İnşaat ve onarım işlerinde genel anlamda sunulan teminat çeşitleri şöyledir; • Kamuya verilen teminat,
• Geçici teminat, • Kesin teminat,
• Sosyal Güvenlik Kanunu(SGKn) Prim borcuna karşılık verilen teminatlar,
• Özele verilen teminatlar, olarak sınıflandırabiliriz.
Danışmanlık hizmetleri ihalelerinde uygulanacak esas ve usullere ilişkin olarak, teminat olarak kabul edilebilecek değerler ve esaslar aşağıda belirtilmiştir(4046 s.K.Yönetmelik md.34).
• Tedavüldeki Türk parası,
• İdarece belirlenecek döviz cinsi,
• Bankalar ve özel finans kurumları tarafından verilen teminat mektupları, bu tür teminat mektuplarının danışman ile hiç bir ilişkisi olmayan bir bankadan alınması,
• Hazine Müsteşarlığınca ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetleri ve bu senetler yerine düzenlenen belgeler,
• İlgili mevzuatına göre Türkiye'de faaliyette bulunmasına izin verilen yabancı bankaların düzenleyecekleri teminat mektupları,
• Türkiye dışında faaliyette bulunan banka veya benzeri kredi kuruluşlarının kontrgarantisi üzerine Türkiye'de faaliyette bulunan bankaların veya özel finans kurumlarının düzenleyecekleri teminat mektupları,
olarak belirlenmiştir. Senetler ve bu senetler yerine düzenlenen belgelerden nominal değere faiz dahil edilerek ihraç edilenler, anaparaya tekabül eden satış değeri üzerinden teminat olarak kabul edilmektedir. Verilen teminatlar, teminat olarak kabul edilen diğer değerlerle değiştirilebilir. Her ne suretle
75 Erdoğan BAYRAKTAR, “Gelir Paylaşımlı İhale Kazandırıyor”, http://www.tumgazeteler.com.tr, (Erişim:29.09.2008).
51
olursa olsun İdarece alınan teminatlar haczedilemez ve üzerine ihtiyati tedbir konulamaz76.
1.6.1. Geçici Teminatlar
Teklif edilen bedelin en az yüzde 3'ünden az olmamak üzere, isteklice belirlenecek tutarda geçici teminat verilir. Ancak, geçici teminat bedelinin idarece maktu bir bedel veya tek bir oran (yüzde 3 gibi) olarak belirtilmesi, KİK’a göre ilan edilmiş metinlerdeki hatalara örnektir. Yine tekliflerin geçerlik süresinin ihale tarihinden itibaren sözleşmenin yapılmasına kadar geçecek süre esas alınarak en az kaç takvim günü olması gerektiğinin ilan metnine yazılmaması ya da örneğin 10 (on) gün gibi çok kısa bir süre istenmesi, KİK’a göre ilan edilmiş metinlerdeki hatalara örnektir77.
Geçici teminat mektubunda dikkat edilecek hususlar incelendiğinde aşağıdaki koşullar önem kazanmaktadır78.
• İdarenin adı ve işin adı ihale dökümanında yazılı olana uygun olarak yazılmalıdır.
• Geçici teminat tutarı rakam ve yazıyla yazılmalı ve uyumlu olmalıdır. • Teminat mektuplarında, geçerlilik süresi idari şartnamede yazılı olan
ihale gününden itibaren teklif geçerlilik süresinden en az 30 gün fazlayı kapsayacak bir tarihi içermelidir.
Örnek;
İhalede teklif geçerlilik süresi: 90 gün. İhale tarihi: 01.01.2009
Geçici teminat mektubunun olması gereken geçerlilik süresi: 01.05.2009 (90 gün + 30 gün = 120 gün)
• Düzenleme tarihi ve numarası olmalıdır.
• Sözleşme imzalanıp kesin teminat yatırılmadan geçici teminat iade edilmez.
• Uhdesinde ihale kalmayan firmaya kanuni itiraz süreleri dolmadan geçici teminat iade edilmez.
76 http://www.oib.gov.tr/baskanlik, (Erişim:18.02.2009). 77 http://www.ihale.gov.tr ,(Erişim:07.02.2008).
78 “İnşaat Sektörünün Üç Önemli Sorunu”,http://www.sedefed.org,(Erişim:22.05.2006), http://www.biymed.com, (Erişim:03.05.2008).
52
Birinci en avantajlı firma sözleşme imzalamadan, ikinci avantajlı firmanın geçici teminatı iade edilmez.
1.6.2. Kesin Teminatlar
Sözleşme imzalanmadan önce ihale üzerine kalan istekliden ihale bedeli üzerinden yüzde 6 oranında kesin teminat alınır. Sözleşmeye davet edilen istekliye kesin teminatı temin etmesi ve sözleşme hazırlıklarını tamamlaması amacıyla 10 (on) günlük süre verilmektedir.Taahhüdün sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, sözleşmenin yapılmasından önce ihale üzerinde kalan istekliden ihale bedeli üzerinden hesaplanmak suretiyle yüzde 6 oranında kesin teminat alınır(İdari Şartname md.41,Uygulama Yönetmeliği md.83).
