Gayrisafi üretim değeri - Fidan Yetiştiriciliğinin Ekonomik Analizi

5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

5.3. Fidan Yetiştiriciliğinin Ekonomik Analizi

5.3.1. Gayrisafi üretim değeri

Bir işletmenin toplam gayrisafi üretim değeri, bir üretim dönemindeki iktisadi faaliyetlerin sonucu elde ettiği yeni malların değeri ile üretilen malların yeniden değerlendirilmesi ve mübadelesi yoluyla meydana gelen kıymet artışını içermektedir (Woermann, 1958).

İncelenen işletmelerde fidan üretiminden elde edilen GSÜD, 359.228.60 TL’dir. Fidan üretiminde kullanılan arazi; damızlık parseli ve fidan parselinden oluşmaktadır. Buna göre; birim alanda fidan üretiminden elde edilen GSÜD 6.095.17 TL/da olup, I. grup işletmelerde GSÜD 5.134.92 TL/da, II. grup işletmelerde 8.264.38 TL/da ve III. grup işletmelerde 5.987.17 TL/da’dır (Çizelge 5.21).

Çizelge 5.21. Gayrisafi üretim değeri

İşletme grupları

GSÜD Fidan üretiminde

kullanılan arazi Birim alana düşen GSÜD

III. grup 2.646.290.00 442.00 5.987.08

İO 359.228.60 58.94 6.095.17

GSÜD (p=0.000) ve fidan üretiminde kullanılan arazi (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki vardır. Birim alana düşen GSÜD ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur (p=0.319).

58 5.3.2. Üretim masrafları

Masraflar, üretim sürecinin organize edilmesi ve yürütülmesinde ortaya çıkan harcamalar olup, üretimde yararlanılan girdi, hizmetler için harcanan paralardan oluşmaktadır (Doll ve Orazem, 2005).

İşletme masrafları; sabit ve değişken masraflar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sabit masraflar, üretim hacmine bağlı olmayan masraflardır.

İster üretim yapılsın, ister yapılmasın bu masraflar meydana gelecektir.

Değişken masraflar ise, üretim hacmine bağlı olan masraflardır. Bu masraflar üretim yapıldığı sürece ortaya çıkmaktadır (Rehber, 1993). Üretim masrafları ise işletme masraflarına öz sermaye faiz karşılığının eklenmesi ile hesaplanmıştır.

Fidan işletmelerinde işletmeler ortalamasına göre üretim masrafları 173.687.67 TL olup, %40.17’sini değişken masraflar, %27.42’sini sabit masraflar, %32.42’sini ise öz sermaye faiz karşılığı oluşturmaktadır.

İşletmelerin birim alana düşen üretim masrafları; 2.947.02 TL/da olup, bunun 1.183.69 TL/da’sını değişken masraflar, 808.04 TL/da’sını sabit masraflar, 955.29 TL/da’sını ise öz sermaye faiz karşılığı oluşturmaktadır (Çizelge 5.22).

Değişken masraflar (p=0.000), sabit masraflar (p=0.000) ve üretim masrafları (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak bir fark bulunmaktadır. Buna karşın, birim alana değerleri ile işletme grupları arasında istatistikî farklılık yoktur.

Savaş (2013) Manisa ilinde, asma fidanı ekonomisi ile ilgili çalışmada üretim masraflarının %82.1’ini değişken masraflar, %17.9’unu sabit masrafların oluşturduğunu tespit etmiştir. İncelenen işletmelerdeki sabit masrafların üretim masrafları içerisindeki oranı, belirtilen çalışmaya göre daha yüksek bir değere sahiptir.

Çizelge 5.22. İşletmelerde fidan üretimindeki işletme ve üretim masrafları

İşletmelerde masraf unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

DM 20.123.37 60.620.82 459.820.66 69.762.74

SM 11.235.52 67.311.70 296.605.10 47.623.15

İM 31.358.89 127.932.52 756.425.76 117.385.89

ÖSFK 3.821.66 124.503.67 359.668.08 56.301.78

ÜM 35.180.55 252.436.19 1.116.093.85 173.687.67

İM içerisindeki payı

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen masraflar (TL/da) ücretleri, alet ve makinelere ait yağ, yakıt ile tamir-bakım masrafları, nakliye-pazarlama masrafları, ürün sigorta primleri, ürüne özgü değişken karakterli masraflar ve döner sermaye faizi değişken masraflar grubu içerisinde yer almaktadır (Kıral vd., 1999). İncelenen işletmelerde geçici işgücü kapsamı içerisinde; dikim, aşılama, çapalama, ot alma, kök temizliği, aşı temizleme, filiz temizleme, tepe kesimi, fidan sökme, ambalajlama, etiketleme, sulama ve gübreleme işçiliği yer almaktadır.

