5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
5.5. Fidan Üretim Faaliyetlerinin Analizi
5.5.1. Fidancılıkta üretim şekilleri
5.5.1.5. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline
Ele alınan bölgede görüşülen işletmelerde satın alınan fidan üretim materyallerine virüs testi uygulanma durumu Çizelge 5.41’de verilmiştir. Buna göre işletmelerin %38.00’i tarafından, satın aldıkları fidan üretim materyallerine virüs testi yapıldığı belirtmiştir.
Çizelge 5.41. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline virüs testi uygulanma durumu
Virüs testi uygulama durumu I. grup II. grup III. grup Toplam N
Virüs testi uygulanıyor 10 4 5 19
Virüs testi uygulanmıyor 28 3 0 31
Toplam 38 7 5 50
Oran (%)
Virüs testi uygulanıyor 26.32 57.14 100.00 38.00 Virüs testi uygulanmıyor 73.68 42.86 0.00 62.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
77 5.5.2. Fidan üretiminde bakım işlemleri
5.5.2.1. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları araziye toprak tahlili yaptırma durumları
Toprak analizi, bitkinin ihtiyacı olan gerekli besin elementinin belirlenmesi, kullanılacak olan gübrenin cins ile miktarının tespiti ve dolayısıyla üretimde verimliliği artırmak bakımından önemli bir etkiye sahiptir.
İncelenen işletmelerin %88.00’i gübreleme için toprak tahlili yaptırmıştır (Çizelge 5.42).
Çizelge 5.42. İşletmelerin fidan üretiminde kullanılan araziye toprak tahlili yaptırma durumları
İşletme grupları
Tahlil yaptırıyor Tahlil yaptırmıyor Toplam
N Oran
(%)
N Oran
(%)
N Oran
(%)
I. grup 32 84.21 6 15.79 38 100.00
II. grup 7 100.00 0 0.00 7 100.00
III. grup 5 100.00 0 0.00 5 100.00
Toplam 44 88.00 6 12.00 50 100.00
Saydam (2010) İzmir İlindeki çalışmasında da fidan üreticilerinin gübreleme yapmadan önce genellikle toprak analizi yaptırdıklarını saptamıştır (Kooperatife ortak üreticilerin %96.55’i, ortak olmayan üreticilerin %75.00’i toprak analizi yaptırıyor).
5.5.2.2. İşletmelerin fidan üretiminde karşılaştıkları hastalık ve zararlılar
İncelenen işletmelerin fidan üretiminde karşılaştıkları hastalık ve zararlılar Çizelge 5.43’te verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %60.00’ı yaprak bitleri,
%58.00’ı kırmızı örümcekler, %22.00’si külleme ve %10.00’u kök çürüklüğü ile karşılaşmaktadırlar.
78
Çizelge 5.43. İşletmelerin fidan üretiminde karşılaşılan hastalık ve zararlılar
Hastalık ve zararlılar I. grup II. grup III. grup Toplam
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir
5.5.2.3. İşletmelerin fidanlıkta kullandıkları ot mücadelesi yöntemleri
İncelenen işletmelerin %62.00’si el ile çapalayarak ve %98.00’i çapa makinesi kullanarak fidanlıkta yabancı ot ile mücadele yaptıkları tespit edilmiştir. Fidan üretiminde yabancı ot ile mücadelede, herbisit kullanımına rastlanılmamıştır (Çizelge 5.44). Ancak, Saydam (2010) çalışmasında fidan üreticilerin yabancı ot mücadelesini genellikle yabancı ot ilacı (herbisit) (kooperatife üye olanlarda %54, olmayanlarda %60) kullanarak yapmakta olduklarını, bunun yanında, elle çapalayarak ve çapa makinesi kullanarak da mücadele gerçekleştirdiklerini saptamıştır.
Çizelge 5.44. İşletmelerin fidanlıkta kullanılan yabancı ot mücadelesi yöntemleri
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
79
5.5.2.4. İşletmelerin fidancılıkta kullandıkları sulama yöntemleri
Sulama; bitkilerin yetişmesi için gerekli olan fakat doğal yollarla karşılanamayan suyun toprağa çeşitli şekillerde aktarımıdır. Bahçe bitkileri yetiştiriciliğinde ve özellikle meyve ağaçlarında iklim koşullarının sulamayı gerektirdiği bölgelerde sulama önemli bir işleve sahiptir (Güngör vd., 2004).