Kesin teminat olarak teminat mektubu verilmesi halinde, teminat mektubunun KİK 032.0/D kodlu standart forma uygun olması gerekir. Kesin teminat mektuplarının süresi ihale konusu işin bitiş tarihi dikkate alınmak suretiyle idare tarafından belirlenir. İsteklinin iş ortaklığı olması halinde, ortaklar hisseleri oranında teminat verebilecekleri gibi toplam teminat miktarı, hisseleri oranına bakılmaksızın ortaklardan biri veya birkaçı tarafından da karşılanabilir. İhale dokümanında belirtilmesi kaydıyla, kesin teminat sözleşmeden önce alınmayabilir. Bu durumda düzenlenecek her hak edişten yüzde 6 oranında yapılacak tevkifat teminat olarak alıkonur.” şeklinde ifade edilmektedir.İdareler,idari şartnameye kesin teminatın düzenlenecek her hak edişten yüzde 6 oranında tevkifat yapmak suretiyle alınacağı yolunda bir hüküm koyabilirler. Bu durumda, sözleşme öncesinde kesin teminat alınmamaktadır. Örneğin, üzerinde ihale kalan istekliye, 20 Mayıs 2009 tarihinde sözleşmeye davet bildirimi imzası alınarak idare tarafından elden tebliğ edilmiş olsun. İstekli, 21–30 Mayıs 2009 tarihleri içinde kesin teminatı vererek sözleşmeyi imzalamak üzere idareye müracaat etmelidir. İdarece, 22 Nisan 2009 tarihinde iadeli taahhütlü mektup ile bildirimde bulunulmuş ve bu bildirimin istekliye 27 Nisan 2009 tarihinde tebliğ edildiği anlaşılmış olsun. İstekli, 28 Nisan-7 Mayıs 2009 tarihleri içinde kesin teminatı vererek sözleşmeyi imzalamak üzere idareye müracaat etmelidir.İdare, 18 Mart 2009 tarihinde iadeli taahhütlü mektubu postaya verdiği halde iade alındısı idareye ulaşmamış ya da idare tebliğ tarihini tespit edememiş olsun. Mektubun postaya verildiği 18 Mart 2009 tarihini takip eden yedinci gün, 25 Mart 2009 tarihi, bildirimin istekliye tebliğ tarihi sayılır. İstekli, 26 Mart–4 Nisan 2009
53
tarihleri içinde kesin teminatı vererek sözleşmeyi imzalamak üzere idareye müracaat etmelidir79
.
Bütün ihalelerin sözleşmeye bağlanması zorunludur(KİK) Ancak yapılan mal alımlarında, malın sözleşme yapma süresi içinde teslim edilmesi ve bunun idarece uygun bulunması halinde, sözleşme yapılması zorunlu değildir(KİK. md.21/f). “Kesin Teminat” istenmesine uygun olarak, ihale üzerinde kalan istekliden sözleşme imzalamadan önce, ihale bedelinin yüzde 6’sı oranında kesin teminat alınması gerekmektedir(KİK.md.43). Bu noktada, Danışmanlık hizmet ihalelerinde ihale dokümanında belirtilmesi kaydıyla, kesin teminat sözleşme yapılmadan önce alınmayabilir. Bu durumda, düzenlenecek her hak edişten yüzde 6 oranında yapılacak tevkifat teminat olarak alıkonulmaktadır. Ayrıca,mal alımlarında, malın sözleşme yapma süresi içinde teslim edilmesi ve bunun idarece uygun bulunması halinde, sözleşme yapılması ve kesin teminat alınması zorunlu değildir(KİK. md.21/f). Kesin teminat alınması, isteklinin taahhüdünü sözleşme ve ihale dokümanı hükümlerine uygun olarak yerine getirmesini sağlamak için yapılan bir uygulamadır. Böylece, doğabilecek idare zararına karşılık bir tutar, idarenin elinde bulunmuş olacaktır. Sözleşme imzalandıktan sonra uygulanacak hükümler kanununda düzenlenmiştir(KİSK). Buna göre,“fiyat farkı verilmesi öngörülen” ve/veya “iş artışı meydana gelen” sözleşmelerde, bu durumlar fiyat farkı verildiği veya iş artışı meydana geldiği zaman, idare için ihale bedeli üzerinden belli bir oranda alınan kesin teminatın tutarı bu güvenceyi tamamlamak için ödenecek fiyat farkının ve iş artışının yüzde 6’sı oranında, ödemelerden tevkifat yapılmak suretiyle veya teminat olarak kabul edilen değerler üzerinden ek kesin teminat alınmasını düzenlemektedir80.
İsteklinin iş ortaklığı olması halinde, ortaklar hisseleri oranında teminat verebilecekleri gibi, toplam teminat miktarı, hisseleri oranına bakılmaksızın ortaklardan biri veya birkaçı tarafından da karşılanabilir.Gerekli kesin teminatı verip sözleşmeyi imzalaması halinde, ihale üzerinde kalan isteklinin geçici teminatı, imza karşılığı elden teslim edilmek üzere iade edilir.İhale üzerinde kalan isteklinin kesin teminatı vermemesi durumunda; teklif fiyatının ihale yetkilisince uygun görülmesi kaydıyla, ikinci en yüksek toplam puana sahip istekli ile görüşme yapmak suretiyle
79 “İnşaat Sektörünün Üç Önemli Sorunu”, a.g.url.
80 5812 sayılı Kanunla getirilen Değişiklikler Temelinde İkincil Mevzuat Düzenlemelerini
54
sözleşme imzalanabilir81. İhale üzerinde kalan istekliden, avans verileceğini
belirtilmişse, kesin teminat mektubu ile birlikte avans teminat mektubunu da getirmesi istenmektedir(İdari Şartname md.47).