Fidan işletmelerinde değişken masraflar 69.762.74 TL olup, birim alana düşen değişken masraflar 1.183.69 TL/da’dır. Birim alana düşen değişken masraflar; I. grupta 1.760.29 TL/da, II. grupta 1.403.17 TL/da, III. grupta ise 1.040.32 TL/da’dır. Değişken masraflar içerisinde yer alan üretim materyali, tüm işletme gruplarında en yüksek masraf kalemini oluşturmaktadır (Çizelge 5.23).

Çizelge 5.23. İşletmelerin fidan üretiminde değişken masrafları

Değişken masraf unsurları

I. grup II. grup III. grup İO Değer

(TL)

Üretim materyali 12.017.47 29.222.41 175.665.02 30.790.92

Gübre 452.28 2.496.50 14.815.68 2.174.81

Zirai mücadele 110.57 638.81 5.240.00 697.47

Sulama 736.72 3.048.27 30.275.79 4.014.24

Geçici işgücü ücreti 3.393.08 14.492.74 123.811.60 16.988.89

Makine kirası 115.54 624.10 5.095.51 684.73

Alet ve makinelerin tamir ve bakımı (envanter değerinin %5'i)

1.172.12 1.701.36 18.798.40 3.008.84

Nakliye ve pazarlama 658.08 2.795.03 25.912.00 3.482.65

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 509.24 2.714.90 38.310.45 4.598.16 Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 958.26 2.886.71 21.896.22 3.322.04

Değişken masraflar 20.123.37 60.620.82 459.820.66 69.762.74

Oran

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 2.53 4.48 8.33 6.59

Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 4.76 4.76 4.76 4.76

Değişken masraflar 100.00 100.00 100.00 100.00

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen DM (TL/da)

Üretim materyali 1.051.23 676.40 397.43 522.44

Gübre 39.56 57.79 33.52 36.90

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 44.55 62.84 86.68 78.02

Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 83.82 66.82 49.54 56.37

Değişken masraflar 1.760.29 1.403.17 1.040.32 1.183.69

5.3.2.2. Sabit masraflar

Sabit masraflar, üretim hacmine bağlı olarak değişmeyen unsurların masraflarında oluşmaktadır (Kıral vd., 1999). Fidan işletmelerinde tesis masrafı faizi; damızlık-anaç-aşı parseline sahip olan işletmelerde yapılan görüşmeler neticesinde, ekonomik ömrünün 25 yıl, tesis döneminin ise 3 yıl olduğu saptanmıştır. Bu dönemde yapılan masraflar dikkate alınarak tesis dönemi sermaye faizi (tesis dönemi masraflarının %5’i) ve tesis dönemi amortismanı (tesis dönem masraflarının ekonomik ömre bölünmesiyle) hesaplanmıştır. Tesis dönemi maliyetlerinin hesabında Gül (2005)’ten faydalanılmıştır.

Fidan işletmelerinde sabit masraflar 47.623.15 TL olup, birim alana düşen sabit masraflar 808.04 TL/da’dır. Sabit masraflar içerisinde yer alan sabit sermayenin amortismanı I. ve II. grup işletmelerde en yüksek masraf kalemini oluştururken, III. grup işletmelerde daimi işgücü ücretleri en yüksek masraf kalemini oluşturmaktadır (Çizelge 5.24).

