İç Sebepler

Arap ülkelerinin isyan ve devrimleri, meydana geldiği zaman ve mekân açısından değerlendirildiğinde, ülke içindeki mevcut yönetim, rejimlerin uyguladıkları ekonomik ve siyasi yasaların ne kadar etkileyici ve baskıcı unsur olduğunun altı çizilmesi gerekmektedir. Çünkü bu

uygulamalar zaman zaman kitlesel hareketlere dönüşebilmekte ve bu hareketler, komşu ülkelerde yaşayan birçok halk için ilham kaynağı haline de gelmektedir. Bu sebeple, meydana gelen kitlesel hareketlere, halk ayaklanmasına sebep olan iç politika ve uygulamalara önemli ölçüde etkisi olmaktadır.

Arap ve Kuzey Afrika halkının genel durumunda ve hayatın bütün alanlarında kökten ve stratejik bir değişime ihtiyaç duyulmaktaydı. Çünkü egemen durum ve sınıf, hiçbir reforma ve gelişmeye olanak sağlamadan ülkelerini yönetmekteydi. Dolayısıyla geçen yıllarda üst üste katlanan siyasal, ekonomik, güvenlik, toplumsal ve kültürel sorunlar, Arap halkını neredeyse patlayacak bir bombaya dönüştürmüştür. Arap ülkelerinin iç durumu, araştırmacılarına göre Buazzi'nin 2010 yılının sonunda Tunus'ta kendini yakması, Arap gösterilerin ana sebebiydi (Al-Shuyukh, 2013). Başka bir taraftan Arap ülkelerinin durumu oldukça karışıktı. Buazzi olayı, süreci tetiklemiş ve mevcut gerginliği artırmıştır. Sonrasında Arap ülkelerinde isyan ve devrimin hazırlıkları başlamıştır.

Bundan sonra Arap baharının iç sebeplerine genel ve net bir bakış elde edebilmemiz için, aşağıdaki gibi bir sınıflandırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.

1. Siyasal Nedenler

Göstericilerin isteklerinin yanıtlanması ve uygulanması, demokratik sistemlerin bir özelliğidir. Ancak bu ülkelerde siyasi sistem totaliter olurken, toplumda gösteriye izin vermekten ziyade, gösteri yapmak ve desteklemek karmaşık bir eylem olarak betimlenip, dışarıdan gelen bir akış olarak bakılmaktadır. Hatta istihbarat örgütlerinde terör suçu göstericilere yüklenmeye çalışılmaktadır. Arap Baharı sırasında da Arap ülkelerin yöneticilerinin, otoriter ve diktatör rejimlere benzemesi gözle görünmektedir. Şiddet ve kurşunla göstericilere yanıt verilmekteydi.

Ortadoğu’da siyasal Arap ülkelerin diktatör rejimlerinin siyasi durumu, birkaç seviyeye yansımaktadır;

 Siyasal Sisteminin Etkisi

Arap ve Kuzey Afrika ülkelerin çoğu, otoriter ve demokrasi olmayan bir siyasi rejime sahipti.

Bu bölgelerde siyasal egemenlik, iktidarın manipüle etmesi ve gruplar arasında iktidarın devredilmemesi temelleri üstünde oluşmuştur. Bu manipüle de baskı kullanarak uygulanmakta ve halk da çaresizce egemen sınıfın dediklerini dinlemeye zorlaştırılmaktaydı. Ayrıca yönetime geçmek için halkın hiçbir fırsatı bulunmamaktaydı. Sivil toplum kuruluşlarının da yönetime etkisi bulunmamaktaydı. Bu egemen siyasal sınıflar, onlarca yıl boyunca siyasal iktidarı sürdürüp, hâkimiyetini şiddet ve sahte seçimle sürdürmekteydiler. İktidar sınıfı, elindeki tüm gücünü

kullanarak, devletin kaynaklarına ve varlıklarına el koyup, aile ve yakınlarına yasal olarak vermekteydi. Örneğin eski hâkimler Zeynel Abidin, Hüsnü Mübarek ve Muammer Kaddafi’nin varlıklarının milyarlarca dolar olduğu tahmin edilmektedir. Bu diktatör rejimler de iç rekabet ya da iç savaşı, kendi lehlerine kullanmaları ve iktidarlarını korumak için devlet varlığının çoğu, iktidar tarafından istihbarat örgütlerine aktarılmaktaydı (Cazzar, 2015: 60).

 Muhalefet Grupların Ezilmesi

Arap baharından önce iktidara karşı muhalif grupların ezilmesi başka bir siyasal nedendi. Bu da parti üyelerinin zindana atılması, partilerin basın organları ve özgür basını denetleme yolu ile uygulanmaktaydı. Ayrıca öğrenci örgütlerine ve sendikalara el koyulmaktaydı. Siyasi özgürlüğün daraltılması ve tek parti sistemi, kökleşme uğruna iktidar rejimi başka grup ve partilerin siyasi etkinliklerini engellemek için her türlü yöntemi kullanmaktaydı (Husayin, 2018).

