Hedeflerin Aşamalı Sınıflaması

Hedeflerin aşamalı sınıflaması bilişsel, duyuşsal ve devinişsel (psiko-motor) olmak üzere üç alandan oluşmaktadır (Demirel, 2010a, s. 107). 1951 yılında hedefleri bu şekilde aşamalı olarak sınıflayan ilk kişi B. S. Bloom’dur. Bu sınıflama ile öğretimsel hedefler sistemli bir hale getirilerek anlaşılır bir form kazanmıştır. Bloom Taksonomisi (taxis ve nomia yani tasnif ederek dağıtma, sınıflandırma) adıyla eğitim literatürüne geçen amaçların sınıflandırılması işlemi, “öğretimin sonunda öğrencide ne tür değişiklikler olacak” sorusuna cevap bulmada yardımcı ve oldukça kullanışlı olmuştur (Küçükahmet, 2008, s. 17).

Hedeflerin aşamalı sınıflamasında her bir alanının alt basamaklarını somut bir şekilde ortaya koyacak ifade cümlelerini Demirel (2010a, s. 107) şu şekilde belirtmektedir:

1. Bilişsel alan (cognitive domain); zihinsel öğrenmelerin çoğunlukta olduğu ve zihinsel yetilerin geliştirildiği alandır. Bilişsel alanın alt basamakları; bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirmedir.

a. Bilgi (terimlerin bilgisi, olguların bilgisi, araç-gereçlerin bilgisi, alışıların bilgisi, yönelimler ve aşamalı dizilerin bilgisi, sınıflamaların ve sınıfların

MİLLÎ EĞİTİMİN HEDEFLERİ OKULLARIN HEDEFLERİ DERSLERİN HEDEFLERİ KONULARIN HEDEFLERİ

33

bilgisi, ölçütlerin bilgisi, yöntemlerin bilgisi, ilke ve genellemelerin bilgisi, kuramların ve yapıların bilgisi)

b. Kavrama (çevirme, yorumlama, öteleme/kestirme) c. Uygulama

d. Analiz (öğelerin analizi, ilişkilerin analizi, örgütleme ilkelerinin analizi)

e. Sentez (özgün bir iletişim muhtevası oluşturma, bir plan ya da işlemler takımı oluşturma, soyut ilişkiler takımı önerme)

f. Değerlendirme (iç ölçütlere göre değerlendirme, dış ölçütlere göre değerlendirme)

2. Duyuşsal alan (affective domain); sevgi, nefret, korku, ilgi, tutum ve güdülenmişlik gibi duygusal yönlerin baskın olduğu alandır. Bu alanda bireyin kişisel özellikleri ön plandadır. Duyuşsal alanın alt basamakları; alma, tepkide bulunma, değer verme, örgütleme ve kişilik haline getirmedir.

a. Alma ( farkındalık, almaya isteklilik, kontrollü ya da seçici dikkatlilik)

b. Tepkide bulunma (uysal davranma, karşılık verme isteği gösterme, karşılık vermekten tatmin olma)

c. Değer verme (bir değeri kabullenmişlik, bir değere düşkünlük, adanmışlık) d. Örgütleme (değerleriyle uyumlaştırma, değer sistemine katma)

e. Kişilik haline getirme (davranış ölçütü haline getirme, karakterlenme)

3. Devinişsel alan (psychomotor domain); zihin ve kas koordinasyonunu gerektiren becerilerin baskın olduğu alandır. Bu alanda beceriler ön plandadır. Devinişsel alanın alt basamakları; algılama, kurulma, kılavuzla yapma, mekanikleşme, beceri haline getirme, uyum (duruma uydurma) ve yaratmadır. a. Algılama (duyuşsal uyarılma, işaret seçme, çevirme)

b. Kurulma (zihinsel kurulma, bedensel kurulma, duygusal kurulma) c. Kılavuzla yapma (taklit etme, deneme)

d. Mekanikleşme

e. Beceri haline getirme (kararsızlığı giderme, otomatik icra) f. Uyum/duruma uydurma

g. Yaratma

Hedeflerin aşamalı sınıflamasına bakıldığında felsefe öğretiminde bilişsel ve duyuşsal alanların, genellikle mesleki eğitimin hedefleri arasında yer alan devinişsel alandan daha önemli ve etkin olduğu görülmektedir. Felsefe öğretimde bu üç alandan öncelikle bilişsel

