İşletmecilerin yaşları ve ticari deneyim süreleri

İncelenen işletmelerde görüşülen bireylerin yaş ortalamaları ve yaş grupları Çizelge 5.4’te verilmiştir. İşletmelerdeki bireylerin yaş ortalaması 45.32’dir.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, fidan işletmecilerinin ortalama 45.4 yaşında olduklarını hesaplamışlardır.

38

Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı olan fidan üreticilerinin yaşlarının 20–69 aralığında değiştiğini ve işletmecilerin %41.38’inin 40–49 yaş aralığında olduğunu, kooperatif ortağı olmayan fidan üreticilerinin yaş dağılımı ise 20–59 arasında değiştiğini, işletmecilerin %62.50’sinin 30–39 yaş aralığında olduklarını saptamıştır. Kooperatif ortağı üreticilerin ortalama yaş 45.43 yıl iken, ortak olmayan üreticilerin yaş ortalaması 38.60 yıl olarak tespit etmiştir.

Mersin, Hatay, Adana, Antakya illerinde yapılan araştırmada üreticilerin yaş ortalaması 42 yıl olarak saptanmıştır (Demirtaş, 2005).

Konu ile ilgili yapılan araştırmaların bulguları ile çalışma sonuçları karşılaştırıldığında, benzer sonuçlar elde edilmiştir.

Çizelge 5.4. İşletme gruplarına göre işletmecilerin yaşları

İşletme grupları üretimine başlama yılları Çizelge 5.5’de verilmiştir. Kuruluş yıllarına göre işletmeler incelendiğinde; en deneyimli işletmeler II. grupta yer almaktadır.

Meyve fidanı üretiminde, daha yeni kuruluş tarihi olan işletmeler ise I. ve III.

grupta bulunmaktadır.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, fidan işletmecilerinin aile genişliğinin 6.3 kişi ve 14-15 yıllık deneyimle fidan üretimi gerçekleştirilmekte olduklarını hesaplamışlardır.

Ergun vd. (2000)’nin yaptıkları araştırmalarının bulguları ile bu çalışma sonuçları benzer sonuçlar göstermektedir.

39

Saydam (2010) İzmir İlindeki çalışmasında, kooperatif ortağı olan fidan üreticilerinin deneyim süreleri ise, bu çalışmadaki işletmelerden daha fazladır.

Çizelge 5.5. İşletme gruplarına göre işletmecilerin deneyim süreleri

Yıllar I. grup II. grup III. grup Toplam

Fidan işletmesi sahiplerinin asıl meslekleri değerlendirildiğinde; %58.00’i çiftçi, %14.00’ü ziraat mühendisi, %2.00’si akademisyen, %22.00’si esnaf,

%4.00’ü ise ziraat teknikeridir (Çizelge 5.6).

Çizelge 5.6. İşletmecilerin asıl mesleği

Meslekler I. grup II. grup III. grup Toplam

40

İşletmecilerin asıl mesleği gruplara göre değerlendirildiğinde; I. grupta çiftçi, II. grupta ziraat mühendisi, esnaf ve ziraat teknikeri, III. grupta ise ziraat mühendisi ağırlıktadır.

Saydam (2010) çalışmasında ise kooperatife ortak üreticilerin %27.59’u fidan üretimi dışında herhangi bir gelir getiren işlerinin olmadığını, %72.41’inin ise fidancılığın yanında diğer işkollarında da faaliyette bulunduklarını saptamıştır.

5.1.6. İşletmelerin arazi mülkiyeti ve kullanım şekilleri

Arazi, tarımsal faaliyette vazgeçilmeyen bir üretim aracıdır. Çünkü tarımda arazi üretimin hem kuruluş yerini hem de üretimin bizzat yapıldığı yeri teşkil etmektedir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerde arazi varlığı, mülk ile kira arazilerinden oluşmaktadır.

Fidan işletmelerinde ortakçılığa rastlanılmamıştır. İşletme gruplarına göre arazi varlığı değerlendirildiğinde; I. grubun %84.92’si, II. grubun %97.61’i ve III. grubun ise %96.93’ü mülk araziden oluşmaktadır. İşletmeler ortalamasına göre mülk arazi varlığı 515.97 da, kira arazi varlığı 19.81 da ve toplam arazi varlığı ise 535.78 da’dır (Çizelge 5.7).

