• Sonuç bulunamadı

5.3. BORSALARDA MANİPÜLASYON

5.3.1 Manipülasyonun Niteliği ve Türleri

5.3.1.3. Geçici Birlik Oluşturmak

Bu türden uygulamalarda, iki veya daha fazla sayıda kimse, kümülatif karakterli bir menkul kıymette, birlikte davranmayı kararlaştırmaktadır. Burada birden fazla kimse sermayelerini, becerilerini, deneyimlerini ve ortaklıklarla bağlantılarını bir araya getirmektedirler, özellikle genellikle borsa üyesi olan yönetici, net kazancın belli bir yüzdesi ve borsa işlemleri için komisyon olmak üzere iki yoldan kazanç sağlar.

Birliğin Faaliyet Araçları

Birliklerin işlem yöntemleri genellikle aşağıdaki şekillerde olurdu.

• Kısa satışla fiyatların düşürülerek, düşük fiyattan verilerek satılmak üzere toplanması, • Basından, görsel-işitsel medyadan yararlanarak, senede ilişkin kötümser haber yayarak

fiyatın, senedin toplanmasına ve tekrar gelecekte satılmasına imkân sağlayacak düzeye düşürülmesi,

• Şirketlerin büyük ortakları ile opsiyon (belki bir tarihe kadar belli bir fiyattan senedi

212 TUNALI. a.g.m. 2006. s.43 213 ÖZBAY. a.g.r. 1990 s.55

alma hakkı) sözleşmesi yaptıktan sonra pazar fiyatını yükseltme yönünde çabalara girişilmesi ve opsiyon hakkının kullanılması suretiyle pazar dışından getirilen senetlerin yüksek fiyatlardan elden çıkarılması.

• Özellikle yükselen işlem hacminin cazibesine ve verdiği güvene kapılarak pazara giren spekülatörlere yönelik olarak, birlik üyelerinin kendi aralarında giderek artan miktarlarda işlem yapmaları ve böylece oluşacak yapay işlem yoğunluğuna kanacak kimselere satış yapılması; yapay aktivite evvelce açıklanan sahte satışlar veya yasal engellerin aşılması amacıyla grup üyelerinin birbirlerine geri alma/satma taahhüdünde bulunmaları yoluyla yapılmaktadır. Değişik borsa üyeleri aracılığıyla borsaya yansıtıldıkları ve farklı kimseler adına verildikleri için de tespit edilmeleri çok güçtür.214

Birlik Faaliyetlerinin İşleyiş Süreci

Tipik birlik faaliyeti, ilk adım olarak, işleme başlamak için en uygun zamanı seçer. Zaman olarak şirket kazançlarının arttığı, yeni gelişmelerin eşiğinde ve çekici bilânçolara sahip olduğu, dolayısıyla iyi lanse edilebileceği dönemler seçilir.

İkinci adım, hisse senedinden edinmektir. Evvelce belirtildiği üzere pazardan veya dışardan opsiyon sözleşmeleri yolu ile senetler sağlanabilmektedir. Senetler edinilince (biriktirilince) artık, yoğun birlik faaliyetine girişilebilmektedir.

Bu aşamada amaç, pazarda aktivite yaratmaktır. Bu ise, yapay pazar etkinliği ile sağlanmaktadır. İşlemler yapılırken dikkat edilen husus, muvazaalı da olsa, her işlemde kâğıdın mülkiyetinin değişmekte olduğu görüntüsünün sergilenmesidir.

Basın, dedikodu yayma v.b araçlar kullanılarak yapay aktiviteye ilave olarak yeni katılımcıları pazara çekecek başka unsurlar üretilmeye çalışılır. Fiyat azar azar artmaya başlar.

Son adım, dağıtımın sağlanmasıdır. Hisse senedi stokunu evvelce artıran birlik, portföyünü avantajlı fiyatlardan boşaltmaya başlar.

Birlik yöneticisinin fonksiyonu burada kendini gösterir. Sorun fiyat dağıtımın/ kırılmaksızın yapabilmesidir.

