Hocaları

Genç yaşta ilim yolculuğuna çıkan Şîrâzî, hilâf, cedel, usul, hadis vb. alanlarda pek çok hocadan istifade etmiştir. Bunların bir kısmına Şîrâzî doğrudan kendi Tabakât’ında yer verirken bir kısmına da diğer tabakât kitaplarında rastlanmaktadır. Bu isimleri şu şekilde sıralayabiliriz:

Muhammed b. Ömer eş-Şîrâzî (437/1045)

Kendisi Şîrâzî’nin Fîrûzâbâd’da ders aldığı ilk hocasıdır. Ebû Hâmid el-İsferâyînî’nin talebelerinden olan Ebû Abdullah eş-Şîrâzî’nin³⁸⁶ hayatı hakkında kaynaklarda fazla bir malumat bulunmamaktadır. Muhammed eş-Şîrâzî, 437/1045 senesinde Bağdat’ta vefat etmiştir.³⁸⁷

384 Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, IV, 245.

385 Bilal Aybakan, “Bağdat Nizâmiye Medresesi İlk Müderrisi Ebû İshâk eş-Şîrâzî”, II, 702.

386 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 134.

Ebû Ahmed Abdurrahman b. Hasen el-Gendecânî (?/?)

Ebû Hâmid el-İsferâyînî’nin öğrencilerinden olan ve Şîrâzî’nin, kendisinden hem Şîrâz hem de Gendecân’da ders aldığını zikrettiği³⁸⁸ Gendecânî’nin hayatı ve vefat tarihi hakkında kaynaklarda yeterli malumat bulunmamaktadır.

Harzî (?/?)

Şîrâzî’nin Basra’da ders aldığı hocalar arasında zikredilen Harzî’nin hayatı ve tam adı hakkında yeterli malumat bulunmamaktadır. Bu şahsın ismi kaynaklarda Harzî³⁸⁹, Cevzî390, Havzî391 ve Cezerî392 gibi farklı şekillerde de aktarılmaktadır.

Ebû Ali Hasen b. Muhammed et-Taberî ez-Zeccâcî (400/1009)

370 senesinde doğan Zeccâcî, İbnü’l-Kâs’ın ashabından olup Âmül/Taberistan bölgesindeki fukahâya hocalık yapmıştır. Ayrıca Ebü’t-Tayyib et-Taberî’nin de hocasıdır. Kendisine Ziyâdâtü’l-miftâh ve Kitâbün fi’d-dûr adlı iki eser nispet edilmektedir. Vefat tarihi hakkında net bir bilgi bulunmayan Zeccâcî’nin 400/1009 senesi dolaylarında vefat ettiği aktarılmaktadır.³⁹³ Ancak bu durumda 393/1003 senesinde Fîrûzâbâd’da doğan ve ancak 410/1019 senesinde buradan Şîrâz’a giden Şîrâzî’nin ondan ders alması mümkün görünmemektedir.

Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ubeydullah el-Harcûşî (422/1030)

Hadis âlimi olan Harcûşî Bağdat’ta yaşamış ve burada hadis rivâyetiyle meşgul olmuştur. Şîrâzî’nin hadis hocalarındandır. 422/1030 senesinde Bağdat’ta vefat etmiştir.394

388 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 134.

389 Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, IV, 217

390 Nevevî, Tehzîbü’l-esmâ, II, 172.

391 İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a’yân, I, 31.

392 İbn Şühbe, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, I, 238.

393 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 117; Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, IV, 331; İbn Şühbe, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, I, 140.

Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Beydâvî (424/1033)

Dârekî’den fıkıh tahsil eden Beydâvî Bağdat’ta yaşamış ve kadılık yapmıştır. Şîrâzî’nin muttaki, hem kendi mezhebini hem de mezhepler arası ihtilafları bilen, fetva ehli bir kimse olduğunu aktardığı Beydâvî, 424/1033 senesinde vefat etmiştir.395

Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed el-Berkânî (425/1033)

336/947 senesinde Bağdat’ta doğmuş, genç yaşta fıkıh tahsiline başlamış ve fıkha dair telifatta bulunmuştur. Daha sonraki dönemlerde ise hadis ilmine yönelen, bu alanda imam olan ve bir müsned yazan Berkânî, 425/1033 senesinde Bağdat’ta vefat etmiştir.396

Ebû Ali Hasen b. Ahmed İbn Şâzân (426/1034)

339/950 senesinde doğan İbn Şâzân dönemin önemli sika hadis âlimlerindendir. Pek çok hocadan hadis dinlemiş ve pek çok öğrencisine bu hadisleri aktarmıştır. İtikatta Eş’arî mezhebine amelde ise Hanefî mezhebine bağlı olan İbn Şâzân, 426/1034 senesinde vefat etmiştir.397