İncelenen işletmelerin tamamı damla sulama yöntemi kullanmaktadırlar.
Damla sulama yöntemi kullanımının, fidancılıkta gübreleme ve sulama maliyetleri ile üretimde verimlilik üzerine olumlu bir etkiye yol açtığı tespit edilmiştir (Çizelge 5.45).
Yıldırım ve Koyuncu (2005) ise işletmelerinde büyüme mevsimi boyunca genelde salma sulama yönteminin kullanıldığını saptamışlardır. Saydam (2010) ise İzmir ilindeki fidan üreticilerinde geleneksel sulama sisteminin ağırlıkta olduğunu (kooperatif ortağı üreticilerin %46.51’i, olmayanların
%15.79’u damla sistemini kullanıyor) saptamıştır. Ancak, bu çalışma bulgularına göre fidan işletmelerinin tamamında damla sulama sisteminin kullanımının, hükümetin damla sulama yatırımlarındaki/desteklerdeki iyileştirmelerin etkisi ile olduğu ifade edilebilir. Bu da bir bakıma sektörde, eskiye nazaran bir modernleşmenin yaşandığını göstermektedir.
Çizelge 5.45. İşletmelerde fidancılıkta kullanılan sulama yöntemleri
Sulama şekilleri I. grup II. grup III. grup Toplam N
Damla 38 7 5 50
Yağmurlama 0 0 0 0
Karık 0 0 0 0
Oran (%)
Damla 100.00 100.00 100.00 100.00
Yağmurlama 0.00 0.00 0.00 0.00
Karık 0.00 0.00 0.00 0.00
80
5.5.3. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumları
İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumları, Çizelge 5.46’da verilmiştir. Buna göre; I. gruptaki işletmecilerin %18.42’si, II. gruptaki işletmecilerin %57.14’ü, III. gruptaki işletmecilerin %80.00’i fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim almıştır. Dolayısıyla işletmeler genelinde, işletmelerin
%30’unun fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim aldığı tespit edilmiştir. İşletme genişlik grubu artıkça fidancılık konusunda eğitim faaliyetlerine katılımın arttığı gözlenmektedir.
Çizelge 5.46. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumu
Eğitim durumu
I. grup II. grup III. grup Toplam N Oran
(%)
N Oran (%)
N Oran (%)
N Oran
(%) Eğitim almış 7 18.42 4 57.14 4 80.00 15 30.00 Eğitim almamış 31 81.58 3 42.86 1 20.00 35 70.00 Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00
Fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim alan 15 işletmecinin, eğitim aldığı kurumların oranları Şekil 5.1’de verilmiştir. Buna göre; üreticilerin %27’si üniversiteden, %73’ü halk eğitim kurslarından fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim almışlardır.
Şekil 5.1. Fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim alınan kurumlar
27%
73%
Üniversite
Halk eğitim kursları
81
5.5.4. Fidancılık sektörüyle ilgili gelişmelerin takip kanalları
İşletmelerin fidancılık sektörü hakkındaki gelişmeleri takip ettiği iletişim kanalları Çizelge 5.47’de verilmiştir. İşletmelerin, sektörü yoğun olarak takip ettikleri iletişim kanalı “internet”tir. Bunu sırasıyla AR-GE çalışmaları ile televizyon, gazete/dergi, bakanlık ve araştırma enstitüleri takip etmektedir.
Çizelge 5.47. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili gelişmeleri takip kanalları
Takip kanalları
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
5.5.5. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu belgeler
5553 sayılı tohumculuk kanunu çerçevesince düzenlenmiş, 15 Mayıs 2009 tarih ve 27229 sayılı denetleme yönetmeliğine göre tüm fidan üreticilerinin bağlı bulundukları Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğüne başvurarak “fidan üretici belgesi” (5 yıl için geçerli) almaları ve İl Müdürlüğünce yapılacak denetim ve sertifikasyon sonucunda üretim yapmaları zorunludur. 5553 sayılı tohumculuk kanununun 17. Maddesi gereğince: Tohumculukla ilgili faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler, faaliyet konuları ile ilgili alt birliğe üye olmak zorundadır. 6968 sayılı zirai mücadele ve karantina kanununa göre hazırlanan 26491 sayılı; fidanlık, fidelik, süs bitkileri ve çiçek soğanı üretilen yerlerin ruhsatlandırılmasına ilişkin yönetmeliğin ilgili maddelerine göre üretim materyalleri yetiştirme yerleri ruhsatlandırılmaktadır (Resmi Gazete, 2013).
