85
Uyuşmazlık mahkemesinin Hukuk ve Ceza bölümleri ile Genel Kurul, başkanın çağrısı üzerine, başkentte, mahkeme için ayrılan bir yerde toplanır. Toplantının gündemi en az üç gün önce, raporlarla birlikte üyelere ve uyuşmazlıkla ilgili başsavcı ve baş kanun sözcülerine dağıtılır (2247 s. Kanun m. 5/I).
Hukuk ve ceza bölümleri ile Genel Kurul’da üye tam sayısı hazır bulunmadıkça görüşmelere başlanamaz ve karar verilemez. Eksik üyelerin yeri, o üyenin geldiği yargı mercinin yedek üyesi ile bu olmadığı takdirde başka bir yedek üye ile doldurulur. Mahkeme, her toplantı dönemi başında yıllık çalışma planı yapar (2247 s. Kanun m. 26/I). Bölümler ve Genel Kurul’da inceleme, dosya üzerinden yapılır ve kanunda belirlenenler dışında çoğunlukla karar verilir (2247 s. Kanun m. 26/II). Bölümlerin ve Genel Kurul’un kararları kesindir. İlke kararları ile başkanın uygun göreceği bölümlerin kararları Resmi Gazete’de yayımlanır (2247 s. Kanun m. 29).
Uyuşmazlık mahkemesinin görevi nedir?
HESAP YARGISI
Hesap yargısında ilk ve son derece yargı yeri olarak Sayıştay görev yapmaktadır. Sayıştay’a ilişkin temel düzenleme, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’dur. Sayıştay’ın kuruluşu, işleyişi, denetim ve hesap yargılaması usulleri, mensuplarının nitelikleri ve atanmaları, ödev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, Başkan ve üyelerinin seçim ve teminatı bu Kanunla düzenlenmiştir (6085 s. Kanun m. 1).
Sayıştay başkanı Sayıştay’ı yönetir ve temsil eder. Sayıştay başkanı, Kurumun en üst yöneticisi olup genel işleyişten sorumludur; kanunlarla verilen görevlerin iyi yapılması ve yönetimin düzenli bir surette yürütülmesi için gerekli tedbirleri alır (6085 s. Kanun m. 21/I).
Daireler, bir başkan ile altı üyeden oluşur ve bu daireler birer hesap mahkemesidir. Daireler, bir başkan ve dört üye ile toplanır, hüküm ve kararlar oy çokluğuyla verilir (6085 s. Kanun m. 23/I). Daireler, hesap mahkemesi olarak sorumluların hesap ve işlemlerine ilişkin düzenlenen yargılamaya esas raporlarda yer alan kamu zararına ilişkin hususları hükme bağlar. Denetim raporları hakkında görüş bildirir. Ayrıca Sayıştay başkanı tarafından görüşülmesi istenilen konular hakkında görüş bildirir veya karar verir (6085 s. Kanun m. 23/II).
Sayıştay ve denetçiler denetim faaliyetini bağımsız ve tarafsız olarak yürütür. Sayıştay’a denetim görevinin planlanması, programlanması ve yürütülmesinde talimat verilemez (6085 s. Kanun m. 35/c).
http://www.sayistay
.gov.tr/
Özet
Devlette yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç kuvvet bulunur. Anayasa’nın 9. maddesi gereğince, yargı işlevi mahkemeler aracılığıyla yerine getirilir. Yargı örgütü, mahkemeler ve diğer kurum ve kurulların tamamından oluşan bir örgüttür. Ülkemizde yargı ayrılığı rejiminin kabul edilmekte ve hukuki nitelik bakımından bütünlük gösteren uyuşmazlıklar aynı yargı kolu içinde toplanmaktadır. Anayasa yargısı, idari yargı, adli yargı, askeri yargı ve uyuşmazlık yargısı, yargı kollarından bazılarıdır.
Anayasa yargısında görevli mahkeme Anayasa mahkemesidir. Anayasa mahkemesinin kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü’nün Anayasa’ya şekil ve esas bakımından uygunluğunun denetlenmesi ve Yüce Divan sıfatıyla baktığı işler olmak üzere iki temel görevi bulunmaktadır. 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun ile Anayasa mahkemesine bireysel başvuru hakkı getirilmiştir (Anayasa m. 148/III). Anayasa şikayeti olarak da bilinen bireysel başvuru yolu, temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin, bireysel başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa mahkemesine başvurmalarıdır.
İdari yargı, devlet, belediye, köy gibi idari makamların idari faaliyetleri sebebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıkları çözmekle görevli bir yargı koludur. İdari yargı, genel idari yargı ve askeri idari yargı olarak ikiye ayrılır. Genel idari yargı, ilk derece idare ve vergi mahkemeleri; ikinci derece bölge idare mahkemeleri ve en üst yargı merci olan Danıştay’dan oluşur.
