İş Doyumu Kavramının Tanımı

Kişisel, duygusal ve sosyal nitelikli bir kavram olan doyum, bir başka birey tarafından doğrudan gözlenemeyen, yalnızca ilgili birey tarafından hissedilerek tanımlanabilen ve ifade edilebilen iç zevki veya iç huzuru yansıtmaktadır (Örücü ve diğerleri, 2006: 40). Bir diğer tanıma göre doyum, istenen bir şeyin gerçekleşmesini sağlama, gönül doygunluğuna erme anlamlarını taşımaktadır. Aynı zamanda doyum ihtiyaçlarının tatmin edilmesi sonucu oluşan mutluluk durumu olarak da tanımlanmaktadır (İşcan ve Timuroğlu, 2007: 124).

Doyum kavramının yorumlanmasında iki temel ilke bulunmaktadır. Bu ilkelerden birincisi doyumu bir süreç, ikincisi ise bir sonuç olarak görmektedir (Naktiyok, 2002: 168). Doyum, bir süreç olarak ele alındığında, doyumun kendisinden ziyade temelinde yatan unsurlar ve psikolojik süreçler üzerinde durulduğu görülmektedir. Süreç olarak doyum, alınan ve beklenen arasındaki bir değerlendirmeyi ortaya koymaktadır. Sonuç açısından ise doyum, beklentilerin karşılanmasını ifade etmektedir (Yapraklı ve Yılmaz, 2007a: 67).

Doyum, bireyin mutlu olmasını ve yaşamından, işinden, ilişkilerinden ve çevresinden memnuniyet duymasını ifade etmektedir (Örücü ve diğerleri, 2006: 40). Bu nedenle pek çok doyum çeşidinden söz etmek mümkündür. Bunlardan biri de iş doyumudur. İş doyumu örgütsel davranışın ve insan kaynakları yönetiminin en önemli inceleme alanlarından biri olmuştur (Topçu, 2003: 18). Luthans (1992), iş doyumunun üç önemli boyutundan söz etmektedir (Luthans, 1992: 114). Bu üç önemli boyut şunlardır:

 İş doyumu, bir iş durumuna duygusal yanıttır. Böyle olunca görülemez, sadece ifade edilebilir. Bu nedenle iş doyumunun net bir tanımı oluşturulamamıştır (Baş, 2002: 20).

 İş doyumu genellikle kazançların ne ölçüde karşılandığı veya beklentilerinin ne ölçüde aşıldığının belirlenmesidir.

 İş doyumu, birbiriyle ilişkili çeşitli tutumları temsil etmektedir. Bunlar, işin kendisi, ücret, terfi imkânları, yönetim tarzı, çalışma arkadaşları vb.dir.

İş doyumu, işten tatmin kavramı, güdülenme, moral, işle özdeşleşme, işi çekici bulma kavramlarıyla yakından ilgilidir. Güdülerin bir amaca doğru çaba harcamayı gerektirmesine karşılık, iş doyumu, işe bağlı olarak memnun olmayı göstermektedir. Bu yönü ile iş doyumu insanın işini ve iş yaşamını değerlendirmesi sonucu elde ettiği haz duygusudur (Başaran, 1991: 36-37).

İş doyumu, basit bir ifadeyle bir işgörenin işi ile ne kadar mutlu olduğunun göstergesidir (Vieira, 2005: 39). İş doyumu, işgörenin çalışma yaşamında aldığı haz, mutluluk ve doyumu ifade etmektedir (Keser, 2005a: 54). İş doyumu, işgörenlerin işlerinden duydukları hoşnutluk ya da hoşnutsuzluktur. İşe karşı duyulan hoşnutluk iş doyumunu, işe karşı duyulan hoşnutsuzluk ise iş doyumsuzluğunu göstermektedir (Günbayı, 2000: 3; Özdemir, 2006a: 70). İş doyumu işin özellikleriyle (özerklik, iş çeşitliliği, iş tanımı, geri bildirim, arkadaşlık ilişkileri) işgörenlerin istekleri birbirine uyduğu zaman gerçekleşmektedir (Ghiselli ve diğerleri, 2001: 29). Buradan hareketle bireyin iş yerinde yüksek iş doyumu hissetmesi, bu kişinin genelde işini sevdiği ve işine olumlu yönde değer verdiği sonucunu ortaya koymaktadır (Akçadağ ve Özdemir, 2005: 172).

