ASİTLER BAZLAR VE TUZLAR 11 KMY 018
HAYATIMIZDA ASİT VE BAZLAR
Yaygın Kullanılan Asitler H2SO4 (Sülfürik asit)
Piyasada, %96 - 98 lik çözeltisi halinde bulunur. Halk arasında zaç yağı olarak da bilinir. Kuvvetli bir asittir ve şiddetli nem çekici özelliktedir. Bu özelliğinden do-layı cilde teması halinde ciddi tahribata sebep olabilir.
Sülfürik asit, kimya sanayisinin temel ham maddele-rinden biridir. Bir ülkede kişi başına üretilen/tüketilen H2SO4 miktarı, o ülkenin kalkınmışlık derecesiyle ilgili iyi bir ölçüttür. Bu asit başlıca;
• kurşunlu akümülatörlerde elektrolit (akü asidi) olarak,
• gübre üretiminde,
• plastik endüstrisinde,
• tarımsal mücadele ilacı (pestisit) eldesinde,
• boyar maddelerin ve yapay liflerin üretiminde,
• ham petroldeki petrol ürünlerini (benzin, mazot, fuel oil, katran) ayırmada, (rafinasyon),
• metal kaplamacılıkta kullanılır.
SORU 9:
Zaç yağı ile ilgili, I. Formülü H2SO4 tür.
II. Higroskobik özellik taşır.
III. HCl asidi ile nötrleşme tepkimesi verir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
HNO3 (Nitrik asit)
Piyasada, %64 - 68 ’lik vb. çözeltisi halinde bulunur.
Derişik çözeltisi halk arasında kezzap olarak bilinir.
Kuvvetli bir asittir. Nitrik asit başlıca;
• suni gübre üretiminde,
• patlayıcıların ve başka organik maddelerin sentezin-de,
• metallerin saflaştırılmasında ve dağlanmasında,
• boyaların üretiminde,
• altın işlemede, gümüş nitrat üretiminde,
• plastik üretiminde kullanılır.
HCl (Hidroklorik asit)
HCl, oda koşullarında gaz halinde bir maddedir. Piya-sada, %36 - 38’lik sulu çözeltisi halinde bulunur.
Çeşitli oranlarda hidroklorik asit içeren çözeltileri halk arasında tuz ruhu olarak bilinir. Kuvvetli bir asittir. HCl başlıca;
• çelik yüzeylerin temizlenmesinde,
• PVC gibi plastiklerin ve başka organik maddelerin sentezinde,
• evlerde temizlik maddesi (tuz ruhu) olarak
• ilaç eldesinde,
• deri işlemeciliğinde,
• petrol aramada kullanılır.
CH3COOH (Asetik asit)
Piyasada, %90’lık çözeltisi halinde bulunur. Halk ara-sında sirke asidi olarak bilinir. % 100 saf haliyle, 15 °C
‘ta donan ve 115 °C‘ta kaynayan bir sıvıdır. Bu haliyle asetik asit, donar asetik asit veya buzlu sirke adını alır. Asetik asit, koklanınca solunum yollarına zarar verir. Koklamaktan ve ciltle temasından kaçınılmalıdır.
CH3COOH, başlıca;
• vinil asetat polimeri ve saydam selüloz asetat filmi üretiminde,
• mutfak eşyalarında kireç çözücü olarak,
• gıda katkı maddesi olarak,
• kauçuk üretiminde,
• plastik su şişelerinin ham maddesi olan PET (polieti-len teraftalat) üretiminde,
• ilaç üretiminde kullanılır.
8.E 9.D
ASİTLER BAZLAR VE TUZLAR 11 KMY 018
bir asittir. Gıdalarda pH düzenleyici olarak kullanılan asitler içerisinde maliyetinin düşük olması ve vücutta zararlı etki göstermemesi nedeniyle çok tercih edilen bir asit türüdür. H PO başlıca; 3 4• fosfatlı suni gübre üretiminde,
• sabun ve deterjan katkılarında,
• hazır gıdalarda,
• su arıtmada pH ayarı için,
• böcek ilacı üretiminde,
• ilaç endüstrisinde kullanılır.