Çizelge 5.24. İşletmelerin fidan üretiminde sabit masrafları

Sabit masraf unsurları I. grup II. grup III. grup İO Değer (TL)

Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 2629.31 16306.13 42214.15 8502.55 Sabit sermayenin amortismanı (makine,

bina, fidan tesis, arazi ıslahı) 3516.86 15858.97 46976.33 9590.70 Bina tamir bakım masrafları (envanter

değerinin %2,5'i) 243.56 1042.25 2327.77 563.80

Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi,

FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti) 305.57 972.01 7390.00 1107.32

Vergi (emlak, arazi) 37.36 1746.24 3399.74 612.84

Daimi işgücü ücretleri 2051.49 13460.34 94080.00 12851.58

Kira ve ortakçılık payı 627.00 1242.86 21400.00 2790.52

Aile işgücü ücretleri 213.42 197.14 247.50 214.55

Borç faizi (kredi faizleri %5) 92.24 500.00 1275.00 267.60

Çıplak arazi değeri kıymeti (%5) 915.01 14167.14 63500.00 9028.80 Genel idare giderleri (DM’nin %3'ü) 603.70 1818.62 13794.62 2092.88

Sabit masraflar 11.235.52 67.311.70 296.605.10 47.623.15

Oran (%)

Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 23.40 24.22 14.23 17.85 Sabit sermayenin amortismanı (makine,

bina, arazi ıslahı) 31.30 23.56 15.84 20.14

Bina tamir bakım masrafları (envanter

değerinin %2.5'i) 2.17 1.55 0.78 1.18

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen SM (TL/da) Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 230.00 377.43 95.51 144.27 Sabit sermayenin amortismanı (makine,

bina, arazi ıslahı, tesis) 307.64 367.08 106.28 162.73

Bina tamir bakım masrafları (envanter

değerinin %2.5'i) 21.31 24.12 5.27 9.57

Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi,

FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti) 26.73 22.50 16.72 18.79

Vergi (emlak, arazi) 3.27 40.42 7.69 10.40

Daimi işgücü ücretleri 179.45 311.56 212.85 218.06

Kira ve ortakçılık payı 54.85 28.77 48.42 47.35

62 5.3.3. Brüt kâr

Brüt kâr işletmenin çeşitli üretim kollarını karşılaştırmaya elverişli olan bir kıymettir. Brüt kâr hesabında sabit masraflar dikkate alınmadığı için daha kesin ve tutarlı sonuçlara ulaşılabilmektedir (Karagölge, 1996).

İncelenen işletmelerde brüt kâr 289.465.86 TL olup, birim alana düşen brüt kâr 4.911.48 TL/da’dır. II. grupta yer alan işletmeler dekara 6.861.22 TL/da’lık brüt kâr ile diğer işletme gruplarına göre daha başarılıdırlar (Çizelge 5.25).

Çizelge 5.25. Fidan işletmelerinde brüt kâr

İşletme

II. grup 357.045.00 60.620.82 296.424.18 6.861.22

III. grup 2.646.290.00 459.820.66 2.186.469.34 4.946.76

İO 359.228.60 69.762.74 289.465.86 4.911.48

Brüt kâr ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî açıdan farklılık olmakla birlikte, birim alana düşen brüt kâr ile işletme grupları arasında istatistikî olarak bir fark yoktur (p=0.139).

5.3.4. Mutlak (Net) ve nisbi kâr

Net kâr gayrisafi üretim değerinden üretim masraflarının çıkarılmasıyla elde edilir. Nisbi kâr ise gayrisafi üretim değerinin üretim masraflarına oranlanmasıyla bulunmaktadır (Nebiker, 1959).

İncelenen işletmelerin net kârı, 185.540.93 TL’dir. Net kârın en yüksek olduğu işletme grubu, 1.530.196.15 TL ile III. grup ve en düşük olduğu işletme grubu ise 23.521.16 TL ile I. grup işletmelerdir. İşletmelerin nisbi kârı 2.07 olarak bulunmuştur. En yüksek nisbi kâr, 2.37 ile III. grup işletmelerde elde edilmiştir (Çizelge 5.26).

Buna göre, görüşülen işletmelerin sertifikalı meyve fidanı üretiminde yapmış oldukları her 100 TL’lik harcamaya karşılık olarak elde ettikleri gelir; I. grupta

167 TL, II. grupta 141 TL ve III. grupta ise 237 TL’dir. Dolayısıyla, her 100 TL’lik üretim masraflarına karşılık, I. gruptaki işletmeler 67 TL, II. gruptaki işletmeler 41 TL ve III. gruptaki işletmeler ise 137 TL kar elde etmektedirler.

