Etik iklim kavramının daha iyi anlaşılmasında iklim kavramının etik kavramından ayrı ele alınmasında fayda bulunmaktadır.
3.5.1. İklim ve Örgüt İklimi Kavramı
İklim kavramı etimolojik olarak incelendiğinde Yunanca’dan gelmekte ve eğilim anlamında kullanılmaktadır. Bu kavramı örgüt yönetimi açısından ilk inceleyen kişi Gellerman (1973) olmuştur. Gellerman’a göre iklim ‘‘her örgütü diğerlerinden ayıran
çalışma ortamı’’dır (Tamer, 2015:54-55).
İklim; örgüt kültürünün bir sonucu olarak işgörenlerin örgütün nasıl çalıştığına dair ortak algılarını ifade eder (Taner ve Elgün, 2015: 100). Örgüt içerisindeki insan
100 davranışlarını anlamada önemli etkilere sahip bir yapıdır (Ashforth, 1985; Tustin, 1993; Glission ve James, 2002; Allen, 2003; Castro ve Martins, 2010).
Çalışanların davranışlarını şekillendiren algısal farklılıklar örgüt içerisindeki davranışlarını etkilemektedir. Her örgütün zaman içerisinde kendine has geliştirdiği ve çalışanlar arasında ortak bir algı yarattığı örgütsel çevre kısaca örgüt iklimi olarak adlandırılır (Tamer, 2015:54).
Örgüt iklimi kavramı 1960’lı yıllarda çalışılmaya ve terim olarak kullanılmaya başlamıştır. Çalışanların algılarının temeline dayanır. Çalışanların iş ortamlarını ve çevrelerini nasıl yorumladıkları örgüt ikliminin konusudur. Örgüt iklimi sayesinde bir örgütü diğer örgütten kolayca ayırabiliriz. (Halis ve Uğurlu, 2008; Özbağ, 2012; Gerçeker, 2012).
Forehand (1964) örgüt ikliminin üç temel özelliği olduğunu söylemektedir (Zhang, 2010: 189);
1- Örgüt iklimi her organizasyon için farklıdır. 2- Örgüt iklimi kalıcıdır.
3- Organizasyon üyelerinin davranışlarını etkiler.
Örgüt iklimi çalışanların etkileşimleri ile oluşur ve örgüt kültürünün yaygın normlarını, değerlerini ve tutumlarını yansıtır. Oldukça karmaşık ve çok düzeyli bir fenomendir. Çünkü bir örgütte birden fazla iklim bulunabilmektedir (Treuer ve McMurray, 2012: 296).
3.5.2. Etik İklim Kavramı ve Örgütlerde Etik İklim
İnsanların var olduğu ve birbirleriyle etkileşim halinde oldukları her yerde etik ve etik ile ilgili konular gündemdedir (Yalçıntaş ve Bulu, 2015: 35). Ancak çalışma hayatı ve etik genellikle yanyana gelmesi mümkün olmayan kavramlar olmuştur. Oysaki iş ve etik davranış konularını birarada tartışmak ve yeniden düşünmek karmaşık ve rekabetçi düzende ayakta kalmakta gerekli hale gelmiştir (Özkalp ve Kırel, 2013: 503).
101 Etik iklim teorisi son yıllarda ciddi bir çalışma konusu olmuştur. Orjinal kavram Victor ve Cullen tarafından 1987-1988 yıllarında felsefi ve sosylojik teoriye dayanan etik kararlar ve eylemler olacak şekilde geliştirilmiştir (Martin ve Cullen, 2006: 176-177).
Kavramal olarak etik iklim bir tür iş iklimidir (Martin and Cullen, 2006: 177). Victor ve Cullen (1988:101) etik iklimi, etik içeriğe sahip örgütsel uygulama ve prosedürlerlerin algılanması olarak tanımlamaktadır.