HF (Hidroflorik asit)
HF gaz halinde bir maddedir. Piyasada, %48-50 lik çözeltisi halinde bulunur. Zayıf bir asit olmakla bera-ber, canlı dokularda ciddi tahribatlara sebep olabilir.
Ayrıca, camı, porseleni, seramik malzemeyi, betonu ve hatta soy metalleri aşındırma özelliği vardır. HF koklanınca solunum yollarına zarar verir. Koklamaktan kaçınılmalıdır. HF başlıca;
• cam ve seramik maddeleri aşındırmada,
• petrol rafinasyonunda,
• ısıya dayanıklı plastiklerin (Teflon gibi) üretiminde,
• yangın söndürücü köpüklerin üretiminde
• buzdolabı ve klimalarda soğutma sağlayan gazların sentezinde kullanılır.
C4H6O6 (Tartarik asit)
Katı halde, zayıf bir asittir. Üzüm suyunun ve muzun temel bileşenlerinden biridir. Birçok hazır gıdanın ya-pısında bulunur. Gıda endüstrisinde E334 kodu ile ta-nınır. C4H6O6 başlıca,
• hazır gıdalarda tat geliştirme, koruma ve pH ayarla-ma aayarla-macıyla,
• gümüş ayna yapımında,
• ilaç üretiminde kullanılır.
HCOOH (Formik asit)
Sıvı halde, zayıf bir asittir. Halk arasında karınca asidi olarak da bilinir. Isırgan bitkisinde ve karınca salgısın-da bol miktarsalgısın-da bulunur. Hazır gısalgısın-dalara katılan mad-delerden birisidir. Gıda endüstrisinde E236 kodu ile tanınır. HCOOH başlıca;
• arılara zarar veren varroa (arı biti) parazitine karşı ilaç olarak,
• dezenfektan (mikrop giderici) olarak,
• ham derinin işlenmesinde
• elektrolizle kaplamada, doğal kauçuğun işlenmesin-de,
• kimyasal sentezlerde çıkış maddesi olarak,
• böcek öldürücü ilaç üretiminde,
• gıda katkı maddesi olarak kullanılır.
H3BO3 (Borik asit)
Katı halde, çok zayıf bir asittir. Hazır gıdalara katılan maddelerden birisidir. Gıda endüstrisinde E284 kodu ile tanınır. H3BO3 başlıca;
• göz ve cilt için mikrop öldürücü (antiseptik) sıvıların üretiminde,
• böcek öldürücülerin sentezinde,
• kumaşların yapısına bağlanarak onları yanmaz hale getirmede,
• tank zırhı ve paleti gibi uygulamalar için, sağlam ve dayanıklı çelik üretiminde,
• ısıya dayanıklı cam malzeme (borosilikat camı) üre-timinde,
• ahşap ve deri gibi malzemeleri korumada işe yara-yan maddelerinin üretiminde kullanılır.
C6H8O7 (Sitrik Asit)
Halk arasında limon asiti adıyla da bilinir. Katı halde, zayıf bir asittir. Meyvelerde (turunçgillerde) bol miktar-da bulunur. Hazır gımiktar-dalara en çok katılan maddeler-den birisidir. Gıda endüstrisinde E330 kodu ile tanınır.
C6H8O7 başlıca;
• hazır gıda katkısı olarak,
• şekerleme üretiminde,
• içecek üretiminde,
• temizlik maddelerinin üretiminde,
• ilaç endüstrisinde kullanılır.
SORU 11:
Göz damlası kullanan birisinin aşağıdaki asitler-den hangisini prospektüste (ilaçların kullanım kı-lavuzunda) okuması beklenir?
ASİTLER BAZLAR VE TUZLAR 11 KMY 018
252 Yaygın Kullanılan Bazlar
NaOH (Sodyum hidroksit)
Halk arasında sudkostik adı da verilen, katı haldeyken granül veya pul görünümünde, kuvvetli bir bazdır. Su-da bol miktarSu-da çözünür ve çözünürken çok ısı açığa çıkar. Çözeltileri ciltte kayganlık hissi verir. Nem çekici bir maddedir. Cilde ve özellikle gözlere olumsuz etkisi, hem protein ve yağ tipi maddelerle tepkimeye girmesi hem de nem çekiciliği ile ilgilidir. NaOH başlıca;
• kâğıt üretiminde,
• endüstri ölçeğinde büyük kap ve mekânların temiz-lenmesinde,
• sabun, deterjan üretiminde,
• petrol aramada,
• evlerde lavabo açıcı olarak kullanılır.