Çizelge 5.26. İşletmelerde net (mutlak) ve nisbi kâr

İşletme

II. grup 357.045.00 252.436.19 104.608.81 2.421.34 1.41

III. grup 2.646.290.00 1.116.093.85 1.530.196.15 3.461.98 2.37

İO 359.228.60 173.687.67 185.540.93 3.148.14 2.07

Net kâr (p=0.000) açısından işletme grupları arasında (p<0.01 değerlerine göre) istatistikî açıdan fark bulunmaktadır. Birim alana düşen net kâr ve nisbi kâr ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki bulunmamaktadır (p=0.112).

Turunçgil fidancılığı üzerine Demirtaş (2005) tarafından yapılan çalışmada, nisbi kâr 1.72 olarak hesaplanmıştır. İncelenen işletmelerdeki nisbi kâr belirtilen çalışmaya göre daha yüksek bulunmuştur.

5.3.5. Birim maliyet

İncelenen işletmelerde bir fidanın üretim maliyeti Çizelge 5.27’de verilmiştir.

Fidan üreticisi işletmelerin birim fidan üretim maliyetleri, üretim maliyetlerinin fidan üretimlerine oranlanması ile hesaplanmıştır.

Brüt kâr marjı, brüt kârın satışlara bölünmesiyle hesaplanmaktadır (Ceylan ve Korkmaz, 2012). Bu oranın yüksek çıkması firmalar için önemlidir. Firmanın etkin faaliyet gösterebilmesi için, satılan malların maliyetinin, rakiplerinden daha düşük olması ve brüt kâr marjının daha yüksek olması gereklidir (Okka, 2009). Net kâr marjı, net kârın oluşmasını, net satışların ve yapılan giderlerin etkinliğinin ölçülmesini sağlayan bir orandır. İşletmenin her 1 TL’lik satıştan elde ettiği net kârı göstermektedir. Net kâr marjı, net kârın satışlara bölünmesiyle bulunmaktadır (Ceylan ve Korkmaz, 2012).

İşletmelerde üretilen bir fidanın üretim maliyeti, 2.20 TL, satış fiyatı 4.54 TL, brüt kâr marjı 0.81 TL ve net kâr marjı ise 0.52 TL olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.27).

Çizelge 5.27. Birim fidan üretim maliyeti

Maliyet

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Üretim masrafları 35.180.55 252.436.19 1.116.093.85 173.687.67

Üretim miktarı 16.352.11 95.322.86 532.772.00 79.050.00

1 fidanın üretim maliyeti 2.15 2.65 2.09 2.20

1 fidanın satış fiyatı 3.59 3.75 4.97 4.54

Brüt kâr marjı 0.66 0.83 0.83 0.81

Net kâr marjı 0.40 0.29 0.58 0.52

Birim maliyet (p=0.383), brüt kâr marjı (0.126) ve net kâr marjı (p=0.409) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur.

Bir fidanın satış fiyatı (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak farklılık bulunmaktadır.

Meyve fidanının birim maliyeti Demirtaş (2005) tarafından turunçgil fidanı üreten kamu işletmelerinde 2.83 TL, özel işletmelerde 1.74 TL, Savaş (2013) asma fidanı üreten işletmelerde 0.80 TL olarak hesaplamıştır.

5.3.6. Sermaye devir hızı

İşletmelerde faaliyet etkinliğini ölçmede kullanılan en önemli oranlardan biri de sermaye devir hızıdır. Sermaye devir hızı (aktif devir hızı), işletmenin toplam sermayesinin dönüş hızı hakkında bilgi verir (Rehber, 1993). Bu rasyonun büyük çıkması; işletmenin varlıklarını etkin kullandığını, işletmede atıl kapasite bulunmadığını, özsermaye kârlılığının yüksek olabileceğini ve risklerin azlığını ifade eder (Usta, 2008; Okka, 2009). Aktif toplamı içerisinde sabit değerlerin nispeten önemsiz olduğu endüstri kollarında, aktif devir hızı yüksektir (Ceylan ve Korkmaz, 2012).

Sermaye devir hızı fidan işletmelerinin elde ettikleri gayri safi üretim değerinin, bu faaliyete ayırdıkları toplam sermayeye oranlanması ile hesaplanmıştır.

