Adana İmalat Sanayinin Üçlü Sektör Kırılımında Kümelenme Analizi

NEHİRLER, BARAJLAR VE GÖLLER

2.3.2.3. İmalat Sanayinin Yapısı

2.3.2.3.4. Adana İmalat Sanayinin Üçlü Sektör Kırılımında Kümelenme Analizi

Bu bölümde Adana için, il bazında olması ve güncel olması nedeniyle SGK işyeri sayısı ve istihdam verileri ile imalat sanayi sektörlerini kapsayan kümelenme analizi yapılacaktır. “Üç Yıldız Tekniği” kullanılarak yapılan kümelenme analizi daha önceki bölümde ayrıntılı olarak anlatıldığından burada sonuçlar üzerinden değerlendirme yapılmış ve analizin kuramsal çerçevesine değinilmemiştir.

Üç yıldız tekniği hemen tüm uygulamalarda sektörel istihdamlar (kısıtlı sayıdaki bazı çalışmalarda işyeri sayısı) temel olarak alınmaktadır. Adana için yapılacak analizde ise hem istihdam hem de işyeri sayısı verileri kullanılacak ve üç yıldız tekniği uygulanacaktır. Üç yıldız analizinde üç temel kriter seçilmekte ve her sektör (bölge) için bu kriterlerin değerleri hesaplanmaktadır. Bu kriterleri ifade etmek gerekirse;

Büyüklük (Size) (ei/Ei): İldeki sektör verisinin, sektörün toplam (Türkiye) verisine oranı, Baskınlık (Dominance) (ei/en): İldeki sektör verisinin, il toplam verisine oranı,

Uzmanlaşma (Specialization) [(ei/en) / (Ei/En)]: Sektörün ildeki payının, sektörün ülkedeki payına oranını göstermektedir. Burada;

ei: İldeki i sektörü değerini,

Ei: i sektörünün Türkiye toplam değerini, en: İlin toplam değerini,

En: Türkiye toplam değerini, ifade etmektedir.

Üç yıldız analizinde, her bir kriter (büyüklük, baskınlık ve uzmanlaşma) için bir eşik değer belirlenmekte ve kriterin hesaplanan değeri bu eşik değerini aşarsa, ilgili sektör bu kriterden bir yıldız almaktadır. İller bazında analiz edilen sektörler eşik değeri aştığı her kriter bazında bir yıldız aldığından, herhangi bir kriterin eşik değerini aşan sektör bir yıldız, herhangi iki kriterin eşik değerini aşan sektör iki yıldız, üç kriterde de eşik değerini aşan sektör üç yıldız almaktadır. Üç yıldız alan sektörün o bölgede “kümelenme” gösterdiği kabul edilmektedir.

Adana ili için yapılacak bu değerlendirmede eşik değerleri şu yöntemle belirlenmiştir:

132 - Analiz imalat sanayi sektörlerini kapsayacağından imalat sanayi işyeri ve istihdam rakamları dikkate alınmıştır. İl bazında SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) verileri¹⁵ kullanılarak NACE Rev. 2 dörtlü sektör kırılımında temin edilen veriler üçlü kırılıma göre yeniden düzenlenerek hesaplamalar yapılmıştır.

- Türkiye’de tüm sektörler dahil toplam 272 sektör verisi olup, Adana’da üçlü kırılıma göre verisi bulunan sektör sayısı 252’dir. Türkiye verileri il verileri ile eşleştirilmiş ve 252 alt sektör verisi ve bunların toplamı üzerinden değerlendirme yapılmıştır. Bu 252 sektörün 86’sı imalat sanayi alt sektörüdür.

- Adana ili için eşik değerin belirlenmesinde;

o Büyüklük kriteri için, illerdeki ilgili sektörün sektör Türkiye toplamı içindeki payı (ei/Ei) kriteri için toplam 81 Düzey 3 bölgesi (il) olduğundan ve her bir ildeki ilgili sektörün ülke geneli içindeki payının beklenen değeri (1/81=0.012346) olacağından, bu değer büyüklük kriteri için eşik değer olarak alınmıştır.

o Baskınlık kriteri için (eⁱ/en), değerlendirmeye alınan 86 imalat sanayi alt sektörü bulunduğundan ve her bir alt sektörün ildeki payının beklenen değeri de (1/86=0.0116279) olacağından, bu değer eşik değer olarak kabul edilmiştir.

o Uzmanlık katsayısı için de [(eⁱ/en) / (Ei/En)] beklenen değer 1 olacağından (sektörün ildeki payının sektörün ülkedeki payına oranının eşit olması bekleneceğinden), eşik değer olarak 1 alınmıştır.