Fidancılık sektörüyle ilgili işletmelerin sahip olduğu belgeler Çizelge 5.48’de gösterilmektedir. İşletmeler ticari belgelerin dışında; fidan üretici belgesi, bitki yetiştirme ruhsatı, FÜAB (Fidan Üreticileri Alt Birliği) üyelik belgesi gibi belgeleri temin ederek sertifikalı meyve fidanı üretimi yapabilmektedir.
82
İncelenen işletmelerin tamamında fidan üretici belgesi, bitki yetiştirme ruhsatı, FÜAB üyelik belgesi bulunmaktadır. Ayrıca 5 işletme tohumluk belgesine, 15 işletme ise marka ve patent belgesine sahiptir.
Çizelge 5.48. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu belgeler
Belgeler
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
5.5.6. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu
İşletmelerde fidan üretiminde kullanılan; anaç, kalem, çelik gibi damızlık üretim materyali ithalatı yapma durumları Çizelge 5.49’da verilmiştir. Fidan üretimi yapan 50 işletmenin %34.00’ü, üretimde kullanmak üzere damızlık materyali ithalatı yapmıştır. III. grupta yer alan işletmelerin tamamı fidan üretim materyali ithalatı yapmıştır. Üretim materyali ithalatı yapmayan işletmeler, üretici firmalar, ithalatçı firmalar veya kamu kurumları vasıtası ile gerekli üretim materyallerini temin etmişlerdir.
Çizelge 5.49. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu
İthalat durumu I. grup II. grup III. grup Toplam
İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumları ile işletme grupları arasında önemli farklılıklar söz konusudur. Büyük işletmelerde ithalat durumu
%100 iken orta büyüklükteki işletmelerde %57, küçük işletmelerde ise
%24’tür.
83
İncelenen işletme gruplarına göre, damızlık üretim materyali ithalatı yapılan ülkelerin başında Hollanda gelmektedir (Çizelge 5.50).
Çizelge 5.50. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalatı yapmış olduğu ülkeler
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
İncelenen işletmelerde ithal edilen üretim materyalleri anaç ve aşı kalemidir.
Üretilen fidanların kök sistemini oluşturan anaçların ithalatı, incelenen işletmelerin %34.00’ü tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Aşı kalemi ithalatının ise işletmelerin %10.00’u tarafından yapıldığı belirlenmiştir (Çizelge 5.51).
Çizelge 5.51. İşletmelerde ithalatı yapılan üretim materyali
İşletmelerde ithalat edilen materyal I. grup II. grup III. grup Toplam N
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
İncelenen işletmelerde gruplara göre fidan üretim materyali ithalatı yapma nedenlerinden; damızlık üretim materyali temini I. ve II. grupta, üretim yetersizliğinin ise III. grupta önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.52).
84
Çizelge 5.52. Fidan üretim materyali ithalatının yapılma nedenleri
Nedenler
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
5.5.7. Fidan üreticilerinin üretimle ilgili tercihlerinin belirlenmesi
5.5.7.1. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler
Fidan üretimi yapan işletmeler, üretim yapacakları arazileri fidan çeşitlerine göre tahsis ederken bazı hususları dikkate almaktadırlar. İncelenen işletmelerde arazinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler önem derecelerine göre incelenmiştir.
Elde edilen sonuçlara göre işletmelerde yüksek öneme sahip olan kriterler; I.
ve II. gruptaki işletmelerde ürünün piyasa talebinin yüksek olması, III. grupta yer alan işletmelerde ise üründen elde edilecek gelire göre arazi tahsisinin önemli olduğu belirlenmiştir. İşletmeler genelinde, piyasa talebinin yüksekliği (4.38) önemliyken, satılacak ürünün fiyatı konusunda (3.16) ise işletmecilerin kararsız olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.53).
