Geç Gelen Özür

İsrail’in Mavi Marmara saldırısından sonra Türkiye’nin İsrail’den beklediği özür, tazminat, Gazze ablukasının kaldırılması ve gemilerin iadesi kapsamındaki şartlardan yalnızca gemiler iadesi şartı gerçekleşmiş ve kalan 3 şart İsrail tarafından yerine getirilmemiştir. Bu bağlamda Türkiye’nin Palmer Raporu sonrasındaki süreçte, raporun basına sızdırılması Türkiye’nin, İsrail’e bazı yaptırımlar uygulamasına sebebiyet vermiş ve diplomatik ilişkiler ikinci katiplik düzeyine kadar indirilmiş ve Türkiye İsrail’le olan ilişkilerini beklentileri karşılayana kadar normalleştirmeme kararı almıştır.

Türkiye’nin, Mavi Marmara ile ilgili beklediği özür gelmeden önce, 28 Şubat 2013 tarihinde Başbakan Erdoğan’ın Avusturya’nın başkenti Viyana’da V. Medeniyetler İttifakı Forumu’nda Siyonizmi insanlık suçu olarak tanımlaması önem arz etmektedir.387 Erdoğan’ın açıklamaların önemli ölçüde tepki almış, BM Genel Sekreteri Ban-Ki Moon, Erdoğan’ın ifadelerini “kışkırtıcı ve kutuplaştırıcı” bulmuştur. Ayrıca Amerikan Ulusal Güvenlik Konseyi sözcüsü Tommy Vietor ise, Tüm insanları nefret dolu söylemleri kınamaya davet ettiğini belirtmiştir.388 Moskova baş hahamı ve Avrupa Hahamlar Konferansı Başkanı Pinchas Goldschmidt ise Başbakan Erdoğan’ın yaptığı açıklamaların Siyonizm’i, anti-semitizm ile eş

384

“Erdoğan'ın 'Yahudi Ulus Devlet Yasası'na tepkisine Netanyahu'dan 'Suriyelileri ve Kürtleri katlediyor' yanıtı”, BBC Türkçe, 25.07.2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-44939459, (Erişim Tarihi: 06.10. 2018).

385

“No: 191, İsrail Parlamentosu’nda kabul edilen Yahudi Ulus Devleti Yasası Hk.”, 19 Temmuz 2018, http://www.mfa.gov.tr/no_-191_-israil-parlamentosunda-kabul-edilen-yahudi-ulus-devleti-yasasi-hk.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

386

“İsrail ve Hamas arasında ateşkes sağlandı”, TRT Haber, 09.08.2018, https://www.trthaber.com/haber/dunya/israil-ve-hamas-arasinda-ateskes-saglandi-379457.html, (Erişim Tarihi: 06.10.2018).

387

“Erdoğan'ın siyonizm yorumuna BM tepkisi”, BBC Türkçe, 01.03.2013, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130301_erdogan_siyonizm, (Erişim Tarihi: 31.08.2018).

388

“Erdoğan’a siyonizm tepkisi”, Deutsche Welle, 01.03.2013, https://www.dw.com/tr/erdo%C4%9Fana- siyonizm-tepkisi/a-16639265, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

86 gören Sovyet dönemi liderleri ve İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ile aynı seviyeye getirdiğini belirtmiştir.389

İsrail Başbakanlık Bürosu’ndan gelen açıklamalarda Erdoğan’ın sözleri Netanyahu tarafından kınanmış ve “yanlış ve karanlık” olarak addedilmiştir.390 Cumhurbaşkanı Şimon Peres ise Erdoğan’ı “cehaletle” suçlamıştır.391 İsrail’in en önemli müttefiki konumundaki ABD’nin Dışişleri Bakanı John Kerry ise Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyareti sırasında konuya ilişkin basın mensuplarına verdiği demeçte; Türkiye’nin ifadeleri ile ABD’nin konuya bakış açısının farklı olduğunu belirtmiş, iki ülkenin ABD’nin “hayati müttefikleri” olduğunu hatırlatmıştır. 392 Ayrıca Kerry, Erdoğan’ın açıklamalarının itiraz edilebilir olduğunu belirtmiştir. Bu minvalde ABD, aynı Mavi Marmara konusuyla ilgili Türkiye’yi haklı bulan ve açıklanan BM İnsan Hakları Konseyi’nin hazırladığı rapora red oyu verdiği gibi bu konuda da İsrail’in yanında yer almaktan çekinmemiştir.

Tüm dünyadan Başbakan Erdoğan’ın sözlerine gelen tepkilerin ardından, Erdoğan Danimarka’nın Politiken adlı gazetesine verdiği mülakatta ise kullandığı ifadeye ilişkin; İsrail’in Filistin devletini varlığını kabul etmediği sürece, İsrail’e yönelik eleştirilerin devam edeceğini ve kullandığı ifadelerin arkasında durduğunu ifade etmiştir. Erdoğan aynı zamanda eleştirilerinin İsrail devletinin varlığına yönelik olmadığını, izlediği politikalara yönelik olduğunu belirtmiştir.393

Türkiye’nin beklediği özür ise, ABD Başkanı Barack Obama’nın devreye girmesiyle 22 Mart 2013 tarihinde gelmiştir. 20 Mart 2013’te İsrail’i ziyaret eden Obama’nın, Netanyahu ile görüşmesinden 2 gün sonra Netanyahu’nun, Erdoğan’ı telefonla arayıp özür dilemesi bu bakımdan önemlidir. Zira 22 Ocak seçimlerinden önce Netanyahu hükümetinin tekrar başarı elde etmesinde dış politikada atacağı adımların önemi bilinmektedir. Bu paralelde İsrail’in bölgede tarihte iyi ilişkiler kurabildiği Türkiye ile ilişkilerini düzeltebilmesi için, Filistin meselesinde de daha yumuşak bir tutum izlemesi gerekmiştir.394 İsrail’den gelen özrün altında yatan bir diğer neden ise, ABD’nin Orta Doğu’daki en önemli müttefiki durumundaki iki

389

A.g.m.