Ergun vd. (2002) çalışmalarında, kamu kuruluşu işletmelerde toplam işletme arazisinin %92.7’si öz mülk, %7.3’ü kiralık arazilerden oluştuğunu ve bu işletmelerde ortakçılık veya sözleşmeli üretim yapılmamakta olduğunu tespit etmişlerdir. Özel sektör fidan işletmelerinde ise kiralık araziler %30.3 gibi oldukça yüksek düzeyde olduğunu saptamışlardır.

Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı üreticilerin %17.24’ünün, ortak olmayan üreticilerin ise %33.33’ünün arazi mülkiyetlerinin kendilerine ait olduğunu; kooperatif ortağı üreticilerin %17.24’ü kiralık arazi kullanırken,

%65.52’si hem kendi arazilerinde, hem de kiraladıkları arazilerde üretim yapmaktadırlar. Kooperatife ortak olmayan üreticilerin ise, %46.67’si kiralık arazi kullanırken, %20.00’si hem kendi hem de kiralık arazileri kullanmakta olduklarını saptamıştır.

41

Gerek Saydam (2010) ve gerekse Ergun vd. (2000)’nin yaptıkları araştırmalarının bulguları ile bu çalışma sonuçları farklılıklar göstermektedir.

Nitekim bu çalışmada, mülk arazi oranı daha yüksek, kiracılık payı daha düşük bulunmuştur.

Çizelge 5.7. İşletmelerin arazi mülkiyet durumları

İşletme grupları Mülk arazi Kira arazi Toplam arazi

Miktar

İşletmelerin arazi mülkiyet durumları ile işletme grupları arasında p<0.05 değerlerine göre istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.039).

İşletmeler, arazi kullanım şekillerine göre incelendiğinde; anaç ve damızlık parseli 16.47 da, fidan parseli 42.47 da, meyve arazisi 393.45 da, tarla arazisi 16.28 da diğer araziler ise 67.12 da’dır. İşletmelerin toplam arazi varlığı 535.78 da’dır (Çizelge 5.8).

Yıldırım ve Koyuncu (2005) çalışmalarında 2 kamu, 24 özel fidan işletmesi ile görüşmüşler, kamu sektöründe toplam 100 da alanda, özel sektör işletmelerinde ise 0.5-190 da arasında fidan alanının bulunduğunu saptamışlardır. Bu fidanlıklarda kullanılan arazinin kiralandığı ve üretimin çoğunlukla aile işletmeciliği şeklinde yapıldığı belirlemişlerdir.

Koyuncu vd. (2000), Isparta fidancılığı üzerine yaptıkları diğer bir araştırmada ise, kamu ve özel sektöre ait fidanlıklarda türler bazında fidan üretim değerlerini belirlemişler ve kamu fidan üretiminin 226.494 adet, özel sektör fidan üretiminin ise 267.425 adet olduğunu saptamışlardır.

Ergun vd. (2000) ise inceledikleri kamu kuruluşu işletmelerinde ortalama işletme arazisinin 1001.5 dekar olduğunu, bunun %17.6’sını (176 da) meyve fidanı üretimine tahsis edildiğini, özel sektör fidan işletmelerinde ise ortalama

42

işletme arazisinin 40.9 dekar olduğunu, bunun %33’ünü (13.5 da) fidan üretimine ayrıldığını saptamışlardır.

Saydam (2010)’da İzmir yöresinde gerçekleştirdiği çalışmasında, genellikle işletme arazilerinin 25 da’ın altında olduğunu saptamıştır.

Daha önceden yapılan araştırmaların bulguları ile bu çalışma sonuçları karşılaştırıldığında, işletmelerin fidan üretim alanı genişliklerinde artış gözlemlenmiştir. Bunun yanında, bölgede klon anacı kullanma potansiyelinin arttığı ve özel sektörün fidan üretimindeki payının oldukça önem kazandığı söylenebilir.

Çizelge 5.8. İşletmelerin arazi kullanım şekilleri

İşletme

İşletmelerde anaç-damızlık parseli (p=0.000), fidan parseli (p=0.000), meyve arazisi (p=0.002) ve diğer arazi (p=0.008) ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 anlamlılık düzeylerinde) ilişki vardır. İşletmelerde tarla arazisi (p=0.812) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur.

