Cumhuriyet döneminde uygulanan felsefe programlarının hedef öğesinde olduğu gibi içerik öğesinde de çok sık değişim yaşanmıştır. Her yeni programda, programa dâhil edilen veya çıkarılan konuların olduğu görülmektedir. İçerik öğesinde yaşanan bu değişimin en temel nedeni, içeriğin hedeflere bağlı olmasıdır. Hedef öğesinin değişimi doğal olarak içeriğin de değişimini gerektirmektedir.
Kafadar (1994b), 1924, 1935, 1950 ve 1993 programlarını içerik bakımından sistematik felsefe yaklaşımında programlar; 1976 programınıysa felsefe tarihi yaklaşımında program
104
şekilde sınıflamıştır. Bu yaklaşımlardan ilkinin ilk örneklerini Aristoteles vermiştir. Sistematik felsefe yaklaşımında temele başlıca felsefî problemler konulur. Felsefî problemlere çözüm yolu olarak ortaya konulan çeşitli felsefî sistemler ve görüşler belli başlı filozofların düşüncelerine dayanarak incelenir. İkinci yaklaşım olan felsefe tarihi yaklaşımındaysa belirli sayıdaki filozof, tamamen felsefe tarihi kapsamında ele alınarak felsefeleri incelenir. Her iki yaklaşıma da uymayan 1985 programı bir yönüyle felsefe tarihi yaklaşımına benzerken diğer taraftan da felsefe tarihiyle bilim tarihinin iç içe geçmesi nedeniyle ondan ayrılmaktadır. 1985 programı bilim tarihinin felsefeye temel yapılmak istendiği bir anlayışa göre hazırlanması nedeniyle geleneğin dışında yeni bir yaklaşım oluşturmuştur. 2009 programınıysa bu iki yaklaşımdan ilki olan sistematik felsefe yaklaşımına dâhil etmek mümkündür. Çünkü 2009 programının içerik öğesi felsefe tarihinden seçilmiş belirli sayıdaki filozoflara göre değil, sekiz temel ünitenin felsefî problemlerine ve kazanımlarına göre düzenlenmiştir.
3.4.1. 1924 Programı
1924 felsefe programında psikoloji ve mantık dersinin konularına da yer verilmiştir. Bu durumun nedeni psikoloji ve mantık derslerinin ayrı olarak okutulmayıp felsefe dersine dâhil edilmesidir. Psikoloji ve mantık dersleri ayrı olarak okutulmasa da 1924 programında ayrı başlıklar altında yer almıştır. Bu ayrım yapıldıktan sonra 1924 programının içeriğinin şu felsefî soru ve kavramlardan meydana geldiği görülmektedir:
1. Konusu, vicdan ve ahlakî kanun, ahlaki his, yükümlülük ve sorumluluk, ahlaki yaptırımlar, insani hayatın amacı ve sebepleri hakkında felsefi problemler: Hazza dayanan ahlak, faydaya dayanan ahlak, kişisel fayda, genel fayda, uzmanlığa dayanan ahlak, değer anlayışına dayanan ahlak, ödeve dayanan ahlak.
2. Ödev ve mutluluk, kişisel olgunlaşma, insani yükseliş. 3. İyi ahlaklılık ve kötü ahlaklılık.
4. Çeşitlik ahlaki görünümler. Kişisel, ailevi, sosyal ahlak hakkında genel bilgiler. 5. Felsefe Teriminin Anlamı: Felsefe nedir? Filozof kime denir? Felsefe ve
Filozof terimlerinden eski zamanlarda ve günümüzde anlaşılan anlam nedir? Felsefî dehanın bilimsel ilerleyişi, sosyal hayat üzerine etkisi.
105
6. Felsefi Problemler: Bilgi teorisi, çeşitli problemler, dogmatizm, septisizm, kritisizm, ispat göreceliliği.
7. Hakikat Hakkındaki Anlayışlar: Entelektüalizm, Pragmatizm.
8. Madde Hakkındaki Anlayışlar: Realizm, İdealizm, Enerjetizm, Mekanizm. 9. Hayat Hakkındaki Anlayışlar: Mekanizm, Vitalizm.
10. Hayvani ve Bitkisel Türlerin Meydana Gelmesi Hakkındaki Teoriler, Yaradılış, Evrim Problemleri: Lamarkizm, Darvinizm.
11. Ruh: Madde ekolü, Ruh ekolü, Ruhsal kesinlik ekolü. 12. Ruh ve Maddenin İlişkisi ve Çeşitli Paralel Teoriler. 13. İnsani İşlerin Belirlenim Şekli, Seçimi ve Zorlama.