Locke’a göre (1983) iş doyumu, işgörenlerin iş ve tecrübelerini değerlendirmeleri sonucu ortaya çıkan duygusal ve hoşa giden bir durumu ifade etmektedir. Ayrıca Locke (1983), iş doyumunun; bir bireyin işini ya da işle ilgili yaşantısını, memnuniyet verici ya da olumlu bir duygu ile sonuçlanan bir durum olarak takdir etmesi sonucunda gerçekleşeceğini belirtmektedir (Testa, 1999: 155). Robbins (1989) iş doyumunu bir işgörenin genel olarak işine bakışı olarak tanımlamıştır (Robbins, 1989: 130). Oysa iş doyumu, bütün olarak işe ilişkin bir tutum şeklinde ele alınabileceği gibi, işin çeşitli yönlerine ve özelliklerine ilişkin bir tutum şeklinde de ele alınmaktadır. İşgören işin bir yönünden doyum sağladıysa işin başka yönlerinden doyum sağlayamayabilir (Kalleberg, 1977: 126). Eren (1998: 178) iş doyumunu, işgörenlerin işlerinin çeşitli yönlerine karşı beslemiş oldukları tutumların toplamı olarak tanımlamakta ve iş doyumunu elde edilen sonuçların beklentileri ne kadar karşıladığı ile ilgili olduğunu belirtmektedir. İş doyumu ile ilgili yapılan diğer tanımlar Çizelge 1’de verilmektedir.

Çizelge 1. İş Doyumu Tanımları Yazar Adı Yıl ve Sayfa

Numarası Tanım

Speroff (1955: 69)

İş doyumu; bireyin işine, çalışma arkadaşlarına, yönetimin tutum ve davranışlarına, yönetime duyduğu güvene karşı gösterdiği tepkileridir.

Dunn (1972: 26) İş doyumu; işgörenin işi hakkında hissettiği herşeydir. Schneider ve

Snyder (1975: 31)

İş doyumu, iş şartlarının (işin kendisi, yönetimin tutumu) ya da işten elde edilen sonuçların (ücret, iş güvenliği) kişisel bir değerlendirmesidir.

Kalleberg (1977: 126) İş doyumu; işgörenin mevcut işine ve iş özelliklerine yönelik genel duygusal tutumudur.

Cranny, Smith

ve Stone (1992: 1)

İş doyumu, bir bireyin beklentileri ile beklentilerinin karşılanması arasında yaptığı karşılaştırmalar sonucunda kişinin işine karşı beslediği duygusal tepkidir. Miner (1992: 116) İş doyumu, bireyin davranışlarına yön veren bir

tutumdur.

Lawler (1994: 96) İş doyumu; işgörenin işten beklentileri ve iş çıktıları arasındaki ilişkidir.

Scandura ve

Lankau (1997: 397)

İş doyumu; işgörenin işi ve iş çevresiyle ilgili olarak yaptığı genel değerlendirmelerin bir sonucudur.

Spector (1997: 2) İş doyumu; genel olarak işgörenin işi ya da işin faklı boyutları hakkında neler hissettiği veya nasıl hissettiğidir. Greenberg ve

Baron (1997: 178)

İş doyumu; bireylerin işlerine yönelik bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkisidir.

Testa (1999: 155)

İş doyumu; bir işgörenin işini, işle ilgili deneyimlerini, memnuniyet verici ya da olumlu bir duygu ile sonuçlanan bir durum olarak takdir etmesi sonucunda gerçekleşmektedir.

Green ve

Butkus (1999: 16)

Oshagbemi (2000a: 88)

İş doyumu; bireyin işine yönelik arzulanan, beklenen ya da hakedilen çıktılar ile gerçek çıktılarının kıyaslanması ile ortaya çıkan sonuçlara gösterdiği duygusal tepkidir. Lam ve

diğerleri (2001b: 36)

İş doyumu; işin özelliklerine yönelik işgörenin gösterdiği tutumdur.