34

alan ile ilgili hedeflerin tamamlanması gerekmektedir. Bilişsel alanın alt basamaklarından olan bilgi ve kavrama (kavram) basamaklarındaki eksikliklerin tamamlanması ile daha sağlıklı bir felsefe öğretim süreci gerçekleştirilebilir. Her disiplinde olduğu gibi felsefe için de geçerli bir terminoloji mevcuttur. Bilgi ve kavrama basamakları ile felsefe öğretiminde ihtiyaç duyulan terminolojideki eksikliklerin giderilmesi gerekmektedir. Aksi taktirde felsefe derslerinin öğretiminde karşılaşılan en önemli sorunlardan biri olan dil sorunu ile karşı karşıya gelinebilir. Bu sorunun giderilebilmesi ise bilişsel alanın bilgi ve kavrama basamaklarında felsefeye yönelik kavram öğretiminin gerçekleştirilmesi ile mümkündür (Dombaycı, 2009).

Bilişsel alan hedeflerinin davranışa dönüştürülmesinde kullanılan eylemsiler Tablo 3’te detaylı olarak belirtilmiştir.

35

Tablo 3

Bilişsel Alan Hedeflerini Davranışa Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler (Fiilimsiler)

HEDEF HEDEF DAVRANIŞ DAVRANIŞ/EYLEMSİLER

BİLGİ HATIRLAMA/TANIMA Tanımlama, hatırlama, tanıma, söyleme, yazma, seçme, isimlendirme, eşleştirme, sıraya koyma, listeleme, gösterme, işaret etme, altını çizme

KAVRAMA BAŞKA FORMA

ÇEVİREBİLME

AÇIKLAYABİLME/ YORUMLAYABİLME

TAHMİN ETME/ KESTİRME

Çevirme, yorumlama, kestirme, söyleme, yazma, ana hattını bulma, özetleme, örnek gösterme, grafik ve şema ve simgeyle gösterme

İlişkileri ve nedenleri yazma, söyleme, değiştirerek yazma, yeniden sıraya koyma

Tahmin etme, sonucu kestirme, sonucu bulma, ayırt etme, yeniden düzenleme, değiştirme, öteleme, ulaşma

UYGULAMA UYGULAYABİLME Yapma, çalıştırma, ilişki kurma, kullanma, hazırlama, hesaplama, ilkeyi uygulama, problem çözme

ANALİZ ÖĞELERE AYIRABİLME

İLİŞKİLERİ BELİRLEYEBİLME

Analiz etme, karşılaştırma, şematik olarak gösterme, saptama, ayırt etme

Parçalara ayrıma, ana hatlarını gösterme, bölümlere ayırma SENTEZ ORİJİNAL/ÖZGÜN BİR BÜTÜN

MEYDANA GETİREBİLME Birleştirme, tasarlama, planlama, özetleme, yaratma, üretme, sınıflama yapma, derleme, organize etme, geliştirme, yeniden düzenleme, örgütleme, karar verme, formüle etme

DEĞERLENDİRME BİR ÖLÇÜTE DAYALI YARGIDA BULUNABİLME

Yargılama, değerlendirme, açıklama, karşılaştırma, irdeleme, ispat etme, karar verme, standardize etme

36

Duyuşsal alan hedeflerinin davranışa dönüştürülmesinde kullanılan eylemsiler Tablo 4’te detaylı olarak belirtilmiştir.