 Reform Yapmamak

Hangi alanda olursa olsun reform ve değişim bir sistemin yenileşme ve refah içinde yürümesinin önemli bir esası olarak sayılmaktadır. Ama yolsuzluk ve reform uygulamamak bir prensip olarak sayılıp, yönetim sisteminin bir parçası olurken özellikle siyasal, ekonomik ve toplumsal açıdan derin kırılmalara da yol açmaktadır. Artık halk o sistem ve fasit yönetimi değiştirmek, gösteri ve devrim yolunu düşünmektedir. Bu bakıştan Arap siyasi rejimleri ne kadar reform ve değişmeye odaklı çalışmalar yürüttüklerini halka açıklasa da pratikte hiçbir şey uygulanmamıştır. Öyle ki yapılan bazı reformlar bile halkın isteklerini karşılamaktan uzak kalmıştır. Örnek olarak; Cezayir, Mısır ve Yemen ülkeleri geçen yüzyılda birkaç reform yapmış, ama 21. Yüzyılında bu reform adımlarını geriye çekip davalarından vazgeçmişlerdir. Bu da gösteriyor ki Arap ülkeleri her reform ve değişimin kendi otoriterine bir tehdit olarak görmesi anlamına gelmekteydi (Abdulsalam, 2014).

2. Ekonomik Sebepler

Kuşkusuz ekonomik güç, her bir ülkenin siyasal ve toplumsal güvenliğine katkı sağlamaktadır. Çünkü ekonomi her devletin yerinde sağlam durup devam etmesinin temel direklerinden birisi olarak sayılmaktadır. Bundan yola çıkarak, Arap ülkelerinin ekonomik durumunun bozulması Arap baharının büyük iç sebeplerden birisidir denilebilir;

 Yiyeceklerin Pahalılaşması

Arap ve Kuzey Afrika ülkelerinin bir problemi de yiyecek ve günlük gereksinim fiyatlarında enflasyonun yüksek olması, işsizlik ve halk gelirinin azalmasıydı. Alım gücünün düşmesi ile birlikte halkın durumu gün geçtikçe zorlaşmaktaydı. Yiyecek ve günlük malzemelerin ücreti gün be gün artmaktaydı. Bu acı veren durumun çözülmesi için devletin hiçbir reform ve planı da görünmemekteydi. Arap Baharı öncesinde enflasyon %25 ila %30 civarıyken bile halk bu kadar zor bir sürece girmemişti (Mushtaq ve Afzal, 2017: 2).

 Küresel Ekonomik Krizin Etkisi

Orta doğu Arap ülkelerinin ekonomik durumu sağlam değildi. Bu ülkeler, ekonomik altyapı ve ilerleme açısından farklıydı. Mısır ve Tunus gibi ülkelerin ekonomik gelirlerinin çoğu turizm sektörüne dayanırken, Libya ve Cezayir gibi ekonomik geliri doğal gaz ve petrol üretimine dayanmaktaydı. Başka bir yandan Afrika ülkeleri, 1990 yılında Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) yardımıyla bazı ekonomik reform adımları atmıştı. Kamu sektörlerinin bazıları özel sektöre devredilip devletin finansal sektörle olan bağı nispeten azaltılmıştır. Petrol fiyatının düşmesinden dolayı 2008 - 2009 yılında başlayan uluslararası ekonomik kriz, petrolü üreten ve ihraç eden devletlerin ekonomik durumuna olumsuz bir etki bırakmıştı. Dolayısıyla, uluslararası ekonomik krizin, ekonomik anlamda reformlar üretemeyen, uygulayamayan Ortadoğu ülkelerini ciddi anlamda etkilediği görülmektedir. Özellikle 2000’li yılların başlarında meydana gelen siyasi çekişmeler ve tartışmalar, 2010 yılı itibariyle de gerek ekonomik gerekse siyasi istikrarsızlık yaşayan ülkelerde durumu daha da kötüleştirmiştir. Bu durum, söz konusu ülkelerde Arap Baharı dediğimiz kitlesel ayaklanma ve iç savaşlara ev sahipliği yapmıştır (Mushtaq ve Afzal, 2017: 2).

 Fakirlik

Fakirlik oranının artması, Arap ülkelerinin başka bir sıkıntısıydı. Çünkü Yemen halkının

%42, Mısır’ın %12, Suriye ve Tunus’un %22’si fakirlik çizgisinin altında yaşamaktaydı (Cazzar, 2015: 65). Bu oran gün be gün artmaktayken, Arap toplumu fakir ve zengin sınıflara bölünmüştü.

 İşsizlik

Gençler ve üniversite mezunları arasında işsizlik oranı sürekli yaygınlaşmaktaydı, bundan dolayı üniversite mezunlarının büyük bir kısmı taksi şoförlüğüne başlamış ve bundan dolayı gençlerde umutsuzluk ve gerilimin etkisi daha da yükselmiştir (Manfreda, 2019).