İdare mahkemeleri, Danıştay ve vergi mahkemelerinin görev alanına girmeyen iptal davalarını, tam yargı davalarını, tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan idari sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davaları ve diğer kanunlarla verilen işleri çözmekle görevlidir.
Vergi mahkemeleri, genel bütçeye, il özel idaresi, belediye ve köylere ait vergi, resim, harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davalar ve bu kanunlarda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki Kanun’un
6), Gümrük Kanunu’na göre alınması gereken vergiler, Vergi Usul Kanunu gereğince şikayet yolu ile düzeltme taleplerinin reddine ilişkin işlemler aleyhine açılan davalarla ilgilenir. İdare ve vergi mahkemelerin tarafından tek hakimle verilen veya İdari Yargılama Usul Kanunu’nda sayılan mahkeme kararlarına karşı itiraz yoluna başvurulan mercii Bölge İdare Mahkemesidir.
Danıştay, Anayasa ile görevlendirilmiş yüksek idare mahkemesidir. Danıştay, idare mahkemeleri ile vergi mahkemelerinden verilen kararlar ve ilk derece mahkemesi olarak görülen davalarla ilgili kararlara karşı temyiz istemlerini inceler ve karara bağlar.
Adli yargıda üç aşamalı bir yargı teşkilatı söz konusudur. Burada öncelikle, asıl karar merci olan ve hüküm veren ilk derece mahkemeleri yer alır. İlk derece mahkemelerinin üzerinde bölge adliye mahkemeleri, bunların da üzerinde Yargıtay bulunur. Adli yargı ilk derece mahkemeleri, hukuk ve ceza mahkemeleridir (5235 s. Kanun m. 2). Ceza mahkemeleri, sulh, asliye ve ağır ceza mahkemeleri ile özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemelerinden oluşur. Genel mahkemelerin yanında çocuk mahkemesi, fikri ve sınai haklar ceza mahkemesi, icra ceza mahkemesi ve trafik mahkemesi uzmanlık mahkemeleri de söz konudur.
Medeni yargıda ise, genel mahkemeler asliye hukuk, asliye ticaret ve sulh hukuk mahkemeleridir. Ayrıca özel kanunlarla kurulmuş kadastro, iş, icra, tüketici, fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi, aile ve denizcilik ihtisas mahkemeleri gibi özel mahkemeler de bulunmaktadır.
Bölge Adliye Mahkemeleri’nin görevlerinin öncelikli görevi, adli yargı ilk derece mahkemeleri tarafından verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamaktır (5235 s. Kanun m.
33/I). Yargıtay ise, adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olup, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile bu Kanun ve diğer kanunların hükümlerine göre görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir.
Askeri yargı, askeri ceza yargısı ve askeri idari yargı olarak iki ayrılır. Askeri ceza yargısında askeri mahkeme ve disiplin mahkemeleri görevlidir. Askeri ceza mahkemeleri ve onların
87 kararlarını denetlemek üzere Askeri Yargıtay bulunmaktadır. Askeri idarenin işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıkların çözüldüğü yer ise, askeri idari yargıdır. Askeri idari yargıya ilişkin uyuşmazlıklar, ilk ve son derece mahkemesi olarak Askeri Yüksek İdare Mahkemesi tarafından çözülür.
Uyuşmazlık yargısı, farklı yargı kollarına ait iki yargı yeri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını ortadan kaldırarak belirsizliği sona erdirir. Uyuşmazlık yargısında görevli mahkeme, uyuşmazlık mahkemesidir.
Hesap yargısında ilk ve son derece yargı yeri, Sayıştay’dır. Sayıştay’a ilişkin temel düzenleme, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’dur. Sayıştay’ın temel görevi, kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde denetlemek ve sonuçları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisine doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunmaktır. Sayıştay ayrıca genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.
Genel uygunluk bildirimini Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapar.
Kendimizi Sınayalım
3. Temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin, bireysel başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa mahkemesine başvurabilir. 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun ile getirilen bu kurum aşağıdakilerden hangisidir?
4. Aşağıdakilerden hangisi genel idari yargıda ilk derece mahkemelerinden biridir?
5. Genel idari yargıda görevlendirilmiş en yüksek idare mahkemesi aşağıdakilerden hangisidir?
a. Danıştay b. İdare mahkemesi c. Bölge idare mahkemesi d. Vergi mahkemesi
6. Aşağıdakilerden hangisi adli yargıda görevli ceza mahkemelerinden biri değildir?
7. Aşağıdakilerden hangisi adli yargıda görevli genel mahkemelerden biridir? yönden inceleyip karara bağlayan mahkeme, aşağıdakilerden hangisidir? arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını ortadan kaldırarak belirsizliğe son veren mahkeme aşağıdakilerden hangisidir?
a. Uyuşmazlık mahkemesi b. Danıştay
c. Sayıştay d. Yargıtay
Mahkemeleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. bireysel başvuru imkanı sağlanmıştır (Anayasa m. 148/III). Anayasa şikayeti veya bireysel başvuru yolu, temel hak ve hürriyetlerininin ihlal edildiğini iddia eden kişilerin, bireysel başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa mahkemesine başvurmalarıdır. Başvuruda bulanabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması gerekir. Bireysel başvuru incelemesinde, kanun yolunda dikkat edilmesi gereken konularda inceleme yapılamaz. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.