Sertifikalı meyve fidanı üretimi faaliyetinde bulunan işletmelerde, sermaye devir hızı 0.31’dir (Çizelge 5.28).

Çizelge 5.28. İşletmelerde sermaye devir hızı

İşletme grupları

GSÜD Toplam varlıklar içerisinde fidancılığa yatırılan sermaye

Sermaye devir hızı Değer

(TL)

Değer (TL)

I. grup 58.701.71 84.892.18 0.69

II. grup 357.045.00 2.542.787.62 0.14

III. grup 2.646.290.00 7.406.861.64 0.36

İO 359.228.60 1.161.194.49 0.31

Sermaye devir hızı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark yoktur (p=0.229).

Sermaye devir hızının düşük olması, işletmenin yatırım sermayesinin çokluğu veya gayrisafi hâsılanın azlığından kaynaklanmaktadır (İnan, 1984).

Gül (2005) tarafından yapılan çalışmada, sermaye devir hızı 0.20 olarak tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki sermaye devir hızı, belirtilen bu çalışmaya göre daha yüksek bir değere sahiptir.

5.4. Girdi Kullanımı

5.4.1. İşgücü ve çeki gücü kullanımı

İşletmelerde işgücü (İG) ve çeki gücü (ÇG) kullanımı; toprak hazırlığı, bakım işlemleri ve hasat olmak üzere üç kategoride incelenmiştir.

İncelenen işletmelerde işgücü kullanımı 326.93 saat/da kadar olup, çeki gücü kullanımı ise 20.77 saat/da’dır. İşgücünün kullanıldığı alanlarının en fazladan en düşüğe aldığı paylar sıralaması; aşılama (%44.30), sulama (%13.35), dikim (%8.91), kök ve gövde temizliği (%8.60), tepe kesimi (%6.35),

çapalama-ot alma (%5.03), gübreleme (%4.86), ambalajlama-etiketleme (%2.25), fidan sökümü (%1.81), taşıma-depolama ve pazarlama (%1.75), diskaro çekme (%1.19), ilaçlama (%0.87), çukur açma-çizi vurma (%0.35), birimci sürüm (%0.24), ikinci sürüm (%0.13) şeklindedir (Çizelge 5.29).

Çizelge 5.29. Fidan üretiminde işgücü ve çeki gücü kullanımı (saat/da)

Üretim süreci

Aynı şekilde, işletmelerde fidan üretim faaliyetinde çeki gücü kullanımının pay sıralaması ise; çapalama-ot alma (%33.00), diskaro çekme (%18.78), ilaçlama (%13.76), taşıma-depolama-pazarlama (%13.09), fidan sökümü (%11.89), birinci sürüm (%3.79), çukur açma- çizi vurma (%3.61), ikinci sürüm (%2.07) şeklindedir (Çizelge 5.29).

Fidan üretiminde işgücü (p=0.022), çeki gücü kullanımı (p=0.024) ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî açıdan farklılık bulunmaktadır.

5.4.2. Kimyasal gübre kullanımı

Fidan üretiminde dekara kimyasal gübre kullanımı Çizelge 5.30’da verilmiştir.

İncelenen işletmelerde 28.57 kg kimyasal gübre kullanıldığı tespit edilmiştir.

Bölgede fidan üretimde kimyasal gübre kullanım oranları incelendiğinde;

%22.12 ile DAP ilk sırada yer almakta olup, bunu %21.42 ile üre ve %21.13 ile amonyum nitrat takip etmektedir.

İncelenen işletmelerde çiftlik gübresi kullanımına rastlanılmamıştır.

Saydam (2010) ise İzmir İlindeki işletmecilerde doğal (çiftlik gübresi) ve kimyasal gübre kullanımının yoğun olarak yapıldığını belirtmektedir.

Kooperatife ortak üreticilerin %10.34’ü sadece doğal gübre, %13.79’u sadece kimyasal gübre, %75.86’sı her iki gübreyi birlikte kullanmakta iken, kooperatife ortak olmayan üreticilerin sadece doğal gübre kullananlarının oranı %20.00, sadece kimyasal gübre kullananların oranı %40.00, her iki gübreyi birlikte kullananların oranı ise %40.00’tır. Bölgede kimyasal gübrelerden DAP, 15-15-15, 20-20-0, potasyum sülfat, potasyum nitrat, amonyum sülfat, amonyum nitrat ve hümik asitin kullanıldığını saptamıştır.