Ebû Ali Muhamed b. Ahmed el-Hâşimî (428/1036)

Hanbelî fukahâsından olan Hâşimî, fetva konusunda yetenekli, ilim ehlini yücelten bir kişidir. Fakih olmasının yanı sıra hadisle de iştigal ettiği ve bir musannef kaleme aldığı aktarılır. Kâdir Billah’ın Hâşimîlerden en fazla ihtimam gösterdiği kişi olduğu zikredilen Ebû Ali el-Hâşimî’nin ilim halkasına Şîrâzî de katılmış, kendisinden çokça istifade etmiştir. 428/1036 senesinde vefat etmiştir.398

Ebû Ahmed Abdülvehhab b. Muhammed b. Ömer b. Râmîn (430/1039)

Dârekî ve İbn Hayrân’dan ders alan İbn Râmîn Basra’da yaşamış ve burada eğitim vermiştir. Usulcü bir fakîh olan ve usule dair eserleri olan İbn Râmîn, aynı zamanda Dârekutnî’den hadis dinlemiş ve bunları Basra’da öğrencilerine aktarmıştır. 430/1039 senesinde vefat etmiştir.

395 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 126; Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, IV, 152, 153.

396 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 127; Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, IV, 47.

397 İbn Asâkir, Tebyînü kezibi’l-müfterî, s. 245, 246.

Ebû Hâtim Mahmûd b. Hasen el-Kazvînî (440/1048)

Fıkıh eğitimine Âmül/Taberistan’da başlayan Kazvînî, daha sonrasında Ebû Hâmid el-İsferâyînî’nin ilim halkasına dâhil olmuştur. İbnü’l-Lebbân’dan ferâiz, Bâkillânî’den de fıkıh usulü dersi almıştır. Sonrasında Bağdat’tan Âmül’e geri dönmüş ve bu beldenin ilim ve fıkıh üstadı olmuştur. Şâfiî mezhebine ve diğer mezheplerle olan ihtilaflara oldukça hâkim olan Kazvînî’nin usûl, füru, hilâf ve cedele dair Tecrîdü’t-tecrîd ve el-Hiyel gibi pek çok eseri olduğu aktarılmaktadır.399 Şîrâzî, ilim yolculuğu boyunca Taberî ve Kazvînî’den daha fazla istifade ettiği bir kimsenin olmadığını zikrederek hocasını övmüştür. Kazvînî Âmül’de 440/1048 senesinde vefat etmiştir.400

Mansûr b. Ömer el-Kerhî (447/1055)

Ebû Hâmid el-İsferâyînî’nin talebelerinden olan Kerhî, Bağdat’ta Şâfiî mezhebinin önemli isimlerinden biri olmuş, burada ders vermiştir. Şâfiî füru-i fıkhına dair

Kitâbü’l-Ğunye isimli bir eser kaleme almış, aynı zamanda hadis rivâyetiyle de meşgul olmuştur.

Bağdat’ta 447/1055 senesinde vefat etmiştir.⁴⁰¹

Ebü’t-Tayyib Tâhir b. Abdullah et-Taberî (450/1058)

348/960 senesinde Âmül/Taberistan’da doğmuş, 14 yaşında eğitim almaya başlamış, burada Ebû Ali ez-Zeccâcî’den fıkıh tahsil etmiştir. Daha sonra Cürcân’a gitmiş ve burada Ebû Saîd el-İsmâîlî ve Ebü’l-Kâsım b. Küc’den eğitim almış, sonrasında Nisabur’a giderek burada Ebü’l-Hasen el-Mâsercesî’den dört yıl boyunca fıkıh dersi almıştır. Buradan da Bağdat’a gelen Taberî, Ebû Muhammed Hârizmî’den ve Ebû Hâmid el-İsferâyînî’den ders almıştır. Şîrâzî ictihad yeteneğinde, muhakkik ilmî kişilikte ve münâzara alanında ondan daha üstün kimseyi görmediğini ifade etmiştir. Bu ilim yolculuğu sırasında yalnızca fıkıhla değil aynı zamanda hadis rivâyetiyle de meşgul olmuştur. Kaynaklar ayrıca onun Bağdat’ta Şâfiî muhitin en önde gelen isimlerinden biri olduğunu; fetva, kazâ ve şahitlik makamında olup resmi törenlere de iştirak ettiğini kaydeder.⁴⁰²

399 İbn Şühbe, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, I, 218

400 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 130; Sübkî, Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, V, 312.

401 Şîrâzî, Tabakâtü’l-fukahâ, s. 129.

Müzenî’nin eserine şerh yazdığı; hilâf, füru, usul ve cedel alanında çok sayıda müellefatının olduğu zikredilen, aynı zamanda şiirle de iştigal ettiği bildirilen Taberî, 103 yaşındayken 450/1058 senesinde vefat etmiştir.403