NEHİRLER, BARAJLAR VE GÖLLER
2.3.3.1. Hizmetler Sektörünün Gelişimi
Adana ilinde toplam hasıla içerisinde hizmetler sektörünün payı oldukça yüksektir. 1987 yılında %52.4 olan hizmetler sektörünün payı, 2000 yılında %60.7’ye, 2001 yılında ise
%61.6’ya yükselmiştir. Türkiye geneli ve Akdeniz Bölgesinde hizmetler sektörünün GSYİH içindeki payı 2001 yılında Adana’ya göre daha yüksek düzeydedir.
Adana ilinde hizmetler sektöründe yaratılan hasılanın, Türkiye hizmetler sektörü hasılası içindeki payına bakıldığında, 1987’de %3.2 olan payın giderek azaldığı 2001 döneminde
%2.9’a düştüğü görülmektedir. Adana’nın, Akdeniz Bölgesi hizmetler sektöründen aldığı pay da bu dönem içerisinde düşmüştür.
Tablo 72: Türkiye, Akdeniz Bölgesi ve Adana'da Hizmetler Sektörü Hasılasının Gelişimi*
1987 1991 1995 2000 2001
Adana 1,357 11,421 140,932 2,310,100 3,270,120
Akdeniz Bölgesi 4,822 42,573 557,136 9,492,532 14,095,056
Türkiye 42,132 370,733 4,501,883 78,015,045 111,009,933
Adana/Akdeniz(%) 28.1 26.8 25.3 24.3 23.2
Adana’da hizmetler sektörü içerisinde ticaret sektörü (özellikle toptan ve perakende ticaret) ile ulaştırma ve haberleşme sektörü ağırlıklı konumda olup inşaat sektörü göreli olarak daha düşük düzeyde bulunmaktadır. 2001 yılı itibarıyla cari fiyatlara göre, Adana hizmetler hasılası içerisinde ticaret sektörü %30.3 oranında bir paya sahip iken, ulaştırma ve haberleşme sektörü %28.7, konut sahipliği %5.0, serbest meslek hizmetleri %5.7, inşaat sektörü %5.6 ve malî kuruluşlar %8.2 oranında pay almıştır.
2001 yılından bu yana TÜİK tarafından GSYİH verileri yayınlanmamakta, 2004 yılından bu yana da Düzey 2 bazında gayri safi katma değer verileri yayınlanmaktadır. Bu nedenle burada
136
136 değerinin artışı bakımından Türkiye ortalamasının altında performans sergilemiştir.
2011 yılı itibarıyla Türkiye’de kişi başına gayri safi sanayi katma değeri 4,262 TL iken TR62 Bölgesi’nde 2,549 TL seviyesinde olup, kişi başına düşen sanayi sektörü gayri safi katma değeri açısından Düzey 2 bölgeleri içinde 17’nci sırada yer almaktadır.
Adana, Türkiye sanayisindeki elektrik kullanımdan %2.4 pay almaktadır. 2007-2013 döneminde Türkiye’de sanayide elektrik kullanımı %26.4 artarken, Adana’da %11 artmıştır.
Adana kişi başı sanayi elektriği kullanımında da Türkiye’nin gerisinde bulunmaktadır.
Türkiye imalat sanayi işletmelerinin %4.2’si, imalat sanayi çalışanlarının %3’ü, maaş ve ücretlerin %2.6’sı, cironun %3.1’i ve yatırımların da %3’ü TR62 Bölgesinde bulunmaktadır.
İmalat sanayi işletme sayısı bakımından 26 Düzey 2 bölgesi içinde 5’nci sırada yer alan TR62 Bölgesi, çalışan sayısı açısından 10’ncu, maaş ve ücret ödemeleri açısından 8’nci, ciro açısından 9’ncu ve brüt yatırımlar bakımından ise 10’ncu sırada yer almaktadır.