Tablo 4

Duyuşsal Alan Hedeflerini Davranışa Dönüştürmede Kullanılan Eylemsiler (Fiilimsiler)

HEDEF HEDEF DAVRANIŞ DAVRANIŞ/EYLEMSİLER

BİLGİ FARKINDALIK/

ALMAYA İSTEKLİLİK/

KONTROLLÜ YA DA SEÇİCİ DİKKATLİLİK

Ayırtetme, ayırma, paylaşma, birleştirme, kabul etme, kontrol etme

TEPKİDE BULUNMA UYSAL DAVRANMA/

KARŞILIK VERME İSTEĞİ GÖSTERMEK/

KARŞILIK VERMEKTEN TATMİN OLMAK

İzleme, onaylama, öneride bulunma, tartışma, pratik yapma, oynama

DEĞER VERME BİR DEĞERİ

KABULLENMİŞLİK/

BİR DEĞERE DÜŞKÜNLÜK/ ADANMIŞLIK

Açıklama, yeterliliği arttırma, yardım etme, destekleme, inkar etme, protesto etme, tartışma

ÖRGÜTLEME DEĞERLERİYLE

UYUMLAŞTIRMA/ DEĞER SİSTEMİNE KATMA

Tartışma, kurumsallaştırma, karşılaştırma, örgütleme, formüle etme

KİŞİLİK HALİNE GETİRME DAVRANIŞ ÖLÇÜTÜ HALİNE

GETİRME/ KARAKTERLEME Gözden tamamlama, akranları ve alt ve geçirme, değiştirme, üstleri ile karşılaştırma

Demirel, 2010a, s. 114

Bloom ve arkadaşları tarafından hazırlanan hedeflerin aşamalı sınıflamasına ilerleyen yıllarda olumsuz yönde birtakım eleştiriler getirilmeye başlamıştır. Bu eleştiriler ve Dünyadaki eğitim bilimi ile ilgili yeni gelişmeler ışığında 2001 yılında hedeflerin aşamalı sınıflaması Bloom’un meslektaşları tarafından güncellenmiştir.

Taksonomisinin ilk halinde, üst basamaklardaki bir hedefin gerçekleşebilmesi için öncelikle alt basamaklardaki hedeflere ulaşılmış olması gerekmektedir. Bu durum kimi eğitimciler tarafından çok katı bir kural olarak görüldüğü için eleştirilmiştir. Bu nedenle taksonominin güncellenmiş halinde, bir üst hedef basamağına çıkabilmek için kendisinden önceki hedef basamağını gerçekleştirme koşulu önemli görülmemiştir. Bir diğer eleştiri, bilişsel alandaki sentez basamağının değerlendirme basamağından daha karmaşık olduğu ve sentez düzeyindeki öğrenmelerin değerlendirme düzeyini de kapsadığı yönünde olmuştur. Bu eleştiriyi gidermek amacıyla da taksonominin güncel halinde bu iki basamak

37

arasında yer değişikliği yapılmıştır. Bu değişiklikler dışında taksonomide bilişsel alanın altı basamağı isim halinden eylem haline dönüştürülmüş ve bu basamaklardan bilgi basamağı hatırlamak, kavrama basamağı anlamak, sentez basamağı da yaratmak şeklinde değiştirilmiştir (Kablan, 2012, s. 140-141).

Tablo 5

Bloom Taksonomisinin İlk ve Güncellenmiş Hali.

Taksonominin İlk Hali Güncellenmiş Taksonomi

1. Basamak Bilgi Hatırlamak

2. Basamak Kavrama Anlamak

3. Basamak Uygulama Uygulamak

4. Basamak Analiz Analiz Etmek

5. Basamak Sentez Değerlendirmek

6. Basamak Değerlendirme Yaratmak

Posner, öğrenme çıktılarının sınıflamasını şu şekilde organize etmiştir; Tablo 6

Posner’ın Öğrenme Çıktıları Sınıflaması Bloom (1956) ve Krathwohl (1964) Gagne (1977) Ryle (1978) ve Broudy (1977) Bilişsel Psikomotor Duyuşsal Kavram bilgisi Zihinsel beceriler Bilişsel stratejiler Motor beceriler Tutumlar Ne bilinmeli Nasıl bilinmeli Ne ile bilinmeli

Posner’dan aktaran Dombaycı, 2009, s. 410