Pazarın güçlü olduğu zamanlarda satış, zayıf dönemlerinde alış yapılır. Birlik yöneticisi, pazar psikolojisindeki iyimserliğin çok güçlü olduğu bir gün, tüm portföyü elden çıkarır. Kısa satış için, yüklüce emanet hisse senedi alır. Sonrasında, fiyatlar tam anlamıyla çöker. Başarı birlik

üyelerinin, felaket ise kısa zamanda yüksek kazanç umuduyla pazara gelmiş olan

dışarıdakilerindir.215Türkiye sermaye piyasasının yeterli derinliğe ulaşmaması, hisse senetlerinin

halka açıklık oranlarının azlığı, işlemlerin hamiline gerçekleştirilmesi, yapay fiyat oluşumuna elverişli bir ortam yarattı.

Özelikle piyasayı etkileyebilecek olayları da kullanan "manipülasyon çeteleri" fiyat eğilimlerini aşırılaştırdılar. Fiyatların aşırı oynak olması İMKB'de kişisel yatırımcılara en büyük kaybı verdirdi. Fiyatların manipüle edilerek aşın oynaklaştırılması yatırımcılar için İMKB'deki en yüksek riski oluşturdu. Aracı kurumların riskinden de şirketlerin riskinden de çok daha yüksek kayıplar verdirdi yatırımcılara. Fiyatların aşırılaştırılması, ya da nedensiz biçimde oynaklaştırılması piyasaya güveni de azalttı. Fiyat istikrarsızlığının aşırı boyutlara yükselmesi bir yandan geniş kitlelerin güvenini sarsarak borsaya gelmesini önlerken diğer yandan şirketlerin gözünü korkutarak halka açılmalarını önledi. Hem arz yönünden, hem talep yönünden borsanın önünü kesti.

Yanlışlığı bilindiği halde bazı olay ve açıklamaların broker tarafından manipülasyon amacıyla kullanılarak yatırımcıların alım ya da satıma razı edilmesinin örnekleri de verildi. Doğru olmadığı ya da yanıltıcı olduğu bilindiği halde, ya da çok kolaylıkla bilinebilecekken, gerçeğin saklanması ve doğru olarak kamuya açıklama yapılmaması geçmiş yıllarda görülen eğilimlerdendi.216

Piyasalar üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle, manipülasyona ilişkin olarak ceza hukukunda yer alan dolandırıcılık hükümlerinden ayrı bir suç olarak düzenleme yapılması ve bu konuda belirli işlem türlerine yasaklamalar getirilmesi ihtiyacı doğmuştur. Konuya ilişkin olarak Sermaye Piyasası Kanununda düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler ( SPKn md. 45, 47/A-2, 47/A-3) de yer almış ve özetle 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve ağır para cezaları ile cezalandırılacağı

hükme bağlanmıştır. 217

215 ÖZBAY. a.g.r., 1990 s.56 216 YILDIRIM,. a.g.e., 1996. s. 235

Aşağıdaki tabloda son 3 yıl içinde yapılan suç duyuruları ve açılan kamu davaları görülmektedir.

Tablo 17: Son 3 Yıl İçinde SPK Tarafından Yapılan Suç Duyuruları ve Açılan Kamu Davaları.

Konularına Göre Dağılımı Yargılama Aşamasına Göre Dağılımı Yıllar Suç Duyurusu Sayısı İçerden Öğrenenlerin Ticareti

Manipülasyon Diğer İncelemesinde Savcılık

Yargılaması Devam Eden Karara Bağlanan 2003 160 1 95 64 3 127 30 2004 127 2 80 45 24 97 6 2005 65 1 38 26 40 23 2 TOPLAM 352 4 213 135 67 247 38

Kaynak: SPK 2005 Faaliyet Raporu (*) İlk derece mahkemeleri tarafından verilen beraat kararları, kurulumuzca temyiz

edlimiş olup, Yargıtay incelemeleri devam etmektedir.