Çalışmada kullanılan üç yıldız analizinde, yalnızca eşik değerlerini aşan sektörlerin dikkate alındığı bir kez daha vurgulanmalıdır. Sektörlerin aldıkları yıldızlara göre kümelenme karakteristiklerinin isimlendirilmesinde; üç yıldız alan sektörler için “olgun kümeler”, iki yıldız alan sektörler için “potansiyel kümeler” ve tek yıldız alan sektörler için de “aday kümeler”

ifadeleri kullanılacaktır.

Adana için işyeri sayısı ve istihdam kriterlerine göre yapılan kümelenme analizi sonuçlarına göre kümelenme özelliği gösteren alt sektörlerin hangi kriterden kümelenme özelliği gösterdikleri aşağıdaki iki tabloda peş peşe verilmiştir.

15 Hesaplamalar Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’ndan temin edilen 2014 verileri kullanılarak yapılmıştır. Bu kapsamda, “istihdam” terimi ilgili işyerlerine kayıtlı ve herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı tüm kişileri ifade etmektedir.

133

Tablo 70: Adana İlinde İşyeri Sayısına Göre Kümelenme Özelliği Gösteren İmalat Sanayi Sektörleri Olgun küme Potansiyel küme Aday küme 107-Fırın ve unlu mamuller imalatı 203-Boya, vernik ve benzeri kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 102-Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 108-Diğer gıda maddelerinin imalatı 205-Diğer kimyasal ürünlerin imalatı 103-Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 161-Ağaçların biçilmesi ve planyalanması 206-Suni veya sentetik elyaf imalatı 105-Süt ürünleri imalatı 222-Plastik ürünlerin imalatı 211-Temel eczacılık ürünleri imalatı204-Sabun ve deterjan, temizlik ve parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik ve tuvalet malzemeleri imalatı 236-Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşya imalatı 235-Çimento, kireç ve alçı imalatı 212-Eczacılığa ilişkin ilaçların imalatı 275-Ev aletleri imalatı 241-Ana demir ve çelik ürünleri ile ferro alaşımların imalatı 221-Kauçuk ürünlerin imalatı 282-Genel amaçlı diğer makinelerin imalatı 242-Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller vb. bağlantı parçalarının imalatı 231-Cam ve cam ürünleri imalatı 310-Mobilya imalatı 243-Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı 233-Kilden inşaat malzemeleri imalatı 321-Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı 252-Metal tank, rezervuar ve muhafaza kapları imalatı 239-Aşındırıcı ürünlerin ve başka yerde sınıflandırılmamış metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 331-Fabrikasyon metal ürünlerin, makinelerin ve ekipmanların onarımı 253-Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç244-Değerli ana metaller ve diğer demir dışı metallerin imalatı 332-Sanayi makine ve ekipmanlarının kurulumu 262-Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı 245-Metal döküm sanayii Potansiyel küme 267-Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı 255-Metallerin dövülmesi, preslenmesi, baskılanması ve yuvarlanması; toz metalürjisi 101-Etin işlenmesi, saklanması, et ürünlerinin imalatı 272-Akümülatör ve pil imalatı 263-İletişim ekipmanlarının imalatı 104-Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 281-Genel amaçlı makinelerin imalatı 271-Elektrik motoru, jeneratör, transformatör ile elektrik dağıtım ve kontrol cihazlarının imalatı 106-Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta/nişastalı ürün.283-Tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı 279-Diğer elektrikli ekipmanların imalatı 109-Hazır hayvan yemleri imalatı 292-Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 284-Metal işleme makineleri ve takım tezgahları imalatı 110-İçeceklerin imalatı 323-Spor malzemeleri imalatı 289-Diğer özel amaçlı makinelerin imalatı 131-Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi141-Kürk hariç, giyim eşyası imalatı 291-Motorlu kara taşıtlarının imalatı 171-Kağıt hamuru, kağıt ve mukavva imalatı 152-Ayakkabı, bot, terlik vb. imalatı 293-Motorlu kara taşıtları için parça ve aksesuar imalatı 172-Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı 162-Ağaç, mantar, kamış ve örgü malzeme ürünü imalatı 302-Demir yolu lokomotifleri ve vagonlarının imalatı 182-Kayıtlı medyanın çoğaltılması 181-Basım ve basım ile ilgili hizmet faaliyetleri 309-Başka yerde sınıflandırılmamış ulaşım araçlarının imalatı 191-Kok fırını ürünlerinin imalatı 237-Taş ve mermerin kesilmesi, şekil verilmesi ve bitirilmesi 324-Oyun ve oyuncak imalatı 192-Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 251-Metal yapı malzemeleri imalatı 325-Tıbbi ve dişçilik ile ilgili araç ve gereçlerin imalatı 201-Temel kimyasal maddeler, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik/sentetik kauçuk imalatı 256-Metallerin işlenmesi ve kaplanması; makinede işleme 329-Başka yerde sınıflandırılmamış imalatlar 202-Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 259-Diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı 139-Diğer tekstil ürünlerinin imalatı Kaynak : SGK verileri baz alınarak hesaplanmıştır.

