Ekonomide Güvence Oluşturma Etkisi

Borsalar yatırımcının korunması için menkul kıymetlerin borsa kotuna alır.148 Borsa, isteyen

her şirketin hisselerini kote ettirebildiği piyasa değildir. Diğer bir ifade ile gelişigüzel her şirketin menkul kıymetleri borsaya kabul edilemezler. Aksine, bir şirketin, hisselerini borsaya kote ettirebilmesi için belirli şartlara haiz olması gerekir. İşte bir şirketin menkul değerlerinin borsaya kote edilmiş olması onun devlet veya başka bir kurumca garanti altına alınması anlamını taşımamakla birlikte, yine de kotasyon öncesi bir incelemeye tabi tutulduğunu ve sürekli denetim altında bulundurulduğunun en azından ciddi bir kuruluşa ait olduğunu gösterir. Ayrıca, borsadaki aşırı iniş ve çıkışlar ve spekülatörlerin oyunları engellenmeye çalışılır. İşte bütün bu hususlarladır ki, borsalar yatırımcılar için uygun bir zeminin oluşmasını sağlar.149

Borsalara olan güven ortamının sarsılması bu pazarın en temel dayanağı olan küçük yatırımcı grubu için tehlike sinyalleri verecektir. Nitekim İMKB’de güven kırıcı bazı deneyimlerin yaşandığı görülmüştür. Örneğin, Mensucat Santral’e ait hisse senetlerinin sahteleri 5 Aralık 1990 günü borsa takas merkezinde ele geçirilmiş ve aynı gün İMKB başkanlığında yayınlanan bir genelge ile bu hisse senetlerinin borsa seansındaki işlemleri ikinci bir duyuruya kadar durdurulmuştur. Daha önce sahte Çukurova hisseleriyle başlayan bu gelişme yine söz konusu yıl içinde Bagfaş ve Sarkusyan şirketlerine ait hisselerle devam etmiştir. Bütün bu olaylar borsamızın gelişmesi için duyulan güven ortamına zarar verici bir nitelikte gözüküyor. 150

Dünyada örnekleri olduğu gibi takastan hisse sendi alınması ve verilmesi yerine bir makbuz sisteminin getirilmesi daha sistematik bir yaklaşım olacaktır. Ancak bunun içinde borsamızdaki ihtiyaç yepyeni bir borsa binasıyla başlıyor.

Böyle olmakla birlikte, borsanın değişim sistemi kendi kendini güvence altına alacak oluşumları da başta sigorta uygulaması olmak üzere bir takım uygulamalarla geliştirmeye başlamıştır.

148 _{KIRMIZI.ag.t. 1998. s.22}

149 _{PARMAKSIZ. a.g.t. 1994 s.48–49} 150 _{BENGİN. a.g.t. 1993.s.102–103}

4.1.2.2.Barometre Etkisi

Bir şirketin menkul kıymetlerinin borsada değer kazanması ya da değer kaybetmesi söz konusu şirketin başarısının ve güvenilirliğinin en iyi göstergesidir. Borsada her gün yapılan alım satımlarla ilgili fiyatların ve işlem hacmine ait bilgilerin yayınlanmasıyla bu hisse senetlerini ve tahvilleri çıkarmış olan teşebbüsler sürekli olarak değişen ve yeniden teşekkül eden hisse senetleri fiyatları ortaklara ilgili şirketlerin sağlamlık ve başarı durumu ve kendilerine kazanç sağlama yeteneği hakkında devamlı olarak bir fikir verir.151

Diğer taraftan onların teşebbüse olan güvenlerini de şekillendirir. Bu güven duygusu ise doğruca menkul kıymetlerin fiyatlarına yansır.

Borsada oluşan ve yayınlanan göstergeler, tasarruf sahiplerine, mikro ve makro seviyede ekonomiyi planlayanlara, yürütenlere, ekonominin gidişini, sektörlerin durumunu ve yakın geleceğini önceden gösteren barometre vazifesi görmekte, borsa ekonominin gözlem yeri

olmaktadır.152 Enflasyonun, yatırımların, gelişme ve kalkınmanın, ekonomi dışı etkenlerin, mesela

savaş tehlikesi, politik istikrarsızlık gibi durumların ekonomideki etkinliklerinin en iyi izlendiği yerlerden birisi de borsalardır. Hatta borsada kote edilen hisse senetlerine göre düzenlenen menkul değerler fiyat indeksleri, ülkenin genel ekonomik gidişi hakkında fikir veren ve gelecek hakkında da

tahminler yapmaya yarayan veriler niteliğindedir.153

4.1.2.3. Tek Fiyat Oluşturma Etkisi

Borsalar, bütün alıcı ve satıcıların karşı karşıya gelmesini ve dolayısıyla her menkul değer için tek bir fiyat oluşması için imkân sağlarlar. Fakat hemen belirtmek gerekir ki, tek fiyat, ancak tam rekabetin olduğu piyasalarda meydana gelebilir. İşte, menkul değer borsaları tam rekabetin geçerli olduğu piyasalardır. Borsası bulunmayan piyasalarda da tam rekabet şartları mevcutsa tek fiyat oluşacaktır.