Gübre türleri kullanımı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur (p=0.295).

Çizelge 5.30. İşletmelerde kimyasal gübre kullanımı

Gübreler

5.4.3. Tarımsal mücadele ilacı kullanımı

Tarımsal ürünlerin verim ve kalitesini artırabilmek için modern tarım teknikleri ve girdilerin kullanılması gereklidir. Bitki koruma ürünleri içerisinde yer alan kimyasal ilaç kullanımı da bu girdilerden biridir. Kimyasal ilaçlar, tarım ürünlerini hastalık, zararlı ve yabancı otların zararlarından koruyabilmek, üretimin kalitesini güvence altına almak için kullanılan bir tarımsal mücadele biçimidir (Tiryaki vd, 2010).

Fidan üretiminde birim alana düşen tarımsal mücadele ilacı kullanımı Çizelge 5.31’de verilmiştir. Kullanılan tarım ilaçları hastalık ve zararlılara karşı mücadele amaçlarına göre üç grupta incelenmiştir. İşletmelerde 14.74 TL/da’lık tarım ilacı kullanılmıştır.

Çizelge 5.31. İşletmede birim alana tarım ilacı kullanım masrafı

İlaçlar

İlaç kullanım masrafı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur (p=0.069).

69 5.5. Fidan Üretim Faaliyetlerinin Analizi

5.5.1. Fidancılıkta üretim şekilleri

Tüm çiçekli bitkilerde olduğu gibi, bahçe bitkilerinde de tür ve çeşitlerin devam ettirilebilmeleri için çoğaltılmaları gerekmektedir. Bu amaçla yetiştiriciliği yapılacak tür ve çeşitlerin üreme mekanizmasının bilinmesi ve buna göre de çoğaltım yöntemlerinin geliştirilmesi zorunludur. Bahçe bitkileri başlıca iki yöntemle çoğaltılmaktadır. Bunlar; generatif (tohumla) ve vegetatif (eşeysiz) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Generatif çoğaltımda üretim materyali tohumdur. Tohumla çoğaltım bazı meyve türlerinde (elma, armut, vişne, kiraz, kayısı, şeftali, badem, erik) anaç üretiminde kullanılmaktadır.

Tohumla çoğaltımda, anaçların üzerine kültür çeşitleri aşılanarak fidan üretimi yapılmaktadır (Ağaoğlu vd, 2010). Vegetatif üretim bitkilerin klon halinde üretilmesini sağlamaktadır. Klon; tek bir meyve ağacının vegetatif olarak üretilmiş, geneotip ve fenotip özellikleri aynı olan bireylerin oluşturduğu ve bu özellikleri yetkili kuruluşlarca tescil edilmiş olan topluluklardır. Vegetatif üretimde kullanılan başlıca yöntemler ise şunlardır;

daldırma ile üretme, çelikle üretme, kök ve dip sürgünü ile üretme, doku kültürü ile üretme (micropropagation, in vitro), aşı ile üretmedir (Yapıcı, 1992).

5.5.1.1. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme kanalları

İşletmelerin generatif çoğaltımla anaç üretebilmeleri için gerekli olan tohumun, tedarik edildiği kanallar, Çizelge 5.32’de verilmiştir. Buna göre;

işletmelerin %26.00’sı kendi damızlık parselinden, %12.00’si tohum tedarik eden firmalardan, %10.00’u kooperatiften, %6.00’sı diğer fidancılardan,

%4.00’ü ise kamu kurumlarından ve doğadan toplayarak gerekli tohumu temin etmektedirler.

III. grupta yer alan işletmelerin tohum ile anaç üretimi yapmadıkları tespit edilmiştir.

Çizelge 5.32. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme kanalları

Tohum temin edilen kanallar I. grup II. grup III. grup Toplam N

Kendi tohum parselimden 26.32 42.86 0.00 26.00

Kooperatiften 13.16 0.00 0.00 10.00

Diğer fidancılardan 5.26 14.29 0.00 6.00

Kamu kurumlarından 5.26 0.00 0.00 4.00

Tohum tedarik eden firmalardan 13.16 14.29 0.00 12.00

Doğadan toplayarak 0.00 28.57 0.00 4.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Katlama; bazı tohumların soğuklama ihtiyacını karşılamak, çimlenmelerini engelleyici etmenleri ortadan kaldırmak, embriyonun su almasını sağlayarak çimlenme gücünü arttırmak ve çimlenmelerini kolaylaştırmak amacıyla, belli bir süre nemli, soğuk ortamda muhafaza edilmesidir (Yapıcı, 1992).