Örgüt ikliminin daha dar kapsamı olan etik iklim, örgütsel iklimin bir unsuru olarak örgüt içerisinde etik esaslı prosedür ve uygulamaların genel algısıdır (Biçer, 2017:16). Etik iklim bir anlanda doğru davranışı neyin oluşturduğu algısıdır. Etik ikilemlere cevap olarak hem karar vermeyi hem de daha sonraki davranışları etkiler (Martin ve Cullen, 2006: 176).
Etik iklim diğer iş iklimleri gibi işgörenlerin algıladığı ve çevresinde oluşan bileşenleri temsil eder. İşgörenlerin etik kriterleri veya ahlaki yargılarını tarif etme düşüncesi bu nedenle yanlış olacaktır (Cullen vd., 2003: 128).
Etik iklim sayesinde çalışanlar karşılaştıkları problemlerin çözümünde alternatifleri göz önünde bulundurmaktadır. Ayrıca çalışanlar hangi davranışın kabul edilebilir, hangilerinin edilemez olduğuyla ilgilide daha kolay kararlar alırlar (Barnett ve Schubert, 2002:281).
İş hayatına etik iklim; çalışanların örgütlerinde var olan etik uygulamalar hakkındaki gerçekçi, ortak ve manevi açıdan anlamlı olan düşünceleridir. Bu ortak beklentilerin dayanağı, örgütün veya grupların etik sorunlarla yüzyüze geldiklerinde olaya nasıl baktıkları ve çözüm önerileri ile ilgili işgörenlerin tutum ve düşünceleri değil gözlemleri ve fikirleridir (Wimbush ve Shepard, 1994: 638-639; Şahin ve Dündar, 2011: 132).
Victor ve Cullen (1988:101-102)’a göre etik iklim çalışanların etik sorunlar karşısında ne yapmalıyım sorusunun cevabını verir. Çalışanlar için bu soruların cevabını öğrenmek örgüt için önemli olacaktır. Çünkü etik problemlerin fazla olması ve etik kurallarınn çiğnenmesi örgüt başarısına engel olmaktadır.
102 Bir kurum içinde etiği değerlendirmek için iki genel yaklaşım vardır. Webber (2007)’e göre bu yaklaşımlar, bilişsel yaklaşım ve paylaşılan algı yaklaşımıdır.Bilişsel yaklaşım, yalnızca bireyin çalışma ortamını algılamasına dayanır. Paylaşılan algı yaklaşımı, çalışma ortamını tarafsız bir şekilde değerlendirmek için organizasyonel yapı, ödül ve performans değerlendirme sistemleri, çalışan davranış kuralları kılavuzları ve diğer resmi belgeler (örneğin, yöneticilerden gelen mektuplar ve notlar) gibi tarafsız verileri kullanmaya çalışır (Moore ve Moore, 2014:4).
Etik iklim yapısı, gruplar ve organizasyonlar içinde neyin doğru neyin yanlış olduğunun yorumlansına yardımcı olan ahlaki normları ele alır. Bu ise birbirinden farklı olan organizasyonların, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini yöneten ve birbirlerinin davranışlarını düzenleyen farklı altkültürler geliştirdiği gerçeğini ifade etmektedir (Pagliaro, 2018: 2). Bu nedenle örgüt kültürü ve bu kültürün çalışanların geneli tarafından benimsenmesi önemli bir konudur.
Örgüt içerisinde etikten bahsedilmesi için gerekli olan bazı temel değerler bulunmaktadır. Bu temel değerler Tablo 3.2’de özetlenmiştir (Klimzsa, 2014: 52-62).
103 Tablo 3.2 Etiğin Temel Değerleri
Temel Değerler Açıklama
Özgürlük İnsanların hareket etmesinde ve kararlar almasında temel varsayım olarak kabul edilir. Özgürlük olmadan etikten veya etik veya ahlaki davranışlardan söz edilemez. Özgürlük farklı yollarla seçmiş bile olsalar insanların belli bir şekilde davranmaya karar vermesi anlamına gelir.
