3. TANGO MÜZİĞİNİN KARAKTERİSTİK ÖGELERİ
3.1 Melodik Ögeler
3.1.2 İkincil melodiler
Temanın çalınmadığı düzenlemelerde ise temanın eşlik yapısı genellikle korunur, armonik yapısı ise tamamen aynı kalır ve böylelikle varyasyonun hangi tema üzerine yapıldığı rahatlıkla ayırt edilebilir. Eğer varsa, eser içerisinde geçen bir kontrşan varyasyon ile birlikte duyurulabileceği gibi yeni bir kontrşan veya bir solo da eklenebilir. Salgan’a göre (2001) varyasyon ve kontrşanın eşzamanlı olarak kullanılması çok görkemli bir etki yaratmakta ve çok güzel bir bitiriş olarak kullanılmaktadır (s. 40). (Örn. D’Arienzo - La Cumparsita, El Huracan; Pugliese - Recuerdo 2. versiyon vb.)
Peralta (2001) varyasyonun yapısında, melodinin ritmini yoğunlaştırmak için, nota tekrarı, süsleme notaları ekleme, akor sesi ekleme, karakteristik yapıların taklidi gibi yöntemler olduğunu ortaya koymuştur (s. 45).
Aynı zamanda biçimsel olarak da bir kesiti ifade eden varyasyon, tüm bu özellikleri ile tangonun birincil melodilerinin ikinci türü olarak karşımıza çıkan, karakteristik ögelerinden biridir.
3.1.2 İkincil melodiler 3.1.2.1 Kontrşan
Kontrşan veya kontrmelodi olarak adlandırılan bu karşı ezgiler, tangonun asıl temasının dışında kalan, ancak her ne kadar ikincil düzeyde öneme sahip olsa da neredeyse asıl ezgi kadar hatırlanan, akılda kalabilen, belirgin melodik ögelerdir. Kimi zaman basılı partisyonda bestecinin kendisinin yazdığı, kimi zaman ise aranjör veya orkestratör tarafından eklenmiş olan melodilerdir. Parçanın birinci temasının yeniden gelişinde ya da finalinde belirgin bir şekilde ortaya çıkarlar. Asıl tema net olarak duyulabileceği gibi, armonik ilerleyiş korunarak sadece varlığı da hissedilebilir. İkincil melodiler, tema ile birlikte duyurulduğunda kontrşan olarak, sadece armonik eşlik ile duyurulduğunda solo ya da soli olarak ortaya çıkarlar. Öte yandan, armonizasyon, düzenleme veya orkestrasyon kaynaklı olarak bas partisi veya birçok eşlik partisi (ara partiler) de kendi melodik hatları ile doğal olarak ana ezgiye bir karşı-ezgi, bir kontrpuan oluşturmaktadırlar. Ancak burada kastedilen, orkestrasyon ile de ön plana çıkarılmış ve özellikle bir ikincil melodi olarak düşünülmüş ögelerdir.
36
Şekil 3.12’de en bilindik tangolardan biri olan La Cumparsita’nın orijinal partisyonundaki3 ilk satırı görülmektedir. Tangonun asıl teması, piyanodaki soprano partisidir. Ancak üstteki keman (violin) partisinde bir ikincil tema görülmektedir. Birçok düzenlemede bu ikincil melodinin hemen duyurulmadığı, asıl tema en az bir kez yalın olarak sunulduktan sonra, yeniden serim kesitinde asıl temaya bir kontrşan olarak yer aldığı görülmektedir (Bkz. D’Arienzo vb.). Bazı orkestralar ise bu kontrşana hiç yer vermeyerek farklı ikincil melodiler kullanmışlardır (Örn. Varela vb.).
Şekil 3.12 : Orijinal Kontrşan: La Cumparsita (M. Rodrigez).
Kontrşan genellikle orkestrasyonda iki şekilde yer alır: “solo” veya “soli”. Böylelikle bir çalgı veya bir çalgı grubu tarafından ortaya çıkarılarak belirgin kılınır. Aynı karşı ezgi, parça içerisinde aynı veya farklı bir orkestrasyon ile yeniden duyulabilir. Bir parça içerisinde birden fazla karşı ezgi olabilir. Tema, varyasyon veya birkaç karşı ezgi aynı anda kullanılabilirler.
Yine yukarıdaki örnek üzerinden bakıldığında, D’Arienzo versiyonunda bu ikincil melodi, parçanın sonunda bir keman solo olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bunun yanı sıra aynı parçada birçok solo, soli ve varyasyon da bulunmaktadır. Öte yandan, Şekil 3.13’de görüldüğü gibi bazı farklı edisyonlarda, aynı kontrşan melodisinin iki şekilde yer aldığı görülür. Dolayısıyla bazı orkestraların kontrşan olarak sadece alt sesi kullandığına da rastlanmaktadır (Örn. La Cumparsita Versiyon: E. Rodrigez, A. De Angelis). Bazı versiyonlarda ise, yeni bir kontrşan kullanılmasına rağmen yapı itibariyle basılmış olana bağlı kalındığı görülebilmektedir (Örn. Di Sarli versiyonu).