İncelenen işletmelerde generatif çoğaltımda tohumlara katlama işlemi uygulama durumları, Çizelge 5.33’te verilmiştir. Buna göre işletmelerin

%12.00’sinde tohumlara katlama işleminin uygulandığı tespit edilmiştir.

Çizelge 5.33. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama uygulama durumu

Tohumlara katlama durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

Katlama uygulamıyor 86.84 85.71 100.00 88.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

Generatif üretimde kullanılan tohuma katlama işlemini uygulayan işletmelerin, katlama uygulama ortamları Çizelge 5.34’te verilmiştir. Buna göre;

işletmelerin %8.00’i dışarıda toprak yüzeyde, %6.00’sı sandık veya kasada açıkta ve %2.00’si sandık veya kasada bodrum ve mahzen gibi yerlerde katlama işlemi uygulamaktadır.

Çizelge 5.34. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama ortamları

Sandık veya kasada, bodrum ve mahzen gibi yerlerde 0.00 14.29 0.00 2.00

Sandık veya kasada, soğuk hava deposunda 0.00 0.00 0.00 0.00

Dışarıda, beton yastıkta 0.00 0.00 0.00 0.00

Dışarıda toprak yüzeyde 10.53 0.00 0.00 8.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.5.1.2. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan çöğürü temin etme kanalları

İşletmelerde generatif fidan üretiminde kullanılan çöğürü temin etme kanalları, Çizelge 5.35’te verilmiştir. Buna göre işletmelerin %46.00’sı kendisi yetiştirmektedir.

Çizelge 5.35. İşletmelerde generatif üretimde kullanılan çöğürü temin etme kanalları

Kendisi yetiştiriyor 44.74 71.43 20.00 46.00

Satın alıyor 57.89 42.86 0.00 50.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010), İzmir İlindeki araştırmasında, çöğür anaçlarıyla üretim yapan kooperatife ortak üreticilerin %17.24’ü çöğür anaçlarını tohumdan kendileri yetiştirmekte, %17.24’ü hem tohumdan kendileri yetiştirmekte hem de çöğür olarak satın almakta, %65.52’si ise çöğür halinde satın alarak bir mevsim geliştirdikten sonra aşılama yapmakta olduğunu saptamıştır. Çöğür anaçlarını yetiştiren üreticilerin tohumlarını; kendi damızlık parsellerinden, kooperatiften, özel sektörden veya doğadan toplayarak temin etmekte olduklarını ifade etmiştir.

Saydam (2010), bölgede anaç olarak çöğür ve klon anaçlarının kullanılmakta olduğunu, kooperatife ortak üreticilerin %79.31’i hem klon hem çöğür anaçlarıyla, %20.69’u sadece çöğür anaçlarıyla üretim yapmakta olduğunu saptamıştır. Çöğür anaçlarıyla yapılan üretimde, türlerin yabani çeşitleri kullanılmaktadır. Klon anaçları üretiminde ise en fazla elma (işletmelerin

%75.86’sı), erikte (%51.72’si) olurken, en az ayvada (%20.69’u) kullanılmakta olduğunu saptamıştır. Kooperatife ortak olmayan üreticilerin ise tamamının, tohum anacı kullanmakta olduğunu belirlemiştir. Bu grup üreticilerde klon anacı kullanan bulunmamaktadır.

5.5.1.3. İşletmelerde vegetatif üretiminde kullanılan klon anaçları temin etme kanalları

İncelenen işletmelerde vegetatif üretimde kullanılan klonal anacı temin etme kanalları Çizelge 5.36’da verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %82.00’si kendisi yetiştirmekte, %34.00’ü ithal ederek, %32.00’si özel sektördeki fidancılardan,

%26.00’sı kooperatiflerden, %16.00’sı ise kamu kurumlarından gerekli olan klon anacı temin etmektedir.