Lund (2003: 222) Bireyin işinden ne beklediği ile işinin kendisine ne sunduğu arasında algılanan fonksiyon ilişkisidir.

Davis (2004: 496) İş doyumu; işgörenin işine ya da iş durumuna yönelik beslediği olumlu duyguların toplamıdır.

Kim ve

diğerleri (2005: 174)

İş doyumu; işgörenin işine yönelik genel duygusal değerlendirmesidir.

Dhanasarnsilp ve diğerleri

(2006: 161-162)

İş doyumu; bireyin işine yönelik tutumudur. İş doyumu; hem bireyin bugünkü ihtiyaçlarını karşılayan hem de gelecekteki ihtiyaçlarının karşılanmasını taahhüt eden işe yönelik geliştirdiği tutumun bir sonucudur.

Hwang ve Kuo (2006: 254)

İşgörenin işinden neler beklediği, istediği ve işini nasıl değerlendirdiği ile ilgili varılan sonucun olumlu duygusal cevabıdır.

Chen Yi (2007: 73)

İş doyumu; işgörenin işine yönelik zihinsel, duygusal ve fiziksel duygularını ifade etmektedir. İş doyumu; işgörenlerin işlerine yönelik (çoğunlukla) duygusal (hem olumlu hem olumsuz) tepkilerinin ölçümüdür.

Chen (2008: 106) İş doyumu, bireylerin işlerine yönelik duygu, tutum ve tercihlerini ifade etmektedir.

Çıktılar (Zam- ödüller) Performans Çaba İş Doyumu

Yapılan tanımlar incelendiğinde iş doyumuyla ilgili etmenler şöyle sıralanmaktadır (Özdemir, 2006a: 70):

 İş doyumu, işgörenin yaptığı işe karşılık olarak, elde ettiği maddi ve maddi olmayan çıkarlarla ilgilidir. Bir işgören, çalışması karşılığında elde ettiği ücret, sosyal haklar, saygınlık ve yetkilendirme düzeyi ölçüsünde doyuma ulaşacaktır. Bunun yanı sıra, işgörenin elde ettiği bu çıkarların, örgütsel iklim içerisinde adil bir şekilde dağıtıldığı kanısında olması gerekmektedir.

 Bir işgören becerilerini, deneyimlerini ve kişisel meraklarını karşılayan görevlerini yerine getirmekten dolayı doyuma ulaşmaktadır. Bunun yanı sıra, işgörenin, yaptığı işin, gerektirdiği niteliklerle, kendisinin sahip olduğu özellikler arasında tam bir uyumun sağlanması gerekmektedir.

 İş doyumu, iş ortamındaki olumlu ilişkilerle de ilgilidir. Bu nedenle bir işgörenin görevlerini yerine getirdiği işletmenin herhangi bir alt grubuna ait olmasından dolayı duyduğu mutluluk da, iş doyumu içinde düşünülmektedir. Burada sözü edilen grup, bireyin iş arkadaşlarına olan sevgi ve bağlılığı açısından tanımlanan mutluluk duygusunu veren gruptur.

 İş doyumu, örgütün genel durumuyla ilgilidir; işgörenin doyum duygusunda, örgütün başlıca politikaları, genel personel uygulamaları ve toplumdaki statüsü rol oynamaktadır.

 İş doyumu, işgörene yönelik üstünün tutumuyla da ilgilidir; üstün, işgörene karşı olumlu tutumu, ona değer vermesi, onunla ilgili konularda yetkilendirmenin gerçekleştirilmesi ve kararlara katılımının sağlanması bireyin işinde mutlu olmasına neden olan ayrı bir etmendir.

 İş doyumu zaman içerisinde farklılık gösteren bir kavramdır. İş değiştirme, terfi, yaşam tarzında meydana gelen değişiklik gibi işletme içi ve işletme dışı sosyal ve ekonomik durumlarda meydana gelen değişimlere bağlı olarak iş doyumu artmakta ya da azalmaktadır (Çetin, 2004a: 70).