklarını ortadan kaldırmak için mali teşvikler geliştirmelidir. Her alanda sağla- nan destekler optimal olmayabilir. Kaçınılmaz bir biçimde kurumları vergilendirilmesi farklı politika amaçları ve öncelikleri arasında bir trade-off’un sağlanmasını gerektirebi- lir.
3. Teknolojik yenilikler Ar-Ge faaliyetlerine yönelik geleneksel tanımlamaların dışında bağlantılı farklı alanlarda çaba göstermeyi gerektirmektedir. AB düzenlemeleri- nin genel çerçevesi Ar-Ge faaliyetlerine yönelik devlet desteklerinin birlik içerisinde yenilik ve rekabet kapasitesinin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır.
4. Uygulanabilir vergi teşvikleri arasında belirlenmiş innovasyon faaliyetlerine yönelik tüm harcamaların vergi dışında bırakılması idari, işlemsel kolaylıklar sağladığı gibi şirketlerin anlaması ve hesaplaması için de en kolay yöntemlerden birisi olmakta- dır.
81 http://aoi.cordis.lu/article.cfm?article=60.
82 European Commission; Raising EU R&D Intensity: Improving the Effectiveness of Public Support Mechanisms for Private Sector Research and Development,(2003) http://www.europa.eu.int/comm/research
5. Özellikle Kobi’lere yönelik sağlanan bu tür vergisel ayrıcalıklar onların bilgi ve teknoloji konusundaki gelişmelerine yeterli bir destek olabilecektir.
Kurumlar Vergisinin firmaların innovasyon davranışlarının etkilediği kuşkusuz bir gerçektir. Ancak politikacılar açısından innovasyon çalışmalarının uyarıcı olup olmadı- ğının her durumda geçerli olacağını söylemek mümkün olamayabilir. Avrupa Birliği üyeleri kurumların innovasyon politikalarının çok geniş ve değişik finansal araçlarla destekledikleri bilinen bir gerçektir. Bu açıdan her ülke mali teşviklere farklı yaklaşım- lar göstermektedir. Almanya gibi ülkeler bir taraftan vergi teşvikleri sağlarken diğer taraftan geniş ölçüde sanayi kesimine garantiler vermekte ve kredi temin etmektedir. Hollanda ise vergisel teşvikleri kullanmakta iken, İspanya ve Fransa mali teşvikler ya- nında direkt hükümet destekleri de sağlamaktadır. Garro’ya göre politikacıların mali teşviklerle ilgili kurumlar vergisi aracılığıyla sağlanan vergisel teşviklerin firmaların karlılığı artmakta, Ar-Ge yatırımlarının uzun dönemde getiri sağlayan varlık olduğu öne sürülmektedir. Bu tür maliyetler firmalar açısından ilk dönemler büyük maliyet unsuru taşısa bile uzun dönemde rekabet açısından bir fark yaratmaktadır83.
İkinci olarak hükümetler kurumların Ar-Ge faaliyetlerine yönelik vergisel ayrıca- lıklar sağlamaya devam etmeleri onların araştırma performanslarını arttıracağını öne sürmektedirler. Bu konuyla ilgili özellikle Kanada bu çabaların öncülüğünü yapmakta Birleşik Devletler ve Avrupa(Hollanda, Fransa, Birleşik Krallık ve İspanya) benzer ça- lışmaları geliştirmektedir. Söz konusu ülkelerdeki vergisel teşvikler daha çok Kobi’lere yönelik olarak geliştirilmekte sağlanan vergisel teşvikler araştırma ve geliştirme çalış- malarını artırmaktadır. Örneğin Fransa’da araştırma ve geliştirme harcamalarındaki teş- vik edici bir büyüme cari yıl Ar-Ge harcamalarının maliyetini etkilemektedir84. 2001
Eylül’ünde yapılan bir araştırmaya göre Avrupa Birliği ve Birleşik devletlerde mevcut sistem içerisinde bulunan vergisel teşviklerin Ar-Ge faaliyetlerini geliştirdiği, istatistiki verilerin rasyonel bir biçimde irdelenmesi durumunda vergisel teşviklerin etkin ve ve- rimli bir biçimde kullanılması durumda üretim üzerinde pozitif etkiler oluşturduğu gö- rülmektedir. Nitekim aşağıdaki grafikte büyük ölçüde AB ülkelerinde yapılan mali des- teklerin seviyesindeki gelişmeler hakkında bilgi verilmektedir. Grafiğe göre özellikle
83 P. A. DAVID, Hall, B. H., and Toole, A. A. (2000), ‘Is Public R&D a Complement or a Substitute for Private R&D? A Review of the Econometric Evidence’, Research Policy, Vol 29, pp 497-499.
Avrupa ülkelerinin hükümet destekleri sağlarken bazı ülkeler ise vergi iadeleri şeklinde destekler sağlamaktadır.
Şekil 3:1998 Yılı İtibariyle Büyük Firmalar Tarafından Ar-Ge Harcamalarına Yönelik
Vergisel Teşviklerin Miktarı (Harcanan Her 1 $ için)
The extent to which research and development is subsidised through tax breaks varies widely throughout the developed world.
Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında oldukça ileri seviyede işbirliği yapan ülkeler arasındadır. Direkt yardımlara karşılık innovasyon çalışmalarına mali teşviklerden bir kısmını tercih eden ülkeler olduğu gibi farklı nitelikte ve türde teşvikler veren ülkeler de bulunmaktadır. Firmalar özellikle vergi tabanlı destekleri kendi finansal amaçlarını ger- çekleştirmek için kullandıkları için daha çok tercih etmektedirler. Politikacılar ise yük- sek teknolojiye göre üretim yapan sektörlerdeki ulusal kapasiteyi arttırmaya yönelik uzun dönem stratejik amaçları gerçekleştirmek için teşviklerin kullanılması üzerinde durmaktadırlar. Hükümet programları vergi kredileriyle desteklendiğinde şirketler tara- fından seçilenlerden yatay olarak daha fazla destek sağlayabilecek firmalara yönelik olmaktadır. Ancak hükümet tarafından stratejik amaçlı olarak yapılan destekler her za-
man teknolojik gelişmeler ve karlı projelerin finansmanı biçiminde olmayabilir. Nite- kim mali teşviklerin öncelikli sektör ve kurumlara yönelik karlı, sektörlerarası bağları olan istihdam imkanlarını arttıran, rekabeti geliştiren sektörlere yönelik olduğu görül- mektedir.
2.7.AB Dışındaki Gelişmiş Ülkelerde Ar-Ge Faaliyetlerine Yönelik Mali Teş-