Yapıcı (1992)’ya göre fidanların sıra arası ve sıra üzeri mesafe, fidanın türüne göre değişiklik arz eder. Şeftali, erik, kayısı gibi fazla yandal yapan meyve türlerinde sıra arası 25-30 cm; elma armut, mahlep, kuş kirazı ve dut gibi tek sürgün üzerine büyüyen türlerde ise 20-25 cm olmalıdır.

Araştırma sahasında görüşülen işletmelerdeki fidanlıklarda ise, genel olarak sıra arası mesafe 80 cm, sıra üzeri mesafe ise 20 cm olarak belirlenmiştir.

43

Sıra üzeri dikimde, damlatıcılar arasındaki mesafe baz alınarak yapılmaktadır. Sıra arası dikim mesafesi ise tarım alet-makinelerinin geçişini ve işleyişi kolaylaştırmak için genellikle 80 cm olarak belirlenmektedir.

5.1.7. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri

Ele alınan işletmelerde üretilen fidanların türlerine göre adet ve oranları Çizelge 5.9’da verilmiştir. İncelenen işletme gruplarında, en çok üretimi yapılan sertifikalı meyve fidanını türü elmadır (%81.03). Bunu sırasıyla; kiraz, şeftali-nektarın ve erik takip etmektedir.

İşletme gruplarına göre fidan üretimi; I. grupta 16.352 adet, II. grupta 95.323 adet ve III. grupta 532.772 adettir. İşletmeler ortalamasında, toplam fidan üretimi ise 79.050 adettir.

Çizelge 5.9. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri

Türler

Ortalama 16.352.11 100.00 95.322.86 100.00 532.772.00 100.00 79.050.00 100.00

İşletmelerde üretilen fidan çeşitlerinden; armut (p=0.001), badem (p=0.001), elma (p=0.000), erik (p=0.000), kayısı (p=0.000), kiraz (p=0.000) ve şeftali (p=0.003) ile işletme grupları arasında (p<0.01 ve p<0.05 anlamlılık düzeylerinde) istatistikî olarak farklılıklar söz konusudur.

Ele alınan işletmelerde üretilen fidan çeşitlerinden; ayva (p=0.018) ile işletme grupları arasında (p<0.05 anlamlılık düzeyinde) istatistikî olarak fark bulunmaktadır.

44

Ceviz (p=0.268) ve diğer fidan çeşitleriyle (p=0.502) işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur.

Yıldırım ve Koyuncu (2005) çalışmalarında fidancıların meyve türleri arasında elma toplam üretimin %57’lik bölümünü oluşturmakta iken, bunu %16 pay ile kiraz ve %10 pay ile şeftali+nektarın grubu takip etmekte olduğunu saptamışlardır.

Daha önceden yapılan araştırmaların bulguları ile bu çalışma sonuçları karşılaştırıldığında, bölgede meyve türleri arasında elmanın üretim payını artırdığı söylenebilir.

5.2. İşletmelerin Sermaye Yapısı

Mal ve hizmet üretimi için emek, sermaye, toprak ve girişimci olarak belirlenen dört ana üretim faktörü gereklidir. Bu faktörlerden biri olan ve günümüzde önemi giderek artan sermaye, finansman açısından bir işletmenin kurulması ve faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli olan mal ve para olarak tanımlanabilmektedir. Ekonominin hangi kesiminde olursa olsun, sermaye kazanç elde etmek için işletmeye tahsis edilen varlıkların parasal değerleri toplamını ifade etmektedir (Işıklı vd., 1994).

Sermaye, üretime katılan bütün servet unsurlarından oluşmaktadır. Sermaye işletmenin kurulabilmesi ve faaliyetlerini devam ettirebilmesi için gerekli olan bir unsurdur. Tarımda sermaye, toprağı çiftlik ya da işletme haline getiren ve çiftliği işleten bütün araç ve gereçlerdir. Tarımda sermaye karakter bakımından iki ayrı gruba ayrılmaktadır. Birinci grubu teşkil eden sermaye, tamamen ya da esas itibariyle bir insan etkisi olmadan vücuda gelmiştir.

İkinci grup sermaye ise insanın fiziki ve zihinsel çalışmasının etkisiyle meydana gelmiştir (Açıl, 1980).