132

- Adana ili için eşik değerin belirlenmesinde;

ifadeleri kullanılacaktır.

133

134

Tablo 71: Adana İlinde İstihdam Sayısına Göre Kümelenme Özelliği Gösteren İmalat Sanayi Sektörleri Olgun küme Potansiyel küme Aday küme 101-Etin işlenmesi, saklanması ile et ürünleri imalatı102-Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması141-Kürk hariç, giyim eşyası imalatı 104-Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 109-Hazır hayvan yemleri imalatı 103-Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 106-Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta/nişastalı ürün.161-Ağaçların biçilmesi ve planyalanması 152-Ayakkabı, bot, terlik vb. imalatı 107-Fırın ve unlu mamuller imalatı 171-Kâğıt hamuru, kâğıt ve mukavva imalatı 242-Çelikten tüpler, borular, içi boş profiller vb. bağlantı parçaları 110-İçeceklerin imalatı 182-Kayıtlı medyanın çoğaltılması 245-Metal döküm sanayii 131-Tekstil elyafının hazırlanması ve bükülmesi191-Kok fırını ürünlerinin imalatı 252-Metal tank, rezervuar ve muhafaza kapları imalatı 132-Dokuma 192-Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 282-Genel amaçlı diğer makinelerin imalatı 162-Ağaç, mantar, kamış ve örgü malzeme ürünü imalatı 201-Temel kimyasal maddelerin, kimyasal gübre ve azot bileşikleri, birincil formda plastik ve sentetik kauçuk imalatı 289-Diğer özel amaçlı makinelerin imalatı 172-Kağıt ve mukavva ürünleri imalatı 202-Haşere ilaçları ve diğer zirai-kimyasal ürünlerin imalatı 321-Mücevherat, bijuteri eşyaları ve ilgili ürünlerin imalatı 206-Suni veya sentetik elyaf imalatı 203-Boya, vernik vb. kaplayıcı maddeler ile matbaa mürekkebi ve macun imalatı 325-Tıbbi ve dişçilik ile ilgili araç ve gereçlerin imalatı 222-Plastik ürünlerin imalatı 204-Sabun, deterjan, temizlik, parlatıcı maddeleri; parfüm; kozmetik, tuvalet malz.- 236-Beton, çimento ve alçıdan yapılmış eşya imalatı 205-Diğer kimyasal ürünlerin imalatı - 244-Değerli ana metaller ve diğer demir dışı metallerin imalatı 211-Temel eczacılık ürünleri imalatı- 251-Metal yapı malzemeleri imalatı 235-Çimento, kireç ve alçı imalatı - 256-Metallerin işlenmesi ve kaplanması; makinede işleme 243-Çeliğin ilk işlenmesinde elde edilen diğer ürünlerin imalatı - 291-Motorlu kara taşıtlarının imalatı 253-Buhar jeneratörü imalatı, merkezi ısıtma sıcak su kazanları (boylerleri) hariç - 331-Fabrikasyon metal ürünlerin, makinelerin ve ekipmanların onarımı 262-Bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri imalatı - 332-Sanayi makine ve ekipmanlarının kurulumu 267-Optik aletlerin ve fotografik ekipmanların imalatı - 281-Genel amaçlı makinelerin imalatı - 283-Tarım ve ormancılık makinelerinin imalatı - 292-Motorlu kara taşıtları karoseri (kaporta) imalatı; treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı - 133-Tekstil ürünlerinin bitirilmesi - 139-Diğer tekstil ürünlerinin imalatı- 181-Basım ve basım ile ilgili hizmet faaliyetleri - 259-Diğer fabrikasyon metal ürünlerin imalatı - 310-Mobilya imalatı - Kaynak : SGK verileri baz alınarak hesaplanmıştır.