Ancak tek fiyatın oluşmasını bütün alıcıları ve bütün satıcıları bir araya toplamakla en iyi şekilde borsalar sağlar. Borsalarda oluşan fiyatları, borsa bültenleri ile ülkenin, hatta dünyanın her tarafına yayılır. Böylece bu fiyatlar, herkes tarafından esas alınır ve küçük tasarruf sahiplerinin menkul değerlerinin fiyatları konusunda aldatılması önlenmiş olur.

151 _{ÇAPANOĞLU a.g.e. 1993. s. 146} 152 _{ALTINTAŞ. a.g.t. 1986 s.3} 153 _{BENGİN. a.g.t. 1993.s.104}

Borsaların tek fiyat oluşturma görevini yerine getirebilmesi için bilgi akışı ve borsa ve aracı kurumlar arasında bilgisayar ağının iyi işlemesinde yarar vardır.154

4.1.2.4. Sermaye Mülkiyetini Tabana Yayma Etkisi

Menkul kıymetler borsasının bir diğer işlevi de, çekici ve özendirici bir ortam içinde, menkul kıymetlerin ve özellikle hisse senetlerinin gittikçe daha geniş bir tasarrufçu kitlesine yayılması ve böylece sermaye mülkiyetinin el değiştirmesini sağlamasıdır. Yani sermaye mülkiyetinin yaygılaşması, tabana yayılması gerçekleşir.155

Sermaye piyasasında menkul değer çeşidini ve arzını artıran düzenlemeler 1987yılı başında yürürlüğe konmuştur. Söz konusu yıl içinde de sınaî mülkiyeti tabana yaymak amacıyla sermaye piyasasının teşvikini öngören yasal düzenlemeye gidilmiştir. 3332 sayılı yasanın yürürlüğe

konulmasıyla, sınaî mülkiyetin tabana yayılması konusunda yeni teşvik tedbirleri getirilmiştir.156

Menkul kıymetlerin ve özellikle hisse senetlerinin gittikçe daha geniş bir tasarrufçu kitlesine yayılması, hisse senetleri borsada kayıtlı anonim şirketlerin yeniden menkul değerlerini borsaya kote ettirebilen ortaklıklar için yeni bir ufuk açılmış demektir. Önce kotasyon şirket tanınma olanağı sağlar, sonra da ortaklık gerçekten başarılı ise borsanın yaratmış olduğu teşvik ortamından

yararlanarak menkul kıymetlerini halka kolaylıkla satabilir.157 Diğer bir ifadeyle borsalar halka

açılma ve pazarlama açısından kolaylık sağlayan aracı kuruluşlar olmaktadır. Böylece sermayenin mülkiyeti topluma yayılmakta ve küçük tasarruflar büyük teşebbüslere ortak olmaktadır. Diğer taraftan gelişmekte olan ülkeler için en önemli sorun sermaye birikiminin yetersizliğidir. Ayrıca günümüzde yatırımlar çok büyük sermayeye ihtiyacı bulunan bu gibi ülkelerde yatırımlara kaynak bulmakta sorun olmaktadır. Oysa bu ülkelerde hane halkının küçük tasarrufları mevcuttur. Fakat bu tasarruflar eğitimsizliğin ve gerekli diğer koşulların sağlanmaması nedeniyle, ölü yatırımlara bağlanmıştır (altın, gayrimenkul gibi).

İşte etkin bir sermaye piyasası ve onun temel yardımcı kurumu olan menkul kıymet borsaları, bu küçük tasarrufları menkul kıymetler yoluyla toplayarak, sanayi yatırımlarına kaynak olarak sunmakta ve mülkiyeti tabana yaymaktadır. Sermaye mülkiyeti binlerce, küçük tasarruf

154 _{ÇAPANOĞLU a.g.e. 1993. s. 145} 155 _{BOZKURT. a.g.e. s.30}

156 _{BENGİN. a.g.t. 1993.s.105} 157 _{KIRMIZI. a.g.t.1998. s.20}

sahibine kadar yayılmakta ve küçük tasarruflar büyük teşebbüslere ortak olmaktadır.158

4.2. İMKB’NİN ÖNEMİ VE TÜRK EKONOMİSİNDEKİ YERİ