Çizelge 5.53. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama Üründen elde edilecek gelire göre 4.16 4.29 5.00 4.26 Üretilecek ürünün maliyetine göre 4.18 4.14 3.20 4.08 Satılacak ürünün fiyatına göre 3.24 2.86 3.00 3.16 İşgücü ihtiyacının fazla olmamasına göre 3.29 3.71 2.80 3.30 Piyasa talebinin yüksekliğine göre 4.32 4.57 4.60 4.38
Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli
1 2 3 4 5
85
İşletmelerin, işletme arazisini ürünlere göre tahsis etmesindeki kriterlerden;
üründen elde edilecek gelir (p=0.369), üretilecek ürünün maliyet (p=0.213), satılacak ürünün fiyatı (p=0.788), işgücü ihtiyacının fazla olmaması (p=0.508) ve piyasa talebinin yüksekliği (p=0.815) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark bulunmamaktadır.
5.5.7.2. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler
Fidan üreten işletmelerde, üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler, önem derecelerine göre irdelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre işletmelerde yüksek öneme sahip olan kriterler; I. ve III. grupta, ürünün pazarlanabilir olması, II. grupta ise ürünün iklim ve toprak yapısına uygun olmasının önemli olduğu ifade edilmiştir. İşletmeler genelinde, ürünün pazarlanabilir olması (4.48) önemliyken, sulama yöntemi-olanakları (2.52) konusunda ise işletmecilerin kararsız olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.54).
Çizelge 5.54. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler
Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama
Pazarlanabilir olması 4.50 4.00 5.00 4.48
Yeni çeşit olması 2.84 3.57 3.20 2.98
Hastalıklara dayanıklı olması 3.84 4.14 2.40 3.74 İklim ve toprak yapısına uyumluluk 4.16 4.71 4.40 4.26
Sulama yöntemi-olanakları 2.74 1.29 2.60 2.52
Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli
1 2 3 4 5
İşletmelerde üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterlerden;
pazarlanabilir olması (p=0.280), yeni çeşit olması (p=0.516), hastalıklara dayanıklı olması (p=0.065), iklim ve toprak yapısına uyumluluk (p=0.534) ve sulama yöntemi-olanakları (p=0.116) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark yoktur.
86
5.5.7.3. İşletmelerin yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve çeşitleri takip ederek üretim planlaması yapma durumu
Planlama, işletme amaçlarını yorumlayan ve bu amaçların gerçekleştirilmesi araçlarını gösteren bir çalışmadır. Planlama çalışmalarında işletme dışı çevrenin değerlendirilmesinin yanında, işletme amaçları da göz önünde bulundurularak, işletme gereksinimleri belirlenmeye çalışılır (Ceylan ve Korkmaz, 2012). Tarımsal işletmelerde planlama; mevcut şartlarda mümkün olan en yüksek getiriyi elde edebilmek için işletmede hangi ürünlerin ne kadar, nasıl yetiştirileceğini ve bu yetiştirme sürecinde üretim araçlarının optimal kombinasyonunu tahmin eden bir programdır (Erkuş ve Demirci, 1983).
İşletmeler yeni yatırım kararları almaları için sermayeye gereksinim duyarlar.
Bu nedenle işletmeler, yatırım yaparken ek fonlar sağlamak için stratejiler belirlemelidir. Planda ek fonlar sağlamak için; banka kredisi, tahvil, hisse senedi ve başka araçlar önerilebilir. İşletmelerin gelecek dönemlerinde fon gereksinimlerini belirleyen en önemli faktör satışlardır. Dolayısıyla, yapılacak yatırım için gerekli finansman gereksiniminin belirlenmesinde hareket noktası, satış tahminleridir. Satış tahmini yapılmadan, gelecekteki fon açığı veya fazlalığı tahmin edilemez (Ceylan ve Korkmaz, 2012).
İncelenen işletmelerin %46.00’sı yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve çeşitleri takip ederek üretim planlaması yapmaktadır (Çizelge 5.55).
Çizelge 5.55. İşletmelerin üretim planlaması yapma durumu İşletmelerin üretim planlaması
Planlama yapmıyorum 57.89 57.14 20.00 54.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
87 5.6. Fidanların Satış ve Pazarlanması
5.6.1. Fidanların sökümü ve satışa hazırlanması
Fidanlar sonbaharda gelişmenin durduğu ve yaprakların dökülmeye başladığı andan itibaren başlamak üzere, ilkbaharda ağaçların uyumasına kadar geçen durgun evrede sökülmektedir (Yapıcı, 1992).
5.6.1.1. İşletmelerde üretilen fidanların sökümü
İncelenen işletmelerin %94.00’ü makineyle, %2.00’si insan gücüyle yaparken
%4.00’ü ise her ikisini kullanarak fidan sökümü yaptığı tespit edilmiştir.