135 Adana’da 3’lü kırılıma göre 86 sektörlü imalat sanayi kümelenme analizinde istihdam kriterine göre 18 olgun küme; 26 potansiyel küme ve 10 aday küme özelliği gösteren sektör bulunmaktadır. İşyeri kriterine göre ise 11 olgun küme; 38’i potansiyel küme; 25 aday küme mevcuttur.

Adana sanayi kültürü olan şehirlerimizdendir. İlde tarım ve sanayi uzun süre bütünleşik bir yapı sergilemiştir. Son dönemlerde tarımda pamuktan endüstri bitkilerine doğru bir dönüşüm yaşanmakta olup, bu durum pamuğa dayalı imalat sanayi yapısının da değişmesini beraberinde getirmiştir. Teşvik destek unsurları bakımından görece dezavantajlı konuma itilen ilde, son dönemlerde sanayinin ilerleme kaydedemediği vurgulanmaktadır. Yeniden büyük sanayi yatırımlarını çekmeye hazır olan ilde, sanayi sektörüne kalifiye eleman yetiştirecek meslek lisesi ve meslek yüksekokullarına verilen önemin ve ilginin artması, üniversite-sanayi işbirliğinin uygulanabilir projelerle realize edilmesi, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin özendirilmesi ve bu konuda yeni teşvikler geliştirilmesi, OSB’de genişleme projesinin tamamlanması, girişimcilerin ihracat motivasyonunun artırılması, ihracatçıların pazarlama ve dış ticaret konularında eğitimlerle desteklenmesi ilin sanayi üretiminin ve ihracat potansiyelinin etkin kullanılmasında önemli katkı yapacaktır.

Özet olarak:

 TR62 Bölgesi illeri olan Adana ve Mersin, sanayi sektörünün gelişimi açısından gelişim potansiyeline sahip bulunmaktadır. Bölge, sahip olduğu doğal yer altı ve yer üstü kaynakları, tarımsal çeşitliliği ve iklimi, işgücü potansiyeli, ulaşım olanakları, limanı ve zengin kültürel yapısı ile sanayi yatırımları için cazip konumdadır.

 TR62 Bölgesi ekonomisi içinde sanayi sektörünün payı düşüş eğilimindedir.

 2014 yılı itibarıyla, Adana’daki toplam istihdamın %23’ü, toplam işyeri sayısının %13.7’si imalat sanayi sektörüne aittir. Türkiye sanayi sektöründeki istihdamın %2’si ilde bulunmaktadır.

 2011 yılı verilerine göre TR62 Bölgesi’nde sanayi sektörü GSKD’i 9.6 Milyar TL iken, Türkiye’de 316 milyar TL olup, Bölge Türkiye sanayi katma değerinden %3 pay almaktadır.

TR62 Bölgesi, sanayi sektörü katma değerinin büyüklüğü bakımından 26 düzey 2 bölgesi içinde 8’nci sırada bulunmaktadır. TR62 Bölgesi 2004-2011 döneminde sanayi sektörü katma

134

Özet olarak:

 TR62 Bölgesi ekonomisi içinde sanayi sektörünün payı düşüş eğilimindedir.

 2011 yılı verilerine göre TR62 Bölgesi’nde sanayi sektörü GSKD’i 9.6 Milyar TL iken, Türkiye’de 316 milyar TL olup, Bölge Türkiye sanayi katma değerinden %3 pay almaktadır.

TR62 Bölgesi, sanayi sektörü katma değerinin büyüklüğü bakımından 26 düzey 2 bölgesi

Belgede Adana İli Potansiyel Yatırım Konuları Araştırması (sayfa 136-141)