İşletmelerin sermaye bileşenlerinin, sermayenin fonksiyonlarına göre sınıflandırılması Çizelge 5.10’da belirtilmiştir (Erkuş, 1979; Açıl ve Demirci, 1984).

45

Çizelge 5.10. Tarım işletmelerinde sermaye yapısı

Aktif Sermaye Pasif Sermaye

I. Çiftlik sermayesi I. Yabancı sermaye

1.Toprak sermayesi 1.Arazi karşılığı ipotek borçları 2.Arazi ıslahı sermayesi 2.Banka ve kredi borçları

3.Bina sermayesi 3.İndi borçlar (ortakçı ve kiracı sermayesi)

4.Bitki sermayesi 4. Diğer borçlar

5.Av ve balık sermayesi II. Öz sermaye II. İşletme sermayesi

A.Sabit işletme sermayesi

1.Hayvan sermayesi (canlı demirbaş) 2.Alet-makine sermayesi (ölü demirbaş)

B.Döner işletme sermayesi

1.Malzeme sermayesi (ürün ve girdi stokları)

2.Para sermayesi

5.2.1. Aktif sermaye

Tarımsal işletmeye yatırılmış bütün sermaye unsurlarına aktif sermaye denilmektedir. Aktif sermayeye, kiracılık ve ortakçılıkla çalışan işletmelerde öz mülk arazilerinin yanı sıra kiracılık ve ortakçılıkla işletilen arazinin değeri de dâhil edilmektedir (Açıl, 1980). Aktif sermaye çiftlik ve işletme sermayesi olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır.

İncelenen işletmelerde aktif sermaye 3.645.368.15 TL’dir. İşletme gruplarına göre aktif sermaye 334.057.12 TL ile en düşük değeri I. grup işletmelerde, en yüksek değeri ise 25.774.697.45 TL ile III. grup işletmelerde bulunmaktadır (Çizelge 5.18).

5.2.1.1. Çiftlik sermayesi

İşletmelerde bulunan toprak ve buna bağlı değerleri ifade eden sermaye kalemidir. Bu değerler toprakla birlikte işletmenin esasını oluştururlar. Arazi sermayesi içinde ele aldığımız toprak, arazi ıslahı, bina ve bitki sermayesi çiftlik sermayesini oluşturmaktadır. Bu sermaye gruplarından toprak

46

sermayesi sonsuz ömre sahip olduğundan dolayı amortisman hesaplanmayan tek sermaye grubudur (Açıl ve Demirci, 1984).

İncelenen işletmelerde çiftlik sermayesi 3.150.119.23 TL’dir. Aktif sermaye içerisinde çiftlik sermayesinin oranı %86.41’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalara göre çiftlik sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki oranı; Demirtaş (2005) %89.50, Gül (2005) %85.25, Uzun (2006) %91.58, Taşdemir (2010) %91.45 olarak hesaplanmıştır. İncelenen işletmelerdeki çiftlik sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalarla yakın değerdedir.

Toprak sermayesi işletmenin mülk arazisi, ortakçılıkla ve kiracılıkla işlettiği arazinin kıymetlerinin toplamından oluşmaktadır (Açıl ve Demirci, 1984).

Çalışmada ortakçılıkla arazi işleyen tarım işletmesine rastlanılmamıştır.

İncelenen işletmelerin toprak sermayesi Çizelge 5.11’de verilmiştir.

İşletmelerin toprak sermayesi 1.898.534.38 TL’dir. Tarım işletmelerinde toprak sermayesinin üretimde önemli bir rol oynamaktadır. Toprak sermayesi içerisinde yer alan mülk arazi sermayesi, tüm işletme gruplarında yüksek paya sahiptir.

Çizelge 5.11. İşletmelerde toprak sermayesi

İşletme grupları

Mülk arazi Kira arazisi Toprak sermayesi Değer III. grup 12.094.200.00 97.30 335.000.00 2.70 12.429.200.00 100.00 İO 1.846.784.20 97.27 49.520.80 2.61 1.898.534.38 100.00

Toprak sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak bir ilişki vardır (p=0.000). Diğer bir ifade ile işletme grubu artıkça toprak sermayesi de artmaktadır.

47

Toprak sermayesi, aktif sermaye içerisinde %52.08’lik paya sahiptir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda toprak sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı; Gül (2005) %47.08, Uzun (2006) %54.66 olarak hesaplanmıştır.

