Granger Nedensellik analizi hipotezleri şu şekildedir; H0: Nedeni değildir.
H1: Nedenidir.
Öncelikle çizelge 13’ü incelediğimizde, bağımlı değişken olarak büyüme alınmış ve Granger nedensellik analizi uygulanmıştır. Analizin sonucunda, bağımsız değişkenimiz olan ihracat prob değeri, 0,0347 olarak bulunmuştur. Eğer elde ettiğimiz prob değeri, 0,05’ten küçük ise H0 reddedilir, H1 kabul edilir. İhracat prob değerimiz 0,05’ten küçük olduğu için H0 hipotezini reddederiz. Yani ihracat, büyümenin nedenidir. İthalat değişkeni prob değeri, 0,0001’tir ve bu değer 0,05’ten küçük olduğu için, H0 hipotezini reddedip, H1 hipotezini kabul ederiz. Yani ithalat, büyümenin nedenidir sonucuna ulaşılmıştır.
Çizelge 14’ü incelediğimizde, bağımlı değişken olarak ihracat alınmış ve Granger nedensellik analizi uygulanmıştır. Analizin sonucunda, bağımsız değişken olan büyüme prob değeri, 0,0254 olarak tespit edilmiştir. Yani 0,05’ten küçük olduğu için, H0 hipotezi reddedilir. Büyüme, ihracatın nedenidir sonucuna ulaşılmıştır. Diğer bağımsız değişken olan ithalat prob değeri, 0,0007 olarak bulunmuştur ve 0,05’ten küçüktür. Bu nedenle, H0 hipotezi reddedilerek ithalat, ihracatın nedenidir sonucu elde edilmiştir.
Çizelge 15’i incelediğimizde, bağımlı değişken olarak ithalat alınmış ve Granger nedensellik analizi uygulanmıştır. Analiz sonucunda bağımsız değişken büyüme prob değeri, 0,0019 olarak bulunmuştur. Bu değer, 0,05’ten küçük olduğu için H1 hipotezi kabul edilerek; büyüme, ithalatın nedenidir sonucuna ulaşılır. Diğer bağımsız değişken
Bağımlı Değişken:
İthalat
Excluded
Chi-sq
df
Prob.
Buyume
2.088.026
6 0.0019
İhracat
3.938.597
6 0.0000
olan ihracat prob değeri, 0,0000 olarak bulunmuştur. Bu değer, 0,05’ten büyük olduğu için H1 hipotezi kabul edilerek ihracat, ithalatın nedenidir sonucu tespit edilmiştir. Özetle; değişkenler arasında nedensellik ilişkisinin yönünü belirlemek için uygulanan Granger nedensellik analizi sonucunda, modele dahil olan üç değişkenimiz büyüme, ihracat ve ithalat arasındaki ilişki incelenmiştir. Elde ettiğimiz sonuçlarda, dış ticareti temsil eden ihracat ve ithalat büyümeye neden oluşturmaktadır. Benzer şekilde, büyüme de bu değişkenlere kaynaklık etmektedir. Dolayısıyla ihracat, ithalat ve büyüme arasında çift taraflı nedensellik ilişkisi mevcuttur. İhracat ve ithalat değişkenleri de birbirlerine kaynaklık ettiğinden bu değişkenler arasında da çift taraflı nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir.
3.5.Varyans Ayrıştırması ve Etki Tepki Analizi
3.5.1.Etki Tepki Analizi
Var modeli analizi üzerinden değişkenlerde oluşabilecek tesadüfi bir şokun üzerine modeldeki diğer değişkenlerin göstereceği tepkiyi test etmek amacıyla uygulanan etki- tepki fonksiyonları iktisadi politikalara yön vermektedir. Diğer bir tanımla, etki-tepki fonksiyonları tesadüfi hata terimlerinden herhangi birinde meydana gelen bir standart sapmalık ani tepinin diğer bir değişkenin geçmiş ve gelecek değeri üzerinde nasıl etkisi olduğunu etki-tepki fonksiyonu göstermektedir. (TARI, 2012)
Var modeli analizi uyguladığımız büyüme, ihracat ve ithalat değişkenleri etki-tepki analiz sonuçları aşağıdaki gibidir.
Şekil 10. Etki-Tepki Analiz Sonuçları
Etki-tepki fonksiyon grafiğini incelediğimizde; ilk satırdaki üç grafik, büyüme; ikinci sıradaki üç grafik, ihracat; üçüncü sıradaki dört grafik, ithalata aittir. Büyüme değişkeninde bir birim şok olduğunda, ihracat değişkeni fonksiyonu önce artış sonra azalış göstermiş ve daha sonraki dönemlerde, dalgalanmalar şeklinde devam etmiştir. Büyüme değişkeninde meydana gelen bir standart sapmalık şoka ithalat değişkeni fonksiyonu, -0,5 ile 0,5 birim aralığında aşağı yukarı dalgalanmalar şeklinde tepki göstermiştir.
İhracat değişkeninde meydana gelen bir birimlik şoka büyümenin tepkisi 3 ve 5.dönemler arasında fazla olurken diğer dönemler nispeten daha az olmuştur. İthalat değişkeni fonksiyonunun tepkisi ise, önce pozitif yönlü olurken 7.döneme kadar azalış gerçekleşmiştir.
İthalat değişkeninde meydana gelen bir birimlik standart bir sapma sonucunda büyüme değişkeni fonksiyonu 4 ile 5.dönemler arasında diğer dönemlere görece daha -1.0
-0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of BUYUME to BUYUME
-1.0 -0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of BUYUME to IHRACAT
-1.0 -0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of BUYUME to ITHALAT
-1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of IHRACAT to BUYUME
-1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of IHRACAT to IHRACAT
-1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of IHRACAT to ITHALAT
-1.0 -0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of ITHALAT to BUYUME
-1.0 -0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of ITHALAT to IHRACAT
-1.0 -0.5 0.0 0.5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Response of ITHALAT to ITHALAT
fazla tepki göstermiştir. İthalatta meydan gelen bir birimlik şoka ihracatın tepkisi, ilk 5.döneme kadar dalgalanmalar şeklinde olurken, 5.dönemden sonra daha sakin bir şekilde devam etmiştir.
Etki-tepki fonksiyonu analizi için elde etmiş olduğumuz bu sonuçlar Granger nedensellik analizi ile uyumlu neticelenmiştir.
3.5.2. Varyans Ayrıştırması
Serilerdeki ilişkiler, ilişkilerin nedenleri ve serilerin birbiri ile etkileşimini analiz eden bir diğer teknik ise Varyans Ayrıştırmasıdır. Varyans Ayrıştırması, VAR modelinin hareketli ortalamalar bölümünden elde edilir ve değişimlerin kaynağını bize vermektedir. (BARIŞIK & KESİKOĞLU, 2006) Değişkenlerde meydana gelen değişimlerin nedenlerinin ve bu değişimlerin ne kadarının diğer hangi değişken tarafından ne kadarının kendisinden kaynaklandığını araştıran Varyans Ayrıştırması, yüzde değişim olarak elde edilmektedir.
Geleneksel bir VAR analizi gibi etki tepki fonksiyonları ve Varyans Ayrıştırması, değişkenler arasında etkileşim ile ilgili bilgileri, elde etmek için kullanılmaktadır. (ENDERS, 1995) Ayrıca Varyans Ayrıştırması ile değişkenlerin birbirleri ile iktisadi ilişkilerinin daha net ve yüzdeyle ifade edilmiş halini görmek değişkenler üzerinde daha doğru yorum yapmayı sağlamaktadır. Bu analizle, herhangi bir değişken ile ilgili tahmin edilen hata varyansının hangi değişkenden kaynaklı olduğu belirlenmektedir. VAR modeli analizi ile söz konusu dönemde ihracat, ithalat ve büyüme arasında ilişki ortaya konmuştur. Varyans ayrıştırması, gelecek 10 dönem büyüme, ihracat ve ithalatın birbirinin rakamsal olarak yüzde kaçının açıkladığını göstermektedir. Varyans ayrıştırması ile ilgili bulgular 10’ar gözlem dönemi dahilinde sırası ile çizelge 16, büyüme; çizelge 17, ihracat; çizelge 18, ithalata ait olmaktadır.