3 Bazı tangolar birden fazla kez basılmış olduğu için her edisyonda farklılıklar olabilmektedir. Burada orijinal partisyon olarak kabul edilen versiyon www.todotango.com web sitesinden edinilmiştir.
37
Şekil 3.13 : Orijinal İki Farklı Kontrşan: La Cumparsita (M. Rodrigez). 3.1.2.2 Diğer melodik ögeler
Diğer melodik ögeler, iki cümle arasındaki veya bir müzik cümlesinin içindeki boşlukları dolduran tüm melodik ögeleri kapsar. Buradan da anlaşılacağı üzere, tangoda ana temaları zenginleştiren bu melodik ögeleri yapısal olarak üç şekilde ele almak mümkündür.
a. İki cümle arasındaki boşlukları doldurma (geçiş/köprü/bağlantı) b. Bir cümle içerisindeki boşlukları doldurma (işleme/cevap) c. Ostinato motifler
İki cümle arasındaki dolgular; bir cümlenin bitiş hissini tamamlayan (kalış), yeni gelecek olan cümleye hazırlık (köprü) veya iki ezgiden de bağımsız olarak geçiş (bağlantı) niteliğinde ortaya çıkarlar. Her üç durumda da bu dolgular, iki ezgi arasındaki boşlukları doldurarak küçük birer köprü özelliği göstermiş olurlar.
Şekil 3.14 : Geçiş Örneği: Loca - D’Arienzo.
Kimi zaman ise bir cümle henüz tamamlanmadığı halde, cümle içerisinde yer alan susların veya uzun seslerin yarattığı boşluğu doldurmak için kullanılırlar. Ezgi bir partide sürerken, ortaya çıkan zamansal boşluklar bir diğer parti ile doldurulur. Bu
Tutti B ve C temaları arası Köprü . . . . . . 3 3 3 3 &# 28 . Tema B2 Tema C1 ----3 LOCA Manuel Jovés Versiyon: D'arienzo œ œ œ œ # # œœœœ##œœœœ# œ#œœœœœ# œ#œœœ œ œ # # ‰œjœœ œœœ#™™™ œJ ˙˙˙ œœœŒ ‰œœJœœœœ ˙ ˙ ‰œjœœœœ œ# ˙™ Œ œ™ œ#Jœœœœ ˙ ˙n
38
doldurma, tamamen melodik veya ritmik özellik gösterebileceği gibi, kimi zaman da bir sonraki armonik fonksiyonu hazırlayacak şekilde, daha armonik yapıda olabilir. Bu melodik ögeler süregelen ezgiye eklenen bir çeşit melodik işlemelerdir. Popüler müzikte asıl ezgiye “cevap” olarak da ifade edilirler.
Şekil 3.15 : İşleme Örneği: Loca - D’Arienzo.
Diğer melodik ögeler içerisinde sayılabilecek bir başka öge ise, ostinato motiflerdir. Tematik bir özelliği olmasa da parça içerisinde kendini sürekli hatırlatan bu melodik ögeler bazı tangolarda yapısal olarak da önem arz eder (Örneğin; D’Arienzo, Este Es El Rey).
Aslen orkestrasyona dair bir terim olarak tek bir çalgının icrasını işaret eden “solo” ve birkaç solo çalgının aynı anda çaldığını ifade eden “soli” kavramları tango müziğinde karakteristik bir öge olarak karşımıza çıkmaktadır. Genellikle birinci temanın yeniden gelişi veya sonrasında ortaya çıkan solo kesitler, ana temanın solo bir çalgı ile virtüözlük isteyen solistik çeşitlemesi şeklinde birincil melodi işlevinde karşımıza çıkabileceği gibi (Troilo stilindeki birçok örnek veya E. M. Francini-Danzarin örneği); bir kontrşan olarak ikincil melodi işlevinde de karşımıza çıkabilirler (D’Arienzo stili). Caz müziğinden farklı olarak tangoda sololar tamamen doğaçlama değil, klasik müzikte olduğu gibi önceden belirlenmiş, çoğunlukla yazılmış kesitlerdir. Solo çalgı için yazılmış özgün bir pasaj yoksa, genellikle ana melodi belirgin olacak şekilde icracı tarafından kısmen doğaçlayarak yorumlanır. Burada her solo icracı, soloları ile kendini özgünleştirme şansına sahiptir. Bazı orkestralarda sololar değişmese bile, icracılar değiştiğinde aynı solonun hangi icracı tarafından çalındığı ayırt edilebilmektedir. Örneğin, Pugliese orkestrasındaki keman soloların Camerano mu, yoksa Marcelli tarafından mı icra edildiği ya da Troilo orkestrasındaki piyano soloların Gobi mi, yoksa Colangelo tarafından mı icra edildiği ayırt edilebilir.
f f ff p fp f c