Hisse Senedi Saklama İşlemleri

Takasbank Borsa'da işlem gören menkul kıymetlerle ilgili saklama hizmetleri vermekle görevli merkezdir. 15.12.1994 tarihinde SPK tarafından "Merkezi Saklama Kuruluşu" olarak ilan edilmiştir.

Aracı kurumlar ve bankalar müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterilerin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri Borsa mevzuatında belirtilen emirleri geçerliliği için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir.

Bu halin dışında aracı kurum ve bankalar gerek kendisine, gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili takas ve saklama kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz.

3.8.3.1. Saklama Hesapları

Saklama Merkezi esas itibariyle borsa üyelerine, takas ve saklama hizmetlerinin etkin, doğru ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesine yönelik olarak ihdas edilmiştir. Ancak borsa yönetim kurulu kararıyla, kurumsal yatırımcılar ile sair kişi ve kuruluşlara da saklama hizmeti verebilmektedir. Saklama işlemi iki şekilde yapılmaktadır.

Mislen Saklama

Takas ve Saklama Merkezleri uygulamasına göre Saklama Merkezine teslim edilen aynı cinsten bütün menkul kıymetler bir arada (havuzda) saklanır. Haklar ve diğer özellikleri itibariyle

aynı olan menkul kıymetler saklama merkezi nezdinde aynı havuza dahil olduklarında misli bir nitelik kazanırlar. İade aynen değil mislen yapılır.

Aynen Saklama

Kupür bilgileri, haklan ve diğer özellikleri aynı olan menkul kıymetlerin iadesi de aynı olmak koşulu ile saklatan adına ayrı bir yerde muhafaza edilmesidir. Aynen saklamada bulunan kıymetler ile borç kapama işlemi yapılamaz. Borsada işlem görmeyen kıymetler ve borsa üyesi olmayan saklama hesabı sahiplerinin kıymetleri de aynen saklanır.

3.8.3.1.1. Saklamaya Kabul Edilecek Menkul Kıymetlerin Nitelikleri

Saklamaya teslim edilecek menkul kıymetlerin veya bunların temsil eden belgelerin kullanımlarını önleyecek derecede yıpranmamış, iptal edilmemiş, anapara ödeme süresi geçmemiş, itfa edilmemiş ve mahkemece yasak konulmamış durumda olması gereklidir. Bu nitelikleri taşımayan menkul kıymetler, Saklama Merkezi tarafından kabul edilemez. Teslim sırasında menkul kıymetin üzerinde vadesi gelmiş ve tahakkuk etmiş faiz, temettü ve benzeri kuponlar bulunmaz; bulunduğu takdirde bunlar teslim edene iade edilir. Menkul kıymetten daha önce vadesi gelmediği halde, kesilmiş kuponlar varsa, bunların menkul kıymetin tertibine göre ilgili sırasına değerini

yitirmeyecek şekilde eklenmesi gerekir.120

Takas Merkezine, Borsa üyelerince teslim edilen menkul kıymetlerin sahte olması veya yukarıda sayılan nitelikleri taşımaması halinde, Takasbank’ın hiçbir sorumluluğu yoktur.

3.8.3.2. Müşteri Bazında Saklama

Takasbank tarafından 06 Şubat 1995 tarihinden itibaren, Borsa yatırımcılarının Borsa üyeleri nezdindeki saklama hesaplarını Takasbank nezdinde de eşleyerek, aşamalı olarak tele-bilgi ve ATM sistemleri aracılığıyla, isteyen yatırımcının Borsa üyesinden alacağı kod ve şifreyi kullanarak Takasbank nezdindeki saklama hesabının bakiyesinin takip edebilmesini sağlamak amacıyla müşteri bazında saklama hizmeti başlatılmıştır.

Ayrıca, borsa üyelerinin Takasbank nezdindeki saklama hesaplarının alt hesaplar açılarak, müşterileri adına sakladıkları hisse senetleri ile kendi portföylerine ait olan hisse senetlerinin birbirinden ayrı olarak takiplerinin sağlanması ve söz konusu bu alt hesaplarda bulunan menkul kıymetlerin yatırımcıların isteği doğrultusunda noter veya borsa üyesinin beyanıyla, belirtilen

müşterilere ait olduğu tevsik edilerek bir mülkiyet karinesinin tesis edilmesi amaçlanmıştır.

Tamamen üyelerin isteğine bağlı olarak başlatılan bu sistem, SPK tarafından alman kararla l Ekim 1995 tarihinden itibaren tüm aracı kuruluşların tüm müşterileri için bu sisteme katılmaları zorunlu tutulmuştur.

Üye takip etmek istediği her müşterisi için bir kod tanımlaması yapacaktır. Kod numarası, müşterinin üye nezdindeki hesap numarası ile aynı olacak ve tanımlanan bu kod üye ile müşteri arasında istenildiği takdirde noterce tespit edilecektir. Daha sonra üye tanımlanan kodun Takasbank nezdinde açılması için başvuruda bulunacaktır.