Toprağın verim yeteneğini sermaye veya işgücünün katılmasıyla, önemli şekilde yükseltilmesi veya korunabilmesine arazi ıslahı denilmektedir. Arazi ıslahı, sulama ve kurutma tesisatı, çeşitli koruma inşaatı (taşkınlara ve deniz basmasına karşı vb.), bağlarda istinat duvarı, kültür altında bulunan arazinin verimliliğini artırmak için yapılan inşaat gibi işlerdir (Erkuş vd., 1995).

İncelenen işletmelerde arazi ıslahı sermayesini sulama tesisi yatırımları oluşturmaktadır. İşletmelerin arazi ıslahı sermayesi 10.179.89 TL’dir (Çizelge 5.12).

Çizelge 5.12. Arazi ıslahı sermayesi

İşletme grupları Değer

(TL)

I. grup 2.399.67

II. grup 7.748.39

III. grup 72.713.64

İO 10.179.89

Arazi ıslahı sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak fark bulunmaktadır (p=0.000).

Arazi ıslahı sermayesi, aktif sermaye içerisinde %0.28’lik paya sahiptir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda arazi sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı; Güneş (2004) %1.80, Gül (2005) %1.60 olarak belirtilmiştir. İncelenen işletmelerdeki arazi ıslahı sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

48

Bina sermayesi, tarım işletmelerindeki insanların ve ürünlerin, canlı ve cansız demirbaşların muhafazasını sağlamaktadır. Bu sermaye grubuna işletmedeki arsalar her çeşit binalar, çiftlik avlusu ve yollar dâhildir. Bunlar içerisinde arsalar işletmeye bir masraf yüklemediği halde, diğerleri amortisman, tamir ve bakım gibi masraf kalemlerini oluşturmaktadır (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerdeki bina sermayesini; konut, depo, hangar, idari yapı, dükkân, prefabrik yapılar ve barakalar oluşturmaktadır. İşletmelerdeki binaların geneli, betonarme ve çelik yapılardan oluşmaktadır.

İşletmelerde bina sermayesi Çizelge 5.13’de verilmiştir. Bina sermayesi 95.488.44 TL’dir.

Çizelge 5.13. İşletmelerde bina sermayesi

İşletme grupları

Bina alanı Bina sermayesi Alan

(m²)

Değer (TL)

I. grup 182.42 41.588.40

II. grup 474.14 105.365.93

III. grup 2.274.00 491.300.30

İO 432.42 95.488.44

Bina alanı (p=0.000) ve bina sermayesi (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 anlam düzeyinde) istatistikî olarak bir ilişki bulunmaktadır.

Bina sermayesi, aktif sermaye içerisinde %2.62’lik paya sahiptir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda bina sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Çavdar (2000) %10.22, Gül (2005) %13.37 olarak tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki bina sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, genel olarak belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

49

Bitki sermayesi, meyve veren ağaçlar ile henüz meyve vermeyen genç ağaçlar, aşılanmamış fidan, yaşlanmış ve meyveden kesilmiş ağaçlar, yabani meyve ağaçları ile orman ağaçlarından oluşmaktadır (Erkuş vd., 1995).

Tarım işletmelerinde bitki sermayesi saptanırken, meyve ağaçlarının kıymetlendirme işi, üç ayrı yöntemle yapılabilmektedir. Bunlar; alım satım kıymetleri ortalaması, tesis masrafı kıymetine göre ve alınan ürün veya hâsılat kıymetine göre hesaplanmaktadır. Yeni dikilen fidanlarda ise, fidanın alım değeri ile toprak hazırlama ve dikim bedeli hesaplanarak bitki sermayesi tespit edilmektedir (Açıl ve Demirci, 1984). Ancak, bitki sermayesini hesaplayabilmek için bundan çıplak arazi değerinin düşülmesi gereklidir (Erkuş vd., 1995).

Buna göre bu çalışmada, incelenen işletmelerde bitki sermayesi 1.145.916.52 TL’dir (Çizelge 5.14).

Çizelge 5.14. Bitki sermayesi

İşletme grupları Bitki sermayesi

Değer (TL)

I. Grup 48.982.87

II. Grup 1.257.116.35

III. Grup 9.326.932.51

İO 1.145.916.52

Bitki sermayesiyle işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.000).