KOH (Potasyum hidroksit) nem çeker. KOH, özellikleri ona çok benzeyen NaOH bazına göre daha pahalı bir kimyasal olduğundan an-cak özel durumlarda NaOH yerine tercih edilir. KOH başlıca;
• potasyumlu suni gübre üretiminde,
• bitkisel yağları, özellikleri mazota benzeyen bir yakı-ta (biyodizel) dönüştürmede
• sıvı sabun (arap sabunu) elde etmek için,
• bazı özel pillerin (alkali pil) üretiminde kullanılır.
Ca(OH)2 (Kalsiyum hidroksit)
Kireç taşı CaCO3, 900 °C’ta ısıtılınca sönmemiş kireç (CaO, kalsiyum oksit) oluşur. Kalsiyum oksit de su ile tepkimeye girerek Ca(OH)2 haline dönüşür.
CaCO3 +ısı → CaO + CO2
CaO + H2O → Ca(OH)2
Oluşan kalsiyum hidroksit kuvvetli bir bazdır. Halk arasında sönmüş kireç olarak bilinir. Ca(OH)2 başlıca;
• kireç ve çimento üretiminde,
• su arıtmada,
• kağıt üretiminde
• deri işlemede,
• şeker üretiminde,
• metalürjide kullanılır.
Mg(OH)2 (Magnezyum hidroksit)
Doğal bir mineral olan manyezit (MgCO3) 400 - 450
°C’ta ısıtılınca magnezya adıyla da bilinen magnez-yum oksit (MgO) haline dönüşür. Bu bileşik de suyla etkileşerek magnezyum hidroksit oluşturur.
MgCO3 → MgO + CO2
MgO + H2O → Mg(OH)2
Magnezyum hidroksit suda az çözündüğü için zayıf baz sayılır. Bu bileşiğin suyla karışımına magnezya sütü denir. 332 °C’ta, ısı alan bir tepkime verir:
Mg(OH)2(k) + MgO(k) + H2O(g)
Bu özelliği nedeniyle Mg(OH)2 kumaş, kâğıt, plastik gibi malzemelere katılınca tutuşmayı geciktirir veya tamamen önler. Mg(OH)2 başlıca:
• mide için antiasit ilaçların üretiminde,
• alev geciktirici malzeme yapımında,
• su arıtmada,
• deodorant üretiminde kullanılır.
NH3 (Amonyak)
Oda koşullarında gaz halinde bir maddedir ve suda bol çözünür. Piyasada, %30’luk çözeltisi halinde bulu-nur. Sulu çözeltisinde kısmen iyonlaşır:
NH3 + H2O NH4+
(suda) + OH- (suda)
İyonlaşma sınırlı olduğu için amonyak çözeltisi zayıf bir bazdır. Amonyağın kendine özgü keskin kokusu vardır; koklanınca solunum yollarına zarar verir. Ya-kında iken koklamaktan kaçınılmalıdır. NH3 başlıca;
• azotlu gübre üretiminde,
• nitrik asit üretiminde,
• temizlik malzemeleri üretiminde,
• patlayıcı üretiminde,
• yakıt hücrelerinde,
• gıda koruyucu üretiminde kullanılır.
SORU 12:
NaOH bileşiği ile ilgili;
I. Nem tutucu özelliği vardır.
II. Sabun yapımında kullanılır.
III. Potas kostik olarak bilinir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) Yalnız II
12.B
ASİTLER BAZLAR VE TUZLAR 11 KMY 018
253 SORU 13:
Fenolftalein bir indikatör olup asit ortamda renksiz, bazik ortamda pembe renk verir.
Buna göre aşağıdaki maddelerden hangisine fenolftalein damlatılırsa pembe renk oluşur?
A) Turşu B) Kezzap C) Tuz Ruhu
D) Nişadır E) Sabun
ASİT VE BAZLARIN KULLANIMI VE GÜNLÜK