HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇÖZELTİLER)

Her yerinde aynı özelliği gösteren karışımlara homo-jen karışım adı verilir. (Farklı yerlerden alınan örnek-lerde karışma oranı aynıdır.) Bu yüzden homojen ka-rışımlar tek bir madde gibi görünür.

Homojen karışımlar meydana gelirken çözünme olayı gerçekleşir.

Çözünme, kısaca çözünecek olan maddenin tanecik boyutunu küçülterek çözücü boşluklarına yerleşmesi olarak tanımlanabilir.

Homojen karışımlara çözelti adı da verilir. Bir çözelti-den saf olarak elde edilebilen her madde o çözeltinin bileşenidir. Bu bileşenlerden, genellikle miktarı fazla olan ve çözünme olayında aktif olarak görev alan şen çözücü, çözücü boşluklarına yerleşen diğer bile-şen ise çözünen olarak adlandırılır.

Örneğin tuzlu suda, tuz çözünen, su ise çözücüdür.

 Bir çözeltide birden çok çözünen bulunabilir. An-cak çözücü bir tanedir.

Örneğin; gazozda su çözücü, CO gazı ve şeker ₂ çözünendir.

 Gaz karışımlarında, gaz tanecikleri arasında büyük boşluklar bulunur. Her bir gaz çözücü gibi davra-nabilir. Bu yüzden çözücü ve çözünen kavramla-rının bir önemi yoktur.

 Bazı çözeltilerde genel durumun aksine, miktarı az olan çözelti bileşeni çözünmede daha aktif rol oynadığı için çözücü olabilir.

 Sulu çözeltilerde genellikle su çözücüdür.

 Çözeltinin fiziksel halini çözücünün fiziksel hali belirler. Çözeltiler katı, sıvı ya da gaz formlarda bulunabilirler. Ancak sıvı haldeki çözeltiler daha

yay-gındır.

NOT: Gaz tanecikleri arasında büyük boşluklar bulunur. Bu yüzden gazlar, birbiri içerisinde çok kolay ve homojen dağılır. Bu durumdan dolayı tüm gaz karışımları her zaman homojendir (çözeltidir).

KARIŞIMLAR 11 KMY 011

154

 Karışımları oluşturan bileşenlerin birbirlerine göre dağılımları farklı olabilir. Bir karışımda basınç, yo-ğunluk, renk vb. özelliklerin aynı olduğu bölgelere faz (kısım) adı verilir.

Karışımlar tek fazlı ya da çok fazlı olabilir. Eğer karışım tek fazlı ise homojen, çok fazlı ise hetero-jen olarak sınıflandırılır.

Örneğin;

Tuzlu su, tek fazdan oluşur. Yani homojen karı-şımdır.

Yağlı su, yağ fazı ve su fazı olmak üzere iki kısım dan oluştuğu için heterojen karışımdır.

 Karışımlarda karışımı oluşturan çözücü ve çözü-nen kütleleri daima çözelti kütlesine eşittir.

Ancak karışımların hacimleri, karışanların hacimle-ri toplamına eşit olabileceği gibi farklı da olabilir.

çözelti çözücü çözünen

m m m

yağ su yağ su

V _ V V

alkol su alkol su

V _ V V

Karışımların, özellikle de sıvı çözeltilerin hacminin bileşenlerin toplam hacminden küçük olmasının te-mel sebebi; çözünen maddelerin çözücü boşlukla-rına yerleşmesidir.

SORU 1:

Aşağıda verilen karışımlardan hangisi bir çözelti oluşturabilir?

A) Yağ-su B) Alkol-su C) Naftalin-Su D) Talaş-su E) Tebeşir tozu-su

SORU 2:

Aşağıda verilen maddelerden hangisi bir karışım-dır?

A) Şekerli su B) Su C) Amonyak D) Sülfürik asit E) Kalay

SORU 3:

Aşağıda verilen karışımlardan hangisi homojen karışımdır?

A) Süt B) Kan C) Mayonez D) Tuzlu su E) Kum-su

SORU 4:

Aşağıda verilen özelliklerden hangisi karışımlara ait değildir?

A) Gaz halde olabilirler.

B) Homojen ya da heterojen olabilirler.

C) Karışımı oluşturan maddeler kendi özelliklerini korurlar.

D) Maddeler karışımı oluştururken sabit bir oranda birleşmek zorundadırlar.

E) Karışımların belirli sembol ya da formülleri yoktur.

1.B 2 .A 3.D 4.D

KARIŞIMLAR 11 KMY 011

155 ÇÖZELTİLERİN SINIFLANDIRILMASI

 Fiziksel Hallerine Göre Karışımlar;

Çözünen Çözücü Örnek

 Alaşımlar oluşturulurken, metaller eritilerek birbiri ile karıştırılır. Tamamen çözünme sağla-nınca soğumaya bırakılır ve karışım katılaşır.

 Çözeltide çözücü ortamı, karışımın fiziksel halini belirler. Çözücü sıvı ise, çözelti sıvı, gaz ise çözelti de gazdır.

SORU 5:

Aşağıdakilerden hangisi gaz fazında bir çözelti örneğidir? homojen karışım örneği değildir?

A) Tuzlu su B) Alkollü su C) Tunç D) Gazoz

E) İyot-alkol çözeltisi

 Çözünen Madde Miktarına Göre (Derişime) Karışımlar;

İçinde çözünmüş madde miktarına göre çözeltiler, seyreltik ve derişik olmak üzere ikiye ayrılır.