14. Mutlak ve Allah, Allah Tasavvuru, Allah’ın Varlığını İspat İçin Dile Getirilen Delillerin Kıymeti, Teizm, Panteizm, İlâhiye (Vücudiye).
15. Dinin Kaynağı ve Görevi Hakkında On Sekizinci ve On Dokuzuncu yüzyıllarda başlıca Problemler.
16. Güzellik, eşsiz güzellik, doğadaki güzellik, güzel süblim, güzel ile süblim arasındaki fark. Sanat: Tanımı, bölümleri, sanat hakkındaki çeşitli anlayışlar, sanatın ahlak ile ilişkisi.
Programda yer alan ilk dört madde ahlak, son madde bedi’iyyât (estetik), diğer maddeler de felsefe başlığı altında yer alan konulardır.
1934 yılına gelindiğinde 1924 programı, içerikte meydana gelen az bir değişiklikle ancak Latin harfleriyle yeniden basılmıştır. 1934 basımında içerik yönünden hiçbir genişleme ya da daralma olmamış sadece 1924 programında da yer alan içeriklerden kimine başlık eklenmiştir. 1924 programında metafizik diye bir başlık yer almazken 1934 basımına metafizik başlığı eklenmiştir. 1924 programındaki bedi’iyyât başlığı da 1934’te estetik olarak değiştirilmiştir. Bu ve haftalık ders dağılımındaki küçük değişikliklerin dışında 1924 programı ile 1934 basımı tamamen aynı programlardır.
3.4.2. 1935 Programı
1935 programında, felsefe dersi kapsamında okutulması planlanan konular listesi yani içerik yer almamaktadır. Programda felsefe dersinin genel amaçlarına yer verilmiştir ancak öğrenciyi bu amaçlara ulaştıracak içeriğin neler olduğuna dair bir bilgiye yer verilmemiştir. Programının içeriğine doğrudan ulaşılamasa da programda yer alan; felsefe dersinin genel
106
amaçları, edebiyat kolu felsefe derslerindeki değişiklikler, estetik ve ahlak programları ve felsefî metinlerden yararlanma başlıkları incelendiğinde içerik bilgisine dolaylı da olsa ulaşılabilmektedir.
Bu başlıklardan hareketle 1935 programının içeriğini şu konular oluşturmaktadır:
1. Felsefenin temel özellikleri (refleksif olma, kapsayıcı kuşatıcı ve disiplinler üstü olma, disiplinler arası bir disiplin olma, eleştirel ve sorgulayıcı olma), 2. Felsefî akımlar (pozitivizm, pragmatizm, rölativizm),
3. Estetik,
4. Ahlak felsefesi (1935-1936 ders yılı için yapılan değişiklikle birlikte ahlak müfredat programı kaldırılmış olup sosyoloji dersi tamamlandıktan sonra devamında verilmesi kararı alınmıştır),
5. Felsefî metin analizleri.
1935 programında, 1935-1936 eğitim-öğretim yılı için felsefe programında yapılan birtakım değişikliklere yer verilmiştir. Edebiyat şubelerinin felsefe dersinden metafizik başlığı altında yer alan konular programdan çıkarılmıştır. Bu konuların yerine felsefî ve bilimsel görüş arasındaki yakınlık, felsefî görüşün sosyal hayat üzerine etkileri, felsefî görüşlerin bilimsel yükselişi üzerine ve bilimin felsefî görüş üzerine etkileri eklenmiştir. Ayrıca bilimin değeri ve sınırları sorunuyla pozitif bilimlerin kurulmasından sonra bilimsel bilginin değeri ve sınırlarının anlatımını gerektiren sebepler de edebiyat şubelerinde yeni içerik olarak yer almıştır. Bu değişiklikler, edebiyat şubelerinde felsefe derslerinin metafizik yerine daha somut ve toplumsal konulara yönelik işlenilmesinin istendiğini göstermektedir.
1935 programında dikkat çeken bir başka değişiklik ise ahlak felsefesinin müfredat programından kaldırılarak sosyoloji dersinin bitimine eklenmiş olmasıdır. Sosyoloji dersinin konularının bitiminde öğretmen, kalan vakitte öğrencilere ahlak felsefesine dair şu konularda bilgilendirme yapacaktır: “Ahlaki olaylar ve ahlaki olayların objektif görünüşü olan örf ve âdet, hukuk, mesuliyet ve bunların kaynağı ile olgunlