ABD’nin İsrail’in Başkentini Kudüs Olarak Tanıması ve Ulus Devleti Yasasına

Doğu Küdüs; 1967 Arap-İsrail Savaşı’nda İsrail tarafından işgal edilmiş ve 1980 yılında Kudüs ilhak edilerek Knesset’in “Temel Yasa” adını verdiği kanunla İsrail’in bölünmez ebedi başkenti ilan edilmiştir. Nitekim bu karar tüm dünyada yankı uyandırmış, Türkiye-İsrail arasındaki diplomatik ilişkilerin ilk defa en alt seviyeye düşmesi de bu hadise ile gerçekleşmiştir. 1995 yılında ise ABD Kongresi “Kudüs Büyükelçilik Yasasını” kabul ederek Kudüs konusunda ABD’nin konudaki somutlaşmıştır.

Trump’un almış olduğu kararının öncesinde, konunun arka planında yer alan saikler önem arz etmektedir. Nitekim Trump başkanlık seçimi kampanyası sırasında gerek ABD’de bulunan AIPAC, (ADL), Amerika Ortodoks Yahudi Cemaati Birliği, Cumhuriyetçi Yahudi Koalisyonu, Amerika Siyonist Organizasyonu ve Amerikan Siyonist Hareketi gibi ABD'deki önemli Yahudi kuruluşlarına gerekse İsrail halkına önemli ölçüde vaatlerde bulunmuştur.363 Örneğin 21 Mart 2016’da Trump’un AIPAC’ta yaptığı konuşmada “Amerikan büyükelçiliğini Yahudi halkının ebedi başkenti olan Kudüs’e taşıyacağız”364 ifadesi ve 25 Eylül 2016’da gerçekleşen Netenyahu-Trump görüşmesinde Trump’ın başkan seçilmesi takdirde Kudüs’ün bölünmez bütünlüğünü tanıyacağını”365 belirtmesi Trump’un konuya bakış açısını açıkça göstermektedir. Aslına bakıldığında, ABD’de başkanlık yarışına girmeden önce Trump’ın Yahudi kanadıyla olan teması ve onlara yönelik vaatleri yalnızca Trump’ın özelinde olmayıp, daha önceki başkanlar da seçim kampanyasına girmeden önce Yahudi lobi ve kuruluşlara bu vaatlerde bulunmuşlardır.366 Bu vaatler ile Trump’ın başdanışmanlığına, Yahudi bir aileden gelen ve babası Charles Kuschner’in Netenyahu’nun seçim kampanyasına destek verdiği bilinen damadı Jared Kuschner’i, Uluslararası Barış Özel Temsilcisi olarak ultra-Ortodoks

362

Mektubun tam metni için bkz.: “Yahudi Kongresi’ne Mektupla İade”, Al Jazeera, 29.07.2014, http://www.aljazeera.com.tr/haber/yahudi-kongresine-mektupla-iade, (Erişim Tarihi. 09.09.2018).

363

“Trump'ın Kudüs kararının arkasındaki azınlık koalisyonu”, Anadolu Ajansı, 12.12.2017, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/trumpin-kudus-kararinin-arkasindaki-azinlik-koalisyonu/1002116, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

364

Sarah Begley, “Read Donald Trump's Speech to AIPAC”, Time, 21.03.2016, http://time.com/4267058/donald-trump-aipac-speech-transcript/, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

365

“Trump to Netanyahu: If I’m president, I’ll recognize undivided Jerusalem”, Time Of Israel, 25.09.2016, https://www.timesofisrael.com/pm-meets-trump-in-ny-will-sit-down-with-clinton-later/, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

366

Mehmet Saik Dilek, “Trump Yönetiminin Kudüs Kararına Analitik Bakış”, International Journal of Social Inquiry, Cilt: 11 Sayı: 1, 2018 s. 100.

82 (aşırı) Yahudi bir aileye mensup olan Jason Garaenblatt’i ve İsrail büyükelçisi olarak David Friedman’ı ataması manidardır.367

Trump’un Kudüs kararı yalnızca Yahudi lobisinin desteği için alınmış bir karar olmayıp, ABD’de yaşayan Evanjelistlerin368 de talebi doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Kendisi de bir Evanjelist olduğu bilinen ABD Başkan Yardımcısı Mike Pence katıldığı AIPAC toplantısında; İsrail’in davasının ABD’nin davası olduğunu belirtmiş ve İsrail’in yanında olduklarını ifade etmiştir.369 Zira, Evanjelizm gibi sembolik öğretilere önem veren bir mezhebin bu kararı desteklemesinin yanında, Trump’ın da 14 Mayıs 2018’de Kudüs’te elçiliğin açılacağını ifade etmesi370 ayrı bir önem taşımaktadır ki, bu tarih İsrail’in Ben- Gurion tarafından kurulduğu günün tam 70 yıl sonrasına tekabül etmektedir. Söz konusu olayları protesto etmek isteyen Filistinlilere yönelik İsrailli askerlerin açtığı ateş sonucunda 60 civarı Filistinli öldürülmüş ve 2800 civarı ise yaralanmıştır.371 Erdoğan, İsrail’in yaptığı saldırıları “soykırım” olarak nitelendirmiş ve Türkiye’de üç gün süreyle yas ilan edildiğini açıklamıştır.372 Ayrıca Türk Dışişleri Bakanlığı öldürülen Filistinliler üzerine İsrail’in Ankara Büyükelçisi Eitan Naeh’i çağırmış ve kendisine bir süreliğine ülkesine dönmesinin yararlı olacağını söylemiştir.373

BM Genel Kurulu İsrail’in Batı Şeria’da yerleşim yerleri açması kararını kınamış, Trump ise göreve başlayana kadar İsraillilere sabırlı olmalarını söylemiştir.374 Bu paralelde Filistin meselesi ana hatlarından birisini oluşturan Kudüs sorunu Trump’ın açıklamalarıyla içinden çıkılmaz bir hal almıştır. 6 Aralık 2017’de Trump; ABD’nin, Kudüs’ü resmen İsrail’in resmi başkenti olarak ilan ettiğini ve ABD büyükelçiliğinin Kudüs’e taşınması

367

A.g.e., s.102-105.

368

Anlam itibariyle; asıl gerçek, müjde anlamına gelen ve kökeni Yunanca, “euangelion” kelimesine dayanan Evanjelizm, tarihen 16.Yüzyıl Protestan Reformu’na dayanmaktadır. (Evanjelizm hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.: Şener Faruk Bedir, “Reformasyon’dan Günümüze Evanjelik Hıristiyanlık”, Birey ve Toplum, Cilt: 3 Sayı: 6, 2013, s.73-252., Grace Halsell, Tanrıyı Kıyamete Zorlamak, Mustafa Acar (Çev.), İstanbul: Kim Yayınları, 2002)

369

Taha Akyol, İsrail’in Davası, Hürriyet, 16.05.2018, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/taha-akyol/israilin- davasi-40837960, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

370

“ABD: Kudüs Büyükelçiliği 14 Mayıs'ta açılacak”, Dünya, 11.05.2018, https://www.dunya.com/dunya/abd- kudus-buyukelciligi-14-mayista-acilacak-haberi-415332, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

371

“Gazze'de son durum! İsrail katliamı ve Filistin'den son dakika bilgileri.”, A Haber, 15.05.2018, https://www.ahaber.com.tr/dunya/2018/05/15/gazzede-son-durum-israil-katliami-ve-filistinden-son-dakika- bilgileri, (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

372

Erdoğan'dan İsrail'e "soykırım" suçlaması, Deutsche Welle, 14.05.2018, https://www.dw.com/tr/erdo%C4%9Fandan-israile-soyk%C4%B1r%C4%B1m-su%C3%A7lamas%C4%B1/a- 43780128, (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

373

İsrail'in Ankara Büyükelçisi'ne 'bir süre ülkesine dönmesinin uygun olacağı' iletildi, Sputnik News, 15.05.2018, https://tr.sputniknews.com/turkiye/201805151033454907-israil-ankara-buyukelci-disisleri-cagrildi/ (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

374

“Trump'dan İsrail'e: Ben yönetimi devralana kadar sabredin”, Sputnik News, 28.12.2016, https://tr.sputniknews.com/abd/201612281026532044-trump-israil-baskanlik-sabir/, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

83 talimatını verdiğini belirtmiş 375 ve seçim vaadinde vermiş olduğu sözleri tutmuştur. 2017’de alınan bu karar, ayrıca Balfour Deklerasyonu’nun 100. yılına tekabül etmesi açsından da önem arz etmektedir.