Makine ile sökümde; traktör ile çekilen fidan söküm küreği, insan gücüyle sökümde ise bel yardımıyla söküm işlemi yapılmaktadır. İnsan gücüyle söküm, uzun zaman alan, zahmetli ve yüksek maliyetli bir işlemdir. Ayrıca fidan köklerinde meydana gelecek zarardan dolayı genellikle makineli söküm tercih edilmektedir (Çizelge 5.56).
Çizelge 5.56. İşletmelerde üretilen fidanların söküm teknikleri
Fidan söküm teknikleri I. grup II. grup III. grup Toplam N
İnsan gücüyle 1 0 0 1
Makine ile söküm 35 7 5 47
Her ikisini kullanarak 2 0 0 2
Toplam 38 7 5 50
Oran (%)
İnsan gücüyle 2.63 0.00 0.00 2.00
Makine ile söküm 92.11 100.00 100.00 94.00
Her ikisini kullanarak 5.26 0.00 0.00 4.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
Saydam (2010)’da İzmir ilindeki çalışmasında da fidanların sökümünde makine kullanımının (kooperatif üyelerinde %72.97’u, olmayanlarda
%88.24’ü) ağırlıkta olduğunu saptamıştır.
88
Yıldırım ve Koyuncu (2005) ise fidan sökümünün kamu fidanlıklarında fidan söküm aracıyla, özel işletmelerde ise işçi ile yapıldığını saptamışlardır.
5.6.1.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi
Fidanlar söküldükten sonra hendekleme yöntemi ve eski soğuk hava deposu olmak üzere iki şekilde muhafaza edilmektedir (Şekil 5.2).
Şekil 5.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi
İşletmelerde sökülen fidanların %96.00’sı hendekleme yapılarak, %12.00’si ise soğuk hava deposunda saklanarak muhafaza edildiği tespit edilmiştir (Çizelge 5.57).
Çizelge 5.57. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilme yerleri
Sökülen fidanların muhafaza edilme yerleri I. grup II. grup III. grup Toplam N
Soğuk hava deposu 2 1 3 6
Hendekleme 37 7 4 48
Oran (%)
Soğuk hava deposu 5.26 14.29 60.00 12.00
Hendekleme 97.37 100.00 80.00 96.00
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
Saydam (2010)’da İzmir ilindeki çalışmasında, fidanlar söküldükten sonra hendekleme yöntemiyle toprakta ya da soğuk hava depolarında satış için
89
bekletilmekte olduğunu saptamıştır. Kooperatif ortaklarının %71.06’sı hendekleme yaparak, %28.94’ü ise kooperatifin soğuk hava depolarını kullanmakta olduklarını tespit etmiştir.
5.6.1.3. İşletmelerde satılmayan fidanların durumu
İncelenen işletmelerin %80.00’i satılmayan fidanları imha etmekte, %40.00’ı geri dikim yapmakta ve %18.00’i ise fidanlarda söküm işlemi yapmamaktadır (Çizelge 5.58).
Çizelge 5.58. İşletmelerin fidanları satılmama durumundaki davranışları
İşletmelerde satılmayan fidanların durumu I. grup II. grup III. grup Toplam N
İmha ediyorum 31 7 2 40
Geri dikim yapıyorum 17 1 2 20
Fidanları sökmüyorum 5 0 4 9
Oran (%)
İmha ediyorum 81.58 100.00 40.00 80.00
Geri dikim yapıyorum 44.74 14.29 40.00 40.00
Fidanları sökmüyorum 13.16 0.00 80.00 18.00
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
5.6.2. Fidanların pazarlanması
Pazarlama, ürün ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye veya kullanıcıya akışını sağlayan işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesidir (Sabuncuoğlu ve Tokol, 2001). Tarımsal pazarlama ise tarım ürünlerinin üreticiden tüketiciye hareketini ve bu harekette yer olayları inceleyen bir bilim dalıdır. Malların üreticiden tüketiciye ulaştırılmasında arz, talep, fiyat ve masraf gibi faktörler önemli rol oynamaktadır. Ürünlerin üretimlerinden itibaren başlayan ve toplama, işleme, dereceleme, sınıflandırma, taşıma, depolama ve paketleme gibi çeşitli işlemleri, tarımsal pazarlama incelemektedir (Güneş, 1996).