Bitki sermayesi, aktif sermaye içerisinde %31.43’lük paya sahiptir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda bitki sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Uzun (2006) %26.74, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %8.78 olarak hesap edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki bitki sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, genel olarak belirtilen çalışmalara göre daha yüksek paya sahiptir.

50

Tarım işletmelerinde av ve balık sermayesi genellikle esas üretim kolunu teşkil etmeyip, daha ziyade diğer tarım faaliyetlerine destek olan bir yan gelirdir. Başka hiçbir şekilde kullanılması mümkün olmayan bir çalılıkta sülün yetiştirilerek, çiftlik avlusu veya arazi içindeki gölcüklerde sazan balığı yetiştirerek işletmenin saf hâsılasını yükseltmektir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmeler, av ve balıkçılık ile ilgili faaliyetlerde bulunmadığından dolayı av ve balık sermayesine rastlanılmamıştır.

5.2.1.2. İşletme sermayesi

İşletme sermayesi, çiftlik sermayesini aktif hale getirebilmek için son derece önemli bir unsurdur (Çetin, 2008). Hayvan, alet ve makine, malzeme ve mühimmat değerleri ile para mevcudu işletme sermayesini oluşturmaktadır.

İşletme sermayesi 495.248.92 TL olup, I. grup işletmelerde 99.840.96 TL, II.

grupta 527.962.11 TL ve III. grupta ise 3.454.551.00 TL’dir. İşletme sermayesinin, aktif sermaye içerisindeki payı %13.59’dur (Çizelge 5.18).

Alet makine sermayesinin tarım işletmelerinde dengeli bir şekilde bulunması, yapılan işlerin çabuklaştırılmasının yanında işgücü tasarrufuna, verimlilik artışına ve maliyeti düşürücü etki sağlamaktadır (İnan, 2006). Alet makine varlığından envantere alınacak olanlar, bir yıldan fazla işletmede kullanılan ve dolayısıyla amortismana tabi olanlardır (Aras, 1988).

İncelenen işletmelerde alet-makine sermayesi 60.176.80 TL olup, I. grup işletmelerde 23.442.37 TL, II. grupta 34.027.14 TL, III. grupta ise 375.968.00 TL olarak hesaplanmıştır. Alet ve makine sayıları kıyaslanacak olursa; III.

grup işletmeler diğer gruplara göre daha yoğun alet ve makine kullanmaktadırlar (Çizelge 5.15).

51

Çizelge 5.15. İşletmelerde mevcut alet-makine sayıları ve sermayesi

Alet-makineler

Alet-makine sayısı, sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.000).

Makineleşme; işi hızlandırır, kolaylaştırır, maliyeti düşürür ve böylece tarımı daha kolay ve cazip bir üretim kolu haline getirir. Tarım işletmelerinde alet ve makine sermayesi, satın almakla, kiralamakla ve nadiren de imal etmek suretiyle temin edilmektedir. Tarım işletmelerinin gelişmesiyle alet ile edevatların çeşit ve sayısı da artmakla birlikte, günümüzde makineler tarımda daha çok yer edinmektedir (Açıl, 1980).

Alet-makine sermayesinin, aktif sermaye içerisindeki payı %1.65’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda alet-makine sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı; Uzun (2006) %2.85, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011)

%9.16 olarak hesap edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki alet-makine sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre daha düşük paya sahiptir.

Hayvan sermayesini tarım işletmelerinde bulundurulan tüm canlı hayvanları kapsamaktadır. Hayvan sermayesi (canlı envanter), genel olarak çiftliğin

52

ekonomik faaliyetleri için gereklidir. Canlı envanterin bulunması, işletmelere belirli bir özellik vermektedir. Bahçe ziraatı yapan ve buna benzer işlerle uğraşan işletmelerde bazen hayvan sermayesi bulunmayabilir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerde hayvan sermayesine rastlanılmamıştır.

Malzeme ve mühimmat sermayesi; işletmede üretilen tohumluk, gübre, yem ve satılacak ürünlerin değerleri ile işletmeye dışarıdan satın alınan kimyasal gübre, yem, akaryakıt ve ilaç gibi girdilerin toplamından oluşmaktadır (Saner, 1993).

İşletmelerde malzeme ve mühimmat sermayesi 4.358.52 TL olup, I. grup işletmelerde 611.35 TL, II. grupta 11.889.97 TL ve III. grupta 22.293.00 TL olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.16).