Bu sınıflandırmada kıyaslama esastır. Ortamda bulu-nan en az iki çözelti, çözünen / çözücü oranına göre kıyaslanır. Bu oranın küçük olduğu ya da eşit miktar çözücüde daha az madde çözmüş olan çözelti seyrel-tik çözeltidir. aşağıdaki işlemler ayrı ayrı uygulanıyor.

I. 20 g su buharlaştırma II. 5 g şeker ilavesi III. 12 g su ilavesi

Yukarıdaki işlemlerden hangisi ya da hangileri yapıldığında daha derişik bir çözelti elde

KARIŞIMLAR 11 KMY 011

156  Elektrik İletkenliğine Göre Karışımlar;

Metal - metal homojen karışımları (alaşımlar) elektrik akımını elektronlar ile iletirler.

Bazı maddeler suda çözündüğünde moleküler çözü-nürken, bazıları da iyonlarına ayrışarak çözünür.

Suda iyon oluşturabilen maddelerin çözeltileri elektro-lit çözeltidir.

 İyonik bileşiklerin çözeltisi (Tuz çözeltileri)

 Asit, baz özellik gösteren maddelerin çözeltileri elektrolittir.

 tuzların, asitlerin ve bazların sulu çözeltileri elekt-rik akımını iyonlar ile iletirler.

Suda iyon oluşturamayan, moleküler düzeyde çözün-me veren maddelerin çözeltileri elektrolit olmayan çö-zeltidir.

 Alkollerin çözeltileri

 Şeker çözeltisi iyonlaşa-rak çözünürken, kovalent bağlı bileşikler suda mo-leküler olarak çözünebilir. Eğer kovalent bağlı bi-leşik asit baz özelliği gösteriyorsa moleküler çö-zünmenin ardından suda iyonlaşma gösterebilir.

 HCl ^s ^suHCl ^aq Elektrolit olmayan çözeltileri örnekleri;

 C H OH^{2 5}  ^s ^suC H OH^{2 5}  ^aq içer-diği toplam iyon sayısı fazla olan çözeltinin elekt-rik iletkenliği fazladır.

SORU 9: (2005 / ÖSS)

Aşağıdaki tabloda yapısı ve sudaki çözünürlüğü veri-len maddelerden eşit mol sayısında alınmış ve alınan maddelerin her biri, eşit hacimdeki suyla ayrı birer

Bu maddelerin hangisiyle oluşturulan karışımın elektrik iletkenliği en yüksektir?

A) İyot

KARIŞIMLAR 11 KMY 011

157

 Çözünürlüklerine Göre Karışımlar;

Belirli sıcaklıkta, belirli miktar çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarına çözünürlük adı verilir.

Diğer bir deyişle çözünürlük, bir çözeltideki doyma sınırıdır.

Çözeltiler doygunluk durumuna göre, doymamış doy-muş ve aşırı doydoy-muş olarak sınıflandırılabilir.

Eğer bir çözücü çözebileceği maksimum miktardaki (çözünürlük) maddeyi çözmüş ise çözelti doymuş, bu miktarın daha azını çözmüşse doymamış, daha faz-lasını çözmüş ise aşırı doymuş olarak değerlendirilir.

Aşırı doygun çözeltiler genellikle ani sıcaklık değişim-leri sonucunda meydana gelir ve kararsızdırlar.

Kısa sürede karıştırma, sarsıntı, aşı kristali ekleme vs.

gibi durumlar sonucu, fazla olan çözüneni çöktürerek (kristallendirerek) kararlı, doygun hale geçer.

NOT: Doygun ve aşırı doygun çözeltilerde, katısıy-la bir denge durumu söz konusudur. Bu yüzden bu çözeltilerin diplerinde bir miktar katı bulunabi-lir. Ancak doymamış çözeltilerin dibinde katı yok-tur.

 Enerji Değişimine Göre Karışımlar;

Endotermik çözünme sonucunda oluşan çözel-tiler:

Grafikten de görüldüğü üzere endotermik çözünmede, sıcaklık arttıkça çözünebilecek madde miktarı da

Bazı katı ve sıvılar endotermik çözünme yapar.

Örneğin şeker sıcak suda, soğuk suya göre çok daha fazla çözünebilir.

Ekzotermik çözünme sonucunda oluşan çözel tiler:

Grafikten de görüldüğü üzere ekzotermik çözünmede, sıcaklık arttıkça çözünebilecek madde miktarı azalır.

(Çözünürken dışarı ısı verir.) Çözünme tepkimesi,

 ^k ^suda

X X ısı

şeklinde gösterilebilir.

Tüm gazların sıvılardaki çözünmeleri ekzotermiktir.

Örneğin gazlı içeceklerin (kola, gazoz, soda vb.) ya-pımında CO gazı kullanılır. Gaz ekzotermik çözün-₂ düğü için bu ürünlerin üzerinde soğuk içiniz ibaresi bu-lunur. Sıcakken kapağı açılırsa, asitliği sağlayan gaz çözelti ortamından uzaklaşacak ve geriye sadece şe-kerli su kalacaktır.

KARIŞIMLAR 11 KMY 011

158 SORU 10:

X tuzu için yukarıda verilen çözünürlük sıcaklık grafiğine göre, eşit miktarda su ile hazırlanan A,B ve C çözeltileri ile ilgili;

I. A ve C çözeltileri doygundur.

II. B çözeltisi A çözeltisine göre daha seyreltiktir.

III. B çözeltisinde bir miktar daha X tuzu çözünebilir.

yargılarından hangisi ya da hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

ÇÖZÜNÜRLÜK VE ÇÖZÜNÜRLÜK HESAPLARI

Belgede KİMYA KİMYA BİLİMİNE GİRİŞ 11 KMY 001 (sayfa 94-99)