390

“Erdoğan'ın konuşmasına tepki”, Al Jazeera, 01.03.2013, http://www.aljazeera.com.tr/haber/erdoganin- konusmasina-tepki”, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

391

“Peres'ten Erdoğan'a siyonizm tepkisi”, Hürriyet, 04.03.2013, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/peresten- erdogana-siyonizm-tepkisi-22734016, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

392

“Kerry'nin Türkiye ziyaretine 'Siyonizm' gölgesi”, Hürriyet, 02.03.2013, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/kerrynin-turkiye-ziyaretine-siyonizm-golgesi-22717412, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

393

“Siyonizm krizi ABD-Türkiye ilişkilerini nasıl etkiler?”, BBC Türkçe, 13.03.2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130318_siyonizmkrizi, (Erişim Tarihi: 02.09.2018).

394

Özlem Tür, “İsrail’in Özür Dilemesi Sonrası Türkiye İsrail İlişkileri”, Orta Doğu Analiz, Cilt: 5 Sayı: 54, 2013, s.31.

87 devletin çatışma halinin, ABD’nin bölgedeki çıkarlarına zarar verecek olmasında yatmaktadır ki, özellikle Arap Baharı sonrasında bölgede değişen dinamikler Türkiye-İsrail arasında işbirliğini gerekli kılmıştır.395 Bu konuda Al Jazeera gazetesi yazarı Beşir Abdulfettah’a göre, her ne kadar Arap Baharı süreci ile birlikte İsrail’in etrafındaki Müslüman-Arap dengesinin bozulmuş olması İsrail için olumlu bir süreçmiş gibi gözükse de, yıkılan rejimlerden sonra ortaya çıkan radikal İslamcı gruplar İsrail’i aynı oranda endişelendirmiştir.396

İsrail Mavi Marmara konusunda Türkiye’nin beklentisi olan “apology” kelimesi İsrail tarafından kullanılmamıştır. Bu bağlamda, Netanyahu-Erdoğan görüşmesi ilk olarak Beyaz Saray’dan duyurulmuş, ardından İsrail Başbakanlığından yapılan açıklamalarda iki tarafın ülkeler arası ilişkilerin normalleştirilmesi, elçilerin geri dönmesi ve İsrail askerlerine yönelik adli kovuşturmaların iptal edilmesi için anlaştıkları ifade edilmiştir.397 Şu da unutulmamalıdır ki, Obama ziyareti öncesi İsrail tarafından özrün sinyalleri de verilmeye başlanmıştır. İsrail Başbakanlık sözcüsü Mark Regev, Obama ziyaretinden önce İsrail’in Türkiye ile olan ilişkilerini düzeltmeye hazır olduğunu ifade etmiştir.398

İsrail tarafından gelen özür açıklaması, saldırıda hayatını kaybedenlerin ailelerine tazminat ödenmesi ve yalnızca sivil yardımlar kabul edilmek suretiyle Gazze’ye uygulanan ambargonun kaldırılması Türkiye’nin zaferi olarak karşılanmıştır. Türk Cumhuriyeti Başbakanlık resmî sitesinden İsrail’in özrüne ilişkin; Türk-Yahudi halkarı arasındaki tarihsel dostluk vurgulanmış, ve Netenyahu’nun Erdoğan’ı telefonla arayarak Türk halkından Mavi Marmara için özür dilediği ifade edilmiştir. Ayrıca iki liderin telefon görüşmesinde Mavi Marmara saldırısında hayatını kaybeden Türk vatandaşların ailelerine tazminat ödenmesi konusunda mutabık kalmışlardır 399

Tüm bu gelişmelerin ışığında İsrail’in Türkiye’den özür dilemesinin ABD’nin devreye girmesi sonucunda gerçekleşmesi dikkat çekicidir. Zira, saldırılar üzerinden üç yıl geçtikten sonra bu özrün gelmesinin altında Kohen’e göre; 1) Arap Baharı ile birlikte İsrail’in bölgede çektiği yalnızlık ve Hizbullah’ın eline kimyasal silahların geçmesi, 2) ABD’nin Orta Doğu’nun istikrarsız ortamında iki müttefikinin düşman kalmasına razı olamadığı, 3) İsrail’de

395

Yıldırım Turan, “İsrail 2013”, Orta Doğu Yıllığı, Cilt: 1 Sayı: 1, 2013, s.120.

396

Beşir Abdulfettah, “Arap Baharı ve Türkiye-İsrail uzlaşması”, Al Jazeera, 19.04.2013, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/arap-bahari-ve-turkiye-israil-uzlasmasi, (Erişim Tarihi:02.09.2018)

397

“Mavi Marmara: İsrail, Türkiye'den özür diledi”, BBC Türkçe, 13.03.2013, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/03/130322_israil_turkiye_ozur, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

398

“Tarihi nitelikte ödün vermeye hazır”, TRT Haber, 19.03.2013, https://www.trthaber.com/haber/dunya/tarihi-nitelikte-odun-vermeye-hazir-79117.html, (Erişim Tarihi: 28.08.2018).

399

88 gerçekleşen son seçimlerle birlikte, özür konusunda geri adım atmayan Avigdor Liebermann’ın yeni koalisyonda yer almayarak Netenyahu’nun bu konuda daha rahat edebilmesi etkili olmuştur.400