Genellikle, tarım ürünleri üreticiler tarafından doğrudan doğruya en son tüketiciye satılamazlar. Ürünler üretimden sonra çeşitli kanallardan geçerek ve bu kanallarda değişik olaylarla karşılaşarak son tüketiciye ulaşırlar.
Pazarlama veya dağıtım kanalları; komisyoncu, aracı, tüccar, dağıtıcı,
90
toptancı, perakendeci, simsar gibi farklı isimler adı altında faaliyet gösteren aracılardan oluşmaktadır (İnan, 2006).
Üretilen fidanlar, çeşitli kanallar ile pazarlanmaktadır. İncelenen işletmelerin tümü fidanların pazarlamasını doğrudan müşteriye yapmaktadır. Ayrıca işletmelerin 28’i kooperatif aracılığıyla, 8’i firmalar aracılığıyla, 4’ü e-pazarlamayla ve 3’ü bayiler aracılığıyla ürünlerini pazarlamaktadırlar (Çizelge 5.59).
Çizelge 5.59. Fidanların pazarlama kanalları
Pazarlama kanalları
* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.
Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı üreticilerin %48.28’sinin fidanlarını kooperatif aracılığı ile %46.55’i müşterilerin talepleri doğrultusunda, %5.17’i ise bayiler aracılığıyla pazarlama fonksiyonlarını yerine getirdiklerini belirlemiştir. Kooperatif ortağı olmayan üreticiler ise
%44’ü tüccarlara, %28’i şehir pazarlarında, %28’i de müşterilerinin talepleri doğrultusunda bu fonksiyonu yerine getirdiklerini tespit etmiştir.
5.6.2.1. Fidanların satış fiyatını belirlemedeki kriterler
Araştırma sahasında anket uygulanan işletmelerde üretilen fidanların satış fiyatını belirlemedeki kriterler önem derecelerine göre Çizelge 5.60’ta verilmiştir. Buna göre; I. grupta, piyasanın arz ve talebi, II. grupta fidan üretim maliyeti, III. grupta ise üretim maliyeti ile piyasanın arz ve talebinin fidan satış fiyatını belirlemede, çok önemli kriterler olduğunu işletmeler ifade etmiştir.
İşletmeler geneli itibariyle incelediğinde; en önemli kriterlerin, üretim maliyeti (4.62), piyasanın arz ve talebi (4.62), az önemli olan kriterin ise sertifikasyon (2.36) olduğu saptanmıştır.
91
Çizelge 5.60. Üretilen fidanların satış fiyatının belirlemedeki kriterler
Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama
İşletmelerde üretilen fidanların satış fiyatının belirlemedeki kriterlerden;
üretim maliyeti (p=0.863), piyasanın arz ve talebi (p=0.730), çoğaltım tekniği (p=0.661), sertifikasyon (p=0.123) ve yeni çeşit olması (p= 0.354) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark yoktur.
5.6.2.2. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar
Ele alınan işletmelerde, fidan satışı mevsimlere dayalı olarak değişkenlik gösterme ve genellikle kış aylarında yapılmaktadır. İşletmeler genelinde fidan satışının yoğun olarak yapıldığı ay Aralık’tır (%38.00). Bunu sırasıyla; Kasım (%32.00), Ocak (%18.00) ve Şubat (%12.00) ayı takip etmektedir (Çizelge 5.61).
Çizelge 5.61. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar
Aylar I. grup II. grup III. grup Toplam
92
5.6.2.3. İşletmelerin fidan satışında müşterileri yönlendirme durumu
İncelenen işletmelerin %96.00’sı fidan satışında müşteriyi yönlendirmekte olduklarını belirtmişlerdir (Çizelge 5.62).
Çizelge 5.62. İşletmelerin müşterisini satın alacağı fidan çeşidinde yönlendirme durumu
Müşterinin satın alacağı fidan çeşidine
yönlendirme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam
Yönlendiriyorum 94.74 100.00 100.00 96.00
Yönlendirmiyorum 5.26 0.00 0.00 4.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
5.6.2.4. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanları seçimindeki kriterler
Müşterilerin fidan üreticilerinden satın aldıkları fidanlarda, önemsediği kriterler; fidanın fiyatını (4.18) önemli bulmaktayken, fidanının yeni çeşit olmasında (2.62) ise kararsız oldukları tespit edilmiştir (Çizelge 5.63).