TR62 Bölgesinde faaliyet gösteren imalat sanayi işletmelerinin alt sektörlere göre dağılımı incelendiğinde öne çıkan sektörler; işyeri sayısı açısından Metal eşya, Mobilya imalatı, Gıda ürünleri, Giyim eşyaları sektörleri; istihdam açısından Gıda ürünleri, Giyim eşyaları, Metal eşya, Tekstil ürünleri, Kauçuk & plastik; ciro açısından Gıda ürünleri, Kimyasal ürünler, Tekstil ürünleri, Mineral ürünler, Kauçuk & plastik, Metal Eşya; maaş ve ücret ödemeleri açısından Gıda ürünleri, Mineral ürünler, Tekstil ürünleri, Kimyasal ürünler, Giyim eşyaları, Metal eşya; brüt yatırımlar açısından ise Tekstil ürünleri, Gıda ürünleri, Mineral ürünler, Kauçuk & plastik, Ağaç ve ağaç ürünleri, Motorlu kara taşıtı olarak sıralanmaktadır.
TR62 Bölgesinde imalat sanayinde ortalama ücretler Türkiye imalat sanayi ortalamasının altında olup, işgücü maliyeti bakımından görece avantaja sahiptir.
TR62 Bölgesi için yapılan üç yıldız kümelenme analizi neticesinde, farklı kriterlerde 6 sektörün üç yıldız alarak “olgun küme” özelliği taşıdığı görülmüştür (Gıda, Kauçuk&Plastik, Metal eşya, Mobilya, Kimyasal ürünler ve Mineral ürünler imalatı).
TR62 Bölgesinde iki yıldız alarak “potansiyel küme” niteliği taşıyan 10 sektör ve “Aday küme” özeliği gösteren (tek yıldız alan) 6 sektör bulunmaktadır.
Adana’da 2014 yılı verileriyle kapsamlı bir kümelenme çalışması yapılmıştır. 3’lü kırılıma göre 86 sektörlü imalat sanayi kümelenme analizinde istihdam kriterine göre 18 olgun küme; 26 potansiyel küme ve 10 aday küme özelliği gösteren sektör bulunmaktadır. İşyeri kriterine göre ise 11 olgun küme; 38’i potansiyel küme; 25 aday küme mevcuttur.
137 2.3.3. Hizmetler Sektörü
2.3.3.1. Hizmetler Sektörünün Gelişimi
Adana ilinde toplam hasıla içerisinde hizmetler sektörünün payı oldukça yüksektir. 1987 yılında %52.4 olan hizmetler sektörünün payı, 2000 yılında %60.7’ye, 2001 yılında ise
%61.6’ya yükselmiştir. Türkiye geneli ve Akdeniz Bölgesinde hizmetler sektörünün GSYİH içindeki payı 2001 yılında Adana’ya göre daha yüksek düzeydedir.
Adana ilinde hizmetler sektöründe yaratılan hasılanın, Türkiye hizmetler sektörü hasılası içindeki payına bakıldığında, 1987’de %3.2 olan payın giderek azaldığı 2001 döneminde
%2.9’a düştüğü görülmektedir. Adana’nın, Akdeniz Bölgesi hizmetler sektöründen aldığı pay da bu dönem içerisinde düşmüştür.
Tablo 72: Türkiye, Akdeniz Bölgesi ve Adana'da Hizmetler Sektörü Hasılasının Gelişimi*
1987 1991 1995 2000 2001
Adana 1,357 11,421 140,932 2,310,100 3,270,120
Akdeniz Bölgesi 4,822 42,573 557,136 9,492,532 14,095,056
Türkiye 42,132 370,733 4,501,883 78,015,045 111,009,933
Adana/Akdeniz(%) 28.1 26.8 25.3 24.3 23.2
Adana’da hizmetler sektörü içerisinde ticaret sektörü (özellikle toptan ve perakende ticaret) ile ulaştırma ve haberleşme sektörü ağırlıklı konumda olup inşaat sektörü göreli olarak daha düşük düzeyde bulunmaktadır. 2001 yılı itibarıyla cari fiyatlara göre, Adana hizmetler hasılası içerisinde ticaret sektörü %30.3 oranında bir paya sahip iken, ulaştırma ve haberleşme sektörü %28.7, konut sahipliği %5.0, serbest meslek hizmetleri %5.7, inşaat sektörü %5.6 ve malî kuruluşlar %8.2 oranında pay almıştır.
2001 yılından bu yana TÜİK tarafından GSYİH verileri yayınlanmamakta, 2004 yılından bu yana da Düzey 2 bazında gayri safi katma değer verileri yayınlanmaktadır. Bu nedenle burada
138 Adana’nın içinde yer aldığı TR62 Bölgesi (Adana, Mersin) verilerinden hareketle gayri safi katma değer incelemesi yapılmıştır.