Çizelge 5.16. Malzeme ve mühimmat sermayesi

İşletme grupları Değer

(TL)

I. grup 611.35

II. grup 11.889.97

III. grup 22.293.00

İO 4.358.52

Malzeme ve mühimmat sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerlerine göre) istatistikî olarak bir ilişki vardır (p=0.003).

Malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye içerisindeki payı

%0.12’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı; Demirtaş (2005) %1.09, Gül (2005) %3.08, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %2.30 olarak tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

53

İşletmelerin faaliyette bulunabilmeleri ve bu faaliyetlerden başarı sağlayabilmeleri için işletme büyüklüğüne, faaliyet koluna ve işletmedeki organizasyon yapısına bağlı olarak değişken miktarda para sermayesine ihtiyaç duyulmaktadır (Bülbül,1973).

Para sermayesi işletmelerin aktif sermaye hesabında yer alan, işletmecinin kasasında mevcut olan nakit, bankada bulunan vadeli ve vadesiz mevduat hesapları, alacaklar, iştirak payları, poliçe ve bonolardan oluşmaktadır (Açıl ve Demirci, 1984).

İncelenen işletmelerde para sermayesi, nakit para mevcudu ve alacaklardan oluşmaktadır. İşletmelerde para sermayesi 430.713.60 TL’dir (Çizelge 5.17).

Çizelge 5.17. İşletmelerde para sermayesi

İşletme grupları

Nakit para mevcudu Alacak para mevcudu Para sermayesi Değer III. grup 2.646.290.00 86.59 410.000.00 13.41 3.056.290.00 100.00

İO 359.228.60 83.40 71.485.00 16.60 430.713.60 100.00

Para sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki bulunmaktadır (p=0.000).

Para sermayesinin aktif sermaye içerisindeki payı %11.82’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda para sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Demirtaş (2005) %1.22, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %0.59 olarak tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki para sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre daha yüksek bir paya sahiptir.

İşletmeler ortalamasına göre aktif sermaye, 3.645.368.15 TL olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.18).

54

Çizelge 5.18. İşletmelerde aktif sermaye

Sermaye unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Toprak sermayesi 141.245.24 3.916.200.00 12.429.200.00 1.898.534.38 Arazi ıslahı sermayesi 2.399.67 7.748.39 72.713.64 10.179.89

Bina sermayesi 41.588.40 105.365.93 491.300.30 95.488.44

Bitki sermayesi 48.982.87 1.257.116.35 9.326.932.51 1.145.916.52 Çiftlik sermayesi (A) 234.216.17 5.286.430.66 22.320.146.45 3.150.119.23 Alet-makine sermayesi 23.442.37 34.027.14 375.968.00 60.176.80 Malzeme ve mühimmat sermayesi 611.35 11.889.97 22.293.00 4.358.52

Para sermayesi 75.787.24 482.045.00 3.056.290.00 430.713.60

İşletme sermayesi (B) 99.840.96 527.962.11 3.454.551.00 495.248.92 Aktif sermaye (A+B) 334.057.12 5.814.392.78 25.774.697.45 3.645.368.15

Oran göre) istatistikî olarak fark vardır (p=0.000).

Birim alana düşen toprak sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak fark vardır (p=0.019). Birim alana düşen sermaye unsurlarından; arazi ıslahı sermayesi (p=0.209), bina sermayesi (p=0.195), bitki sermayesi (p=0.639), çiftlik sermayesi (p=0.415), alet-makine sermayesi (p=0.210), malzeme ve mühimmat sermayesi (p=0.50), para sermayesi (p=0.76), işletme sermayesi (p=0.149) ve aktif sermaye (p=0.223) ile işletme grupları arasından istatistikî olarak farklılık yoktur.

5.2.2. Pasif sermaye

Pasif sermaye, işletmeye yatırılmış bütün sermaye unsurlarının diğer bir deyişle aktif sermayenin hangi kaynaklardan sağlandığını gösteren sermaye unsurudur. İşletmeye yatırılan sermayenin bir bölümü işletmeciye aitken diğer bir bölümü dış kaynaklardan sağlanmış olabilmektedir. İşletmecinin kendisine

Belgede T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (sayfa 52-0)