Çizelge 5.36. İşletmelerde vegetatif üretimde kullanılan klon anacı temin etme kanalları

İşletmelerde klon anaçları temin etme kanalları I. grup II. grup III. grup Toplam N

Kendisi yetiştiriyor 84.21 71.43 80.00 82.00

Kooperatiften temin ediyor 34.21 0.00 0.00 26.00

Kamu kurumlarından 15.79 28.57 0.00 16.00

Özel sektörden 31.58 42.86 20.00 32.00

İthal ederek 23.68 42.86 100.00 34.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İşletmelerde kullanılan klon anaçların yetiştirilme yöntemleri Çizelge 5.37’de verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %82.00’si daldırma, %8.00’i ise doku kültürü ve çelik ile yetiştirilen klon anacı kullanmaktadır.

Çizelge 5.37. İşletmelerde kullanılan klon anaçların yetiştirilme yöntemleri

İşletmelerde kullanılan klonal anaçların

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010) kooperatife ortak üreticilerin klon anaçları çoğunlukla (%79.31’i) Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nden temin etmekte olduklarını ve Kooperatif klon anaçlarını yurt dışından ithal ederek ve kendi klon anaç damızlığından sağlamakta olduğunu belirtmektedir.

Üreticilerin %27.58’i kendi damızlık parsellerinden klon anaçlarını sağlamakta olduğunu ve kendi klon anacını üreten fidancıların kullandıkları klon anacı üretim yöntemleri; daldırma (%63.16’sı), çelik (%36.84’ü) ile çoğaltım yöntemi olduğunu saptamıştır. Üretimde kullanılan yöntemlerden çelik ile çoğaltımı, bölgedeki kooperatif ortağı olan üreticilerin %55.17’si, kooperatife ortak olmayan üreticilerin %20.00’si uygulamakta olduğunu tespit etmiştir.

İncelenen işletmelerde doku kültürü ile klonal anaç üretebilmek için gerekli olan doku kültürü laboratuvarına sahip olma durumu Çizelge 5.38’de verilmiştir. Buna göre 1 işletmede doku kültürü laboratuvarı bulunmaktadır.

Bu işletme kamu işletmesi olup, incelenen dönem itibariyle üretim faaliyetine başlamadığını ifade etmiştir.

Çizelge 5.38. İşletmelerde doku kültürü laboratuvarı durumu

İşletmelerde doku kültürü laboratuvarı

Doku kültürü laboratuvarı yok 100.00 85.71 100.00 98.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

5.5.1.4. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları ve kullanılan aşı çeşitleri

Aşı, iki bitki parçasını birleştirip kaynaştırmak ve tek bir bitki gibi büyüme ve gelişmelerini sağlamaktır. Aşılanan bitkinin tacını oluşturan kısmı kalem, kök sistemini oluşturan kısmı ise anaçtır (Ağaoğlu vd., 2010).

İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları Çizelge 5.39’da verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %90.00’ı kendi damızlık parselinden, %32.00’si özel şahıs-firmalardan, %28.00’i kooperatiften,

%26.00’sı kamu kurum ve kuruluşlarından ve %10.00’u ise ithalat yaparak aşı materyali temin etmektedirler.

Çizelge 5.39. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları

İşletmelerin aşı materyali temin etme kanalları I. grup II. grup III. grup Toplam N

Özel şahıs-firmalardan 26.32 57.14 40.00 32.00

Kamu kurumlarından 18.42 57.14 40.00 26.00

İthalat yaparak 2.63 14.29 60.00 10.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İncelenen işletmelerde fidan üretiminde kullanılan aşı çeşitleri Çizelge 5.40’ta verilmiştir. İşletmeler genellikle Durgun T göz aşı (%96.00) kullanarak fidan üretimi yaptığı tespit edilmiştir.

Nitekim Ergun vd. (2000)’de modern fidancılık yapan işletmelerin anaç-kalem damızlığını kurmaları ve piyasanın istediği anaç-kalemi kullanmaları doğal olan yol olduğunu, ancak inceledikleri işletmelerde anaç-kalem damızlığının yeterli olmadığı, bazı işletmelerde bu damızlıkların hiç bulunmadığı

Belgede T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (sayfa 72-0)