Hizmetler sektörü gayri safi katma değeri 2004 yılında TR62 Bölgesinde 12 milyar TL, Akdeniz Bölgesinde 32 milyar TL ve Türkiye’de 303 milyar TL civarında gerçekleşmiştir. 2004-2011 döneminde hizmetler sektörü gayri safi katma değer (GSKD) gelişimi incelendiğinde, Türkiye’nin hizmetler sektörü GSKD’sinin %140.8, Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörü GSKD’sinin %145.1 ve TR62 Bölgesi hizmetler sektörü GSKD’sinin ise %143.8 oranında arttığı görülmektedir. 2004-2011 döneminde, TR62 Bölgesi hizmetler sektörü Türkiye genelinin üzerinde Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörünün altında bir artış kaydetmiştir.
2004-2011 döneminde TR62 bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Türkiye geneline ait hizmetler sektörü GSKD’sinin toplam GSKD içindeki payı artmıştır. Hizmet sektörünün gayrisafi katma değer içindeki payındaki en yüksek artış ise TR62 Bölgesinde olmuştur. 2011 yılı itibarıyla hizmetler sektörünün GSKD’den aldığı pay TR62 bölgesinde %64.2 iken, Akdeniz Bölgesi’nde
%65.0 ve Türkiye genelinde ise %63.5 düzeyindedir.
İncelenen dönem içerisinde TR62 Bölgesi hizmetler sektörünün toplam GSKD’i içindeki payı
%59.6’dan %64.2’ye yükselirken, Türkiye hizmetler sektörünün toplam GSKD’si içindeki payı
%61.3’ten %63.5’e yükselmiştir. 2011 yılında, TR62 Bölgesi hizmetler sektörünün Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörü içindeki payı %37.2, Türkiye hizmetler sektörü içindeki payı %4.0 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 73: TR62 Bölgesinin Hizmetler Sektörü GSKD'nin Bölge ve Türkiye İçindeki Yeri
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
TR62 (Mersin, Adana) 12,000 13,675 16,406 18,503 20,815 21,670 25,225 29,252
Akdeniz Bölgesi 32,097 36,925 43,490 50,007 56,679 59,030 67,251 78,662
Türkiye 303,475 350,670 417,109 480,538 549,836 567,051 628,786 730,491
TR62/Akdeniz Bölgesi (%) 37.4 37.0 37.7 37.0 36.7 36.7 37.5 37.2
TR62/Türkiye (%) 4.0 3.9 3.9 3.9 3.8 3.8 4.0 4.0
Akdeniz Bölgesi/Türkiye (%) 10.6 10.5 10.4 10.4 10.3 10.4 10.7 10.8
TR62 Hizmet. / TR62 GSKD (%) 59.6 58.4 60.4 60.3 61.0 62.5 63.2 64.2
Akdeniz B. Hizmet. / GSKD(%) 62.2 61.4 62.8 63.3 63.7 64.8 63.7 65.0
Türkiye Hizmet./ GSKD(%) 61.3 61.3 62.4 63.7 64.3 65.6 64.1 63.5
Not: Cari Fiyatlarla, Milyon TL) Kaynak: TÜİK
139 Grafik 14: Hizmetler Sektörü GSKD Endeksi Gelişimi (2004=100)
TR62 Bölgesi kişi başına gayri safi hizmetler katma değeri açısından incelendiğinde, 2004 yılı itibarıyla 3,472 TL seviyesinde olan bölge kişi başına hizmetler katma değerinin 2004-2011 döneminde %124.4 oranında artarak 2011 yılında 7,790 TL düzeyine ulaştığı görülmektedir.
Aynı dönemde kişi başına hizmetler katma değer artış oranı Akdeniz Bölgesinde yer alan TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) Bölgesinde %98.6, TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesinde %130.5 ve Türkiye genelinde %119.6 düzeyinde gerçekleşmiştir.
138
138 Adana’nın içinde yer aldığı TR62 Bölgesi (Adana, Mersin) verilerinden hareketle gayri safi katma değer incelemesi yapılmıştır.