ABD Başkanı Trump’ın söylemine karşı aynı gün içinde Türk Dışişleri Bakanlığı yayınladığı açıklamada, ABD’nin Kudüs kararını kınamış ve Filistin meselesinin ancak 1967 sınırları temelinde vücut bulacak göre Doğu Kudüs’ün bağımsız olduğu bir bağımsız Filistin devletinin kurulması ile çözümlenebileceğini ifade etmiştir. Aynı açıklamalarda; ABD’nin bu kararı yanlış olarak değerlendirilmiş ve bölgedeki istikrarı ve barışı yok edebilme tehlikesinin olduğunu belirtmiştir.376 Türkiye’nin de nitekim o dönemde yoğun uğraşları sonucu 21 Ocak 2018’de BM Genel Kurulu toplanmış, ABD’nin aldığı kararı 128 üye veto etmiş ve bu karara dünyanın tepkisinin oldukça olumsuz baktığı gösterilmeye çalışılmıştır. Burada Türkiye’nin Filistin’i, bilhassa Kudüs’ü adeta bir Kıbrıs sorunu gibi bir iç meselesi olarak sahiplenmesi önem arz etmektedir. Zira BM Genel Kurulu’nda çıkan oylama sonucu Recep Tayyip Erdoğan’ın “Dünya beşten büyüktür.” ifadelerini haklı çıkarmaktadır.377

ABD’nin Kudüs kararına tepki yalnızca AK Parti içerisinden yükselmemiştir. TBMM Filistin-İsrail Parlamentolar Arası Dostluk Grubu üyesi ve CHP Muğla milletvekili Ömer Suha Aldan’ın; ABD’nin bölgedeki barış umutlarını Kudüs kararıyla yok edeceğini ifade etmesi378 Kudüs’ün, TDP’de iktidar ve ana muhalefeti bir araya getiren bir mesele olarak adlandırabileceğimiz anlamına gelmektedir.

BM Güvenlik Konseyi’nin 1967 yılında kabul edilen 242 sayılı kararına tamamı ile ters düşen ABD’nin bu tutumu, Türkiye yalnızca kınamakla kalmamış, o dönemde başkanlığını yürüttüğü İİT’yi 13 Aralık 2017’de olağanüstü toplantıya çağırmıştır. Toplantıda Doğu Kudüs, Filistin Devleti'nin başkenti olarak teyit edilmiş, tüm devletler Filistin’i ve Doğu Kudüs'ün onun işgal altındaki başkenti olduğunu tanımaya davet edilmiş, ABD'nin Kudüs'ü işgalci güç İsrail'in sözde başkenti olarak tanıyan tek taraflı kararı en güçlü şekilde reddedilmiş ve kınanmış, Kudüs’ün yasal statüsünü değiştirmeyi amaçlayan söz konusu

375

“ABD Başkanı Donald Trump, Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak tanıdı”, BBC Türkçe, 06.12.2017, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42258773, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

376

“No: 378, 6 Aralık 2017, ABD Yönetimi’nin Kudüs’ü İsrail’in Başkenti Olarak Tanıdığı ve İsrail’deki Büyükelçiliğini Kudüs’e Taşıyacağı Yönündeki Beyanatı Hk.”, 06.12.2017, http://www.mfa.gov.tr/no_-378_- abd-yonetiminin-kudusu-israilin-baskenti-olarak-tanidigi-ve-israildeki-buyukelciligini-kuduse-tasiyacagi- yonundeki-beyanati-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

377 _{Ali Semin, Trump’ın Kudüs Kararı ve Avrupa’nın Petrol Kaygısı, BİLGESAM, 27.12.2017,}

http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-51-20171227281379.pdf, (Erişim Tarihi: 19.09.2018).

378

“Trump'ın Kudüs kararına, iktidar ve muhalefetten ortak tepki”, Sputnik News, 07.12.2017, https://tr.sputniknews.com/turkiye/201712071031304202-trumpin-kudus-kararina-iktidar-muhalefetten-ortak- tepki/, (Erişim Tarihi: 19.09.2018).

84 tehlikeli beyanın hükümsüz ve meşruiyetten uzak olduğu vurgulanmış ve ABD yönetiminin bu yasadışı beyanın geri çekilmemesinden doğacak tüm sonuçlardan bütünüyle sorumlu tutulduğu kaydedilmiştir.379

Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD’nin Kudüs kararı ile artık Filistin-İsrail meselesinde arabuluculuk yapmasının imkansız hale geldiğini ve bu kararın Türkiye nezdinde “kıymet-i harbiyesinin” olmadığını belirtmiştir. 380 İslam İşbirliği Teşkilatı’nın almış olduğu kararlara, bakıldığında ABD’nin İsrail haricinde Orta Doğu’da müttefiki konumunda olan Suudi Arabistan, Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin de kararların oybirliği ile alınmasından dolayı İslam ülkeleri ile birlikte hareket ettiği görünmektedir. Bu bağlamda ABD-İsrail ikilisinin Orta Doğu’da İslam ülkelerini de karşısına aldığı görülmektedir. Zira, 57 üyesi bulunan İslam İş birliği Teşkilatı’nın toplantıya yalnızca 17 üyesinin başkanlık düzeyinde katılması ve Suudi Arabistan Kralı Salman Bin Abdulaziz’in katılmaması dikkat çekici bir hadisedir.381 BM kurallarına Filistin konusunda pek fazla kulak asmayan İsrail’e ilave olarak, BM’nin kurucu ülkelerinden olan ABD’nin de aynı potaya bu kararla birlikte girdiği görülmektedir.

ABD’nin büyükelçilik kararı sonrasında, İsrail’in 19 Temmuz 2018’de kabul etmiş olduğu Ulus Devlet Yasası382 uyarınca İsrail’in Arapça’yı ulusal diller arasından çıkarıp yalnızca İbranice’yi tanıması, Yahudi yerleşimlerinin Batı Şeria gibi bölgelerdeki gelişiminin ulusal bir değer olarak görülmesi -ki söz konusu durum Batı Şeria’daki işgali ideolojik düzlemde güçlendirmiş ve pratikte kolonizasyonda bırakmıştır-383, İsrail’in başkentinin Kudüs olduğunun tanınması, ülkede kendi kaderini kendi tayin etme hakkının yalnızca Yahudilerin elinde bulunması gibi maddelerin bulunması Türkiye açısından oldukça tepkiyle karşılanmıştır. Yasanın kabulünden sonra Erdoğan’ın AK Parti Grup Toplantısı’nda yaptığı konuşmada İsrail’i en Siyonist, faşist ve ırkçı devlet olarak tanımlamıştır. Ayrıca Erdoğan, Netenyahu’ya gönderme yaparak Hitler’in ruhunun bazı İsrailli yöneticiler arasında tekrar

379

“İslam İşbirliği Teşkilatı: Doğu Kudüs Filistin'in başkentidir”, BBC Türkçe, 13.12.2017, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42337996, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

380

“İİT Doğu Kudüs'ü Filistin'in başkenti olarak tanıdı”, Deutsche Welle, 13.12.2017, https://www.dw.com/tr/iit- do%C4%9Fu-kud%C3%BCs%C3%BC-filistinin-ba%C5%9Fkenti-olarak-tan%C4%B1d%C4%B1/a-41779748, (Erişim Tarihi: 17.09.2018).

381

Ali Semin, Trump’ın Kudüs…, a.g.m.

382

Yasanın tam metni için bkz.: Raoul Wootliff, “Final text of Jewish nation-state law, approved by the Knesset early on July 19”, Time Of Israel, 18.07.2018, https://www.timesofisrael.com/final-text-of-jewish-nation-state- bill-set-to-become-law/, (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

383

Ferit Belder, “Daha Fazla Yahudi, Daha Az Demokratik: “İsrail–Yahudilerin Ulus Devleti” Yasası, ORDAF, Sayı: 14, 2018, s.8.

85 hortladığını belirtmiştir.384 ifadelerine yer vermiştir. Türk Dışişleri Bakanlığı ise yasanın uluslararası arenada yok hükmünde olduğunu belirtmiş ve İsrail’de yalnızca Yahudilerin kendi hakkını tayin etmesini çağdışı olarak ve ayrımcı olduğunu ifade etmiştir.385

Temmuz/2018’de Ulus Devlet Yasası’nın Knesset’te kabulünden sonra İsrail, aynı ay içerisinde Yahudiler için kutsal gün sayılan Şabat gününde İsrailli bir askerin öldürülmesi sonucunda Gazze’ye yönelik Hamas hedeflerini yok etme başlığı altında başlattığı saldırı başlatmıştır. Söz konusu operasyonlar ise Ağustos/2018’de Mısır’ın arabuluculuğu sonrasında Hamas ve İsrail arasında ateşkesle sona ermiştir.386