Takasbank tarafından kod açıldıktan sonra üye, açılan hesaba aktarımlarını yapacaktır. Üye müşterisine hesabın kod numarası ile birlikte bir de şifre verecektir.

Müşteri ve portföy hesapları üye alt hesapları olduğundan, bu hesaplar üzerinden doğrudan kıymet kabulü ve ödemesi yapılmayacaktır. Üyelerden teslim alman kıymetler üye havuz hesabı adı verilen bir hesaba alınacak ve üye kıymetleri havuz hesabından ilgili müşteri ve/veya portföy hesaplarına aktaracaktır.121

Kıymet çekme işlemlerinde ise, kıymet yine üye havuz hesabından ödenecektir. Bu nedenle çekme işleminden önce çekilecek kıymetlerin müşteri ve/veya portföy hesaplarından üye havuz hesabına aktarımının yapılmış olması gerekmektedir. Aktarım talimatları doğrudan sisteme erişim şeklinde olacaktır.

Bir üyenin saklamasında bulunan kıymetleri bir başka üyeye virman edilebilmesi için kıymetlerinin üye havuz hesabında bulunması gerekmektedir. Dolayısıyla kıymetlerin öncelikle müşteri ve/veya portföy hesaplarından havuz hesabına aktarımının yapılması gerekmektedir.

Üyeler arası virmanlar üye havuz hesapları arasında yapılacaktır. Üye havuz hesabına virman gelen üye ilgili müşteri ve/veya portföy hesaplarına gerekli aktarımları yapacaktır.

Üye saklama alt hesaplarından birindeki kıymetlerin bir diğer alt hesaba aktarımı için üye, söz konusu virmanı doğrudan erişimle yapacaktır. Bu işlem için kıymetler öncelikle müşteri alt hesabından üye havuz hesabına ve daha sonra da üye havuz hesabından diğer üyenin saklama alt hesabına aktarılacaktır.

Takas borcu, üye havuz hesabından karşılanmak suretiyle kapatılacaktır. Üye takasa olan borcu kadar miktarın havuz hesabına aktarımını kendisi yapacaktır. Havuz hesaplarında yeterli

miktarda kıymet bulundurma ve zamanında takas hesabına aktarını yapıp takas borçlarını kapatma sorumluluğu üyelere ait olacaktır. Zamanında takas borçlarını kapatmayan üyeler havuz hesaplarında yeterli miktarda kıymet bulunsa dahi temerrüde düşmüş sayılacaklardır.

Temettü tahsili için üyenin toplam kıymet saklama bakiyesi esas alınacak ve tahsil edilen tutar Takasbank'ta bulunan üye hesaplarına alacak kaydedilecektir.

Bedelsiz sermaye artırımlarında sermaye artırım günü saklama alt hesaplarında bulunan bakiyeler bedelsiz artırım oranı kadar artırılacaktır.

Bedelli sermaye artırımlarında yatırılan rüçhan hakkı bedeline karşılık gelen miktardaki hisse senetleri üye havuz hesaplarına alacak kaydedilecek olup, havuz hesaplarından ait oldukları alt hesaplara aktarım işlemi üyeler tarafından yapılacaktır.

Takasbank nezdinde açılacak olan üye saklama alt hesapları, üyeler tarafından kendi müşterilerinin emanet kıymetlerini takip amacını taşısa bile, Takasbank'a karşı yalnızca üye saklama alt hesabı detayı hükmünde olacaktır. Bu hesapların üyeler nezdinde müşterileri adına açılmış olması, müşterilerine Takasbank nezdinde mülkiyet ve muhatabiyet hakkı doğurmaz. Söz konusu alt hesapların aracı kurumlar tarafından müşterilerine tahsis edildiğinin onaylanması halinde, aracı kurum ile müşterileri arasında bir ihtilaf olursa, ancak yargı kararı ile müşterilerin bu alt hesapları

üzerinde mülkiyet hakkı söz konusu olabilir.122

3.8.3.2.1. Alo Takas Hizmetleri

Müşteri Bazında Saklama Sisteminin devamı niteliğinde olan Alo Takas sistemi Türkçe ve İngilizce olarak hizmete sunulmuştur. Bu sistem yardımıyla tüm üyeler kıymet ve nakit bakiyelerini kendilerine tahsis edilen kod numarası ve şifreyi tuşlayarak öğrenebilmektedirler. Bu üyelerin müşterileri de aracı kurum kod numarası, kendi şifreleri ve hesap numaralarını tuşlayarak menkul kıymet hesap bakiyelerine alo takas yardımıyla ulaşabilirler.

Alo takas sistemi 365 gün 24 saat hizmet vermektedir. Aracı kuruluşlar ve müşterileri fax cihazı aracılığıyla menülerdeki hesap özetlerini alabilirler. Bunların dışında tüm arayanların kullanımına acık olan "Genel Bilgiler" seçeneğinden yeni açılan hisse senetlerinin menkul kodları, temettü ve sermaye artırımları ile ilgili bilgiler öğrenilebilmektedir.123

122 _{TAKASBANK, a.g.e., s.7.} 123 _{TAKASBANK, a.g.e., s.8.}

3.8.4. Endeksler