Hizmetler sektörü gayri safi katma değeri 2004 yılında TR62 Bölgesinde 12 milyar TL, Akdeniz Bölgesinde 32 milyar TL ve Türkiye’de 303 milyar TL civarında gerçekleşmiştir. 2004-2011 döneminde hizmetler sektörü gayri safi katma değer (GSKD) gelişimi incelendiğinde, Türkiye’nin hizmetler sektörü GSKD’sinin %140.8, Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörü GSKD’sinin %145.1 ve TR62 Bölgesi hizmetler sektörü GSKD’sinin ise %143.8 oranında arttığı görülmektedir. 2004-2011 döneminde, TR62 Bölgesi hizmetler sektörü Türkiye genelinin üzerinde Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörünün altında bir artış kaydetmiştir.
2004-2011 döneminde TR62 bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve Türkiye geneline ait hizmetler sektörü GSKD’sinin toplam GSKD içindeki payı artmıştır. Hizmet sektörünün gayrisafi katma değer içindeki payındaki en yüksek artış ise TR62 Bölgesinde olmuştur. 2011 yılı itibarıyla hizmetler sektörünün GSKD’den aldığı pay TR62 bölgesinde %64.2 iken, Akdeniz Bölgesi’nde
%65.0 ve Türkiye genelinde ise %63.5 düzeyindedir.
İncelenen dönem içerisinde TR62 Bölgesi hizmetler sektörünün toplam GSKD’i içindeki payı
%59.6’dan %64.2’ye yükselirken, Türkiye hizmetler sektörünün toplam GSKD’si içindeki payı
%61.3’ten %63.5’e yükselmiştir. 2011 yılında, TR62 Bölgesi hizmetler sektörünün Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörü içindeki payı %37.2, Türkiye hizmetler sektörü içindeki payı %4.0 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 73: TR62 Bölgesinin Hizmetler Sektörü GSKD'nin Bölge ve Türkiye İçindeki Yeri
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
TR62 (Mersin, Adana) 12,000 13,675 16,406 18,503 20,815 21,670 25,225 29,252 Akdeniz Bölgesi 32,097 36,925 43,490 50,007 56,679 59,030 67,251 78,662 Türkiye 303,475 350,670 417,109 480,538 549,836 567,051 628,786 730,491 TR62/Akdeniz Bölgesi (%) 37.4 37.0 37.7 37.0 36.7 36.7 37.5 37.2
TR62/Türkiye (%) 4.0 3.9 3.9 3.9 3.8 3.8 4.0 4.0
Akdeniz Bölgesi/Türkiye (%) 10.6 10.5 10.4 10.4 10.3 10.4 10.7 10.8 TR62 Hizmet. / TR62 GSKD (%) 59.6 58.4 60.4 60.3 61.0 62.5 63.2 64.2 Akdeniz B. Hizmet. / GSKD(%) 62.2 61.4 62.8 63.3 63.7 64.8 63.7 65.0 Türkiye Hizmet./ GSKD(%) 61.3 61.3 62.4 63.7 64.3 65.6 64.1 63.5 Not: Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
Kaynak: TÜİK
139 Grafik 14: Hizmetler Sektörü GSKD Endeksi Gelişimi (2004=100)
TR62 Bölgesi kişi başına gayri safi hizmetler katma değeri açısından incelendiğinde, 2004 yılı itibarıyla 3,472 TL seviyesinde olan bölge kişi başına hizmetler katma değerinin 2004-2011 döneminde %124.4 oranında artarak 2011 yılında 7,790 TL düzeyine ulaştığı görülmektedir.
Aynı dönemde kişi başına hizmetler katma değer artış oranı Akdeniz Bölgesinde yer alan TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) Bölgesinde %98.6, TR63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye) bölgesinde %130.5 ve Türkiye genelinde %119.6 düzeyinde gerçekleşmiştir.
139
141 Özet olarak;
Tüm Türkiye genelinde olduğu gibi, Adana ilinde de hizmetler sektörü en hızlı büyüyen sektör konumundadır ve 2001 yılı itibarıyla sektörün Adana ili GSYİH’ndan aldığı pay
%61.6’dır.
2004-2011 döneminde, TR62 Bölgesi hizmetler sektörü, Türkiye genelinin üzerinde, Akdeniz Bölgesi hizmetler sektörünün altında bir büyüme kaydetmiştir.
TR62 Bölgesi, hizmetler sektörünün büyüklüğü ve Türkiye hizmetler sektörü GSKD’sinden aldığı pay itibarıyla 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 2011 yılında 8. sırada bulunurken, kişi başına hizmetler sektörü hasılası açısından da 11. sırada yer almıştır.