3. Toplumsal Nedenler

Kuşkusuz ülkenin siyasal ve ekonomik sıkıntı ve istikrarsızlığı, milletin toplumsal hayatını da etkilemiştir. Bu da halkın sıkılıp kızma sebebi olarak algılanmıştır. İki temel noktaya bu aşamada değinilmesi gerekilmektedir:

 Toplumsal Durumunun Bozulması

Arap ülkelerinin toplumsal durumu, Arap Baharı devrimlerinin temel sebeplerden birisi olarak sayılmaktadır. Uzmanlar, bu olumsuz toplumsal durumun patlaması ve büyük etkilerini önceden hissetmişlerdir. Arap ülkelerinin nüfusunun büyük bir oranı gençlerden oluştuğundan, kuşkusuz toplumsal yapıyı etkilemiş, genç sınıfın olumsuz durumu, doğrudan Arap toplumunun yapısının bozulmasına da neden olmuştur. Yolsuzluk, rüşvet gibi sıkıntılardan dolayı Arap ülkelerinin gençleri istihdam edilmemekteydi. Gençler üzerinde umutsuzluk yaratarak, psikolojik durumlarını da olumsuz etkilemiştir. Dolayısıyla, gençler evlenememiş veya yıllarca ertelenme sebebi olmuştur. Ayrıca ekonomik durumun istikrarsızlığı, ailenin toplumsal istikrarsızlığına da sebep olmuştur. Bu yıpranmış toplumsal durumundan dolayı, gençler devletin bütün politika ve sistemini reddederek sokak protestoları başlamıştır (Husayin, 2018).

 Genç Oranı, Eğitim ve Demokrasi

Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri, siyasal ve toplumsal açıdan nispeten farklı olmalarına rağmen bazı açılardan da ortak özelliklere sahiptir. Örneğin, bu ülkelerin nüfuslarının %30’u, 15-30 yaş aralığında olup işsizliğin büyük oranı da bu sınıfta bulunmaktaydı. Bariz bir biçimde, ekonomik ve toplumsal çevre, toplumsal ve kültürel değişimlerde büyük bir rol oynamaktadır ve ekonomi, eğitim ve öğretim sisteminin gelişmesi toplumda demokratikleşmenin güçlenmesine katkı sağlamaktadır. Bundan yola çıkarak geçtiğimiz 30 yıl boyunca Arap ve Orta Doğu ülkelerde eğitim ve öğretim seviyesi azalmaktadır (Mushtaq ve Afzal, 2017: 3).

4. İdari Sebepler

Bütün sektörler gibi Ortadoğu ülkelerinin idari sektörü de kötü bir haldeydi, öyle ki idari sektördeki yolsuzluk, bütün sektörleri yıpratmıştı. Aşağıdaki noktalarda idari sektörünün yolsuzluğuna değinilmektedir;

 Özellikle Mısır’da, bürokrasi sisteminde yolsuzluk, idari sektörünün oluşum sorunu ve yolsuzluğun bütün devlet dairelerine yayılması, başka bir yandan Tunus’ta sistematik ve mafyalaşmış yolsuzluğunun ortaya çıkmasından dolayı halkın iyi bir yönetim arzusu artmıştır (Tekek, 2012).

 Devlet dairelerinin itibarsızlaştırılması, egemen sistem ve siyasal yönetimin korunması için istihbarat sisteminin kullanılması, siyaset ile muhalifler üzerine bilgi edinip bire bir devlet sektöründe yok etme siyaseti uygulanmıştır. Örneğin Suriye ve Mısır’da Müslüman Kardeşler ve Hamas örgütleri yanlıları ve üyeleri, yakalanarak zindana atılmaktaydı (Tekek, 2012).

Bütün diktatör rejimler, devlet organları üzerinde tam egemenlik sağlamaktadır, bu da kendilerine yakın kişilerin önemli sektörlerde çalıştırılması yoluyla uygulanmaktadır. Bu durum, devlet kuruluşlarının zayıflaması anlamına gelmekte ve bundan dolayı idari kuruluşlar, devletin çatısı altında tek bir parti ve parti içinde de iktidar ailenin çatısı altında maruz kalmaktadır.

Değinilen sebepler, 2010’da başlayan Arap Baharının gösteri ve devrimlerinin iç nedenleri olarak sayılmaktadır. Bunlardan ziyade başka faktörler de bulunmaktadır. Örneğin basın ve sosyal medya. Sosyal medya gösterilerin haber ve görüntülerinin hızlıca yayınlamasının sebebiydi ve bu yoldan diktatör rejimlerin zulmü bütün dünyaya yayınlanmaktaydı. Bu da dünyanın gözünün Arap Baharına çevrilmesine neden olmuştur. Sosyal medya ortamında halk özgürce görüşlerini paylaşmış, gösterilere potansiyel güç ve destek verip hız kazandırmıştır.