Çizelge 5.63. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanı seçerken tercih ettiği kriterler
İşletmelerde müşteriler satın alacakları fidanları seçerken tercih ettikleri kriterlerden; ürüne destekleme verilmesi (p=0.025) ve ürünün satış fiyatı (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak farklılık söz konusudur. Sertifikalı olması (p=0.703), yeni çeşit olması
93
(p=0.058), iklim ve toprak yapısına uygunluğu (p=0.221) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak farklılık yoktur.
5.6.2.5. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanlardaki anaç tercih etme durumları
Ele alınan fidan üretici işletmecilerin %88.00’i, müşterilerinin satın aldıkların fidanların anaçlarını, kendilerinin tercih ettiklerini ifade etmişlerdir (Çizelge 5.64).
Çizelge 5.64. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidanların anaçlarını tercih etme durumu
Müşterilerin anaç tercih etme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam N
Görüşülen işletmecilerin %84.00’ü, müşterilerinin yarı boduru, %42.00’sinin tam boduru ve %34.00’ünün ise klasik anaçları tercih ettiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 5.65).
Çizelge 5.65. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidanlarda tercih ettikleri anaç türleri
94
5.6.2.6. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları
Fidan üreticisi işletmecilere %64.00’ü, müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olduklarını ifade etmişlerdir (Çizelge 5.66).
Çizelge 5.66. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları
Tozlayıcıdan haberdar olma durumları I. grup II. grup III. grup Toplam N
Haberdar 26 2 4 32
Haberdar değil 12 5 1 18
Toplam 38 7 5 50
Oran (%)
Haberdar 68.42 28.57 80.00 64.00
Haberdar değil 31.58 71.43 20.00 36.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
Müşteriler satın aldıkları fidan çeşit ve türlerinde gerekli olan tozlayıcı ihtiyacından haberdar olmaması durumunda, işletmelerin %90.00’ının müşterilerini yönlendirildikleri tespit edilmiştir (Çizelge 5.67).
Çizelge 5.67. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıya yönlendirilme durumları
Tozlayıcıya yönlendirme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam N
Yönlendiriyorum 33 7 5 45
Yönlendirmiyorum 5 0 0 5
Toplam 38 7 5 50
Oran (%)
Yönlendiriyorum 86.84 100.00 100.00 90.00
Yönlendirmiyorum 13.16 0.00 0.00 10.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
95
5.6.2.7. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme durumu
Meyve üreticilerinin iklime ve coğrafi koşullara uygun, kaliteli meyve üretimi yapabilmeleri için bazı teknik bilgilere sahip olmaları gerekmektedir. Tesis edilecek bahçenin yer aldığı bölgedeki iklim özellikleri, toprak ve arazi yapısı ile sulama olanaklarının durumu, meyve üretimi, kalitesini, dolayısıyla üretimde kullanılan çeşit ve anacın seçimini de önemli kılmaktadır.
Fidan üreticilerinin büyük bir kısmı müşterilerine; kullanılan anaç ve çeşidin teknik özellikleri, meyve verimi, ekonomik özellikler, iklim istekleri, toprak istekleri, dikim aralığı, budama, terbiye sistemleri, hastalık, zararlılarla mücadele, gübreleme, sulama yöntemleri hakkında satış sonrası teknik destek vermektedirler.
İncelenen işletmelerin %74.00’ü fidan satışı sonrasında müşterilerine teknik destek verdiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 5.68).
Çizelge 5.68. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme durumu
İşletmelerin müşterilerine teknik destek verme durumu
I. grup II. grup III. grup Toplam N
Teknik destek veriyorum 27 6 4 37
Teknik destek vermiyorum 11 1 1 13
Toplam 38 7 5 50
Oran (%)
Teknik destek veriyorum 71.05 85.71 80.00 74.00 Teknik destek vermiyorum 28.95 14.29 20.00 26.00
Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00
5.6.3. Fidan ihracatı
İşletmelerin fidan ihracatı yapma durumları Çizelge 5.69’da verilmiştir.
İncelenen işletmelerin %8.00’i fidan ihracatı yapmaktayken, %92.00’si ihracat yapmamaktadır. İşletme gruplarına göre fidan ihracatı değerlendirildiğinde; II.
grupta 1 ve III. grupta ise 3 işletme fidan ihracatı yapmaktadır.
96
Çizelge 5.69. İşletmelerin fidan ihracatı yapma durumları
İhracat
İhracat