Sıra Sizde 2
Medeni yargıda ilk derece mahkemeleri, genel ve özel mahkemeler olarak ikiye ayrılır. Genel mahkemeler, belirli kişi veya kişi grupları ya da belirli işlerle sınırlandırılmamış uyuşmazlıkları çözen mahkemelerdir. Genel mahkemeler, asliye hukuk, asliye ticaret ve sulh hukuk mahkemeleridir. Medeni yargı alanında özel mahkemeler kadastro, iş, icra, tüketici, fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi, aile ve denizcilik ihtisas mahkemeleri olarak sayılabilir.
Sıra Sizde 3
Bölge Adliye Mahkemeleri’nin görevleri 5235 sayılı Kanunla belirlenmiştir. Bu mahkemelerin görevlerinin öncelikli görevi, adli yargı ilk derece mahkemeleri tarafından verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamaktır (5235 s. Kanun m.
33/I). Ayrıca bu mahkemeler, adli yargı ilk derece mahkemesi olarak yargı çevresi içerisindeki adli yargı ilk derece mahkemesi hakimleri aleyhine Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre açılacak tazminat davalarını inceler ve kanunlarla kendilerine verilen diğer görevleri de yapar (5235 s. Kanun m. 33).
Sıra Sizde 4
Uyuşmazlık mahkemesi, uyuşmazlık yargısında görev yapan bağımsız bir yüksek mahkemedir.
Uyuşmazlık mahkemesi Anayasa ile görevlendirilmiş, adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle görevlidir.
Yararlanılan Kaynaklar
Anayurt Ömer (2011), Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları, 11. Bası, Seçkin Yayıncılık:
Ankara.
Arslan Ramazan ve Süha Tanrıver (2001), Yargı Örgütü Hukuku, 2. Bası, Yetkin Yayınları:
Ankara.
Aydın Ufuk (2011), Temel Hukuk Dersleri, 4.
Bası, Nisan Kitapevi: Eskişehir.
Centel Nur ve Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku (2008), 6. Bası, Beta Yayıncılık:
İstanbul.
Gözler Kemal (2007), Hukukun Temel Kavramları, 4. Bası, Ekin Basım Yayın Dağıtım:
Bursa.
Gözler Kemal (2011), Anayasa Hukukuna Giriş, 6. Bası, Ekin Basım Yayın Dağıtım: Bursa.
Gözler Kemal (2011), Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Basım Yayın Dağıtım:
Bursa.
Özekes Muhammet (2011), Temel Hukuk Bilgisi, 2. Bası, Yetkin Yayınları: Ankara.
Pekcanıtez Hakan, Oğuz Atalay ve Muhammet Özekes (2011), Medenî Usûl Hukuku, 11. Bası, Yetkin Yayınları: Ankara.
Yıldırım Turan (2002), Türkiye’nin İdari Teşkilatı, 3. Bası, Alkım Yayınevi: İstanbul.
Yıldırım Turan (2008), İdari Yargı, Beta Yayıncılık: İstanbul.
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
Hukuki anlamda kişileri sınıflandırabilecek,
Gerçek kişiliğin başlangıç anını ve sona ermesini belirleyebilecek, Hak ehliyeti ve fiil ehliyetini açıklayabilecek,
Kişilik hakkı kavramını ve hukuken nasıl korunduğunu açıklayabilecek, Tüzel kişilerin varlığının hukuken kabul zorunluluğunu ortaya koyabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Kişiler Hukuku Gerçek Kişi Karineler Kişilik Hakkı Başlangıç
Tüzel Kişi Hak Ehliyeti Fiil Ehliyeti Sona Erme Dava
İçindekiler
Giriş
Kişiler Hukukunun Ana Kavramları
Gerçek Kişillik
Kişilik Hakkı ve Korunması
Tüzel Kişilik
6
91
GİRİŞ
Hukuk, toplumun genel menfaatini, bireylerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kurallar bütünüdür. Başka bir ifade ile hukuk, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir.
Bir disiplin olarak hukuk, ikiye ayrılarak incelenebilir. Hukukun kişiler arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Hukuk, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım Roma Hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Örneğin Medeni Hukuk ve Ticaret Hukuku özel hukukun, buna karşılık Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun alt dallarıdır.