Adalet Her bireyin özgürlüğüne dikkat ederek devletin beceri,pozisyon ve
yeneteklere göre herkese eşit davranmasıdır. Adalet, bir bireyin kişisel özgürlüğü ile hukuka ve düzene olan bağlılıkları arasındaki dengedir.
Sorumluluk İnsanlar özgür bireyler olarak kararlar alırlar ve seçimler yaparlar. Bu
karar ve seçimler sonucunda istenen veya istenmeyen sonuçlardan sorumlu tutulmalarıdır.
Güven İnsanların, yükümlülük almak (vaat ve yemin) ile bir şeyi gerçekleştirebilmek arasındaki ilişkidir
İlerleme İnsanın varoluş koşullarının niteliksel gelişimini ifade etmektedir. Yani insanların kendilerini daha iyi hissedeceği değişimler içinde bulması ile genel şartlarda oluşan ilerlemelerdir.
Refah İnsanlara değer ve zenginlik katan davranışları ve eylemleri içerir. Bir
anlamda servet getirme çabalarıdır. Yanlızca maddi bir forma sahip değildir, aynı zamanda kültürel ve manevi değerleride içermektedir.
Sürdürülebilirlik Sürdürülebilirlik kavramı, temel olarak 1980'li yıllardan bu yana
ekolojik etikte kullanılmakta olup, insan ırkının tüm insanlığın çıkarına yönelik olarak yaşayan ve doğaya karşı olan sorumluluğuna vurgu yapmaktadır. Başka bir deyişle, bu dünyadaki sorumlu yaşamla ilgilidir.
Rasyonellik Ekonomik hayatta kullanılan bir değer olarak rasyonellik, mantıksal ve
metodolojik bir yaklaşıma dayanır. Tümdengelimli sonuçlar çıkarmak için gerçekleri kullanır. Davranışlar sağlam mantığa ve ispatlara dayalı olduğu sürece rasyonellikten bahsedilebilir. İşletme etiği içerisinde rasyonellik etik kuralların tüm çalışanlar üzerinde eşit derecede sorumluluk bilincine sevk etmesi ve bu kuralların herkes tarafından öğrenilmesi ve aktarılmasını ifade eder.
Kaynak: Klimzsa, 2014’dan oluşturulmuştur.
Örgütsel etik algılamalar sayesinde çalışanlar karşılaştıkları olayların ve davrnışların alternatifleriylebirlikte değerlendirme imkanı bulurlar (Barnett ve Schubert, 2002: 280-281). Martin ve Cullen (2006) araştırmalarında, örgütlere çalışanlarına yüksek düzeyde bağlılık, memnuniyet ve psikolojik refah sağlamak istiyorlarsa, örgütsel karar vericiler için etik iklim algısının önemli olduğunu vurgulamışlardır (Martin ve Cullen, 2006; Shacklock vd., 2011: 37). Akşit (2008) bir örgütün etik kurallara saygılı olması ile aşağıda yer alan durumların gerçekleşeceğini belirtmektedir (Alayoğlu, 2015: 77);
104 - Nitelikli çalışanları örgüte çeker,
- Örgütün toplumdaki imajı güçlenir,
- Müşteriler bu durumdan olumlu şekilde etkilenir,
- Çalışanlar böyle bir örgütte çalışıyor olmaktan gurur duyarlar, - Örgütün verimliliği ve karlılığı olumlu yönde etkilenir.
Örgütün etik kuralları benimsemesi ve uygulaması ile nitelikli çalışanlar örgütte daha fazla yer alır. Çalışanlar etik ilkelere değer verilen böyle örgütlerde çalışıyor olmaktan gurur duyarlar. Bu örgütlerin toplum nazarındaki imajı güçlenecektir. Ayrıca müşteri memnıniyeti etik kurallara saygılı olan bu tarz örgütlerde daha yüksek olmaktadır. Örgütün karlılığına ve verimliliğine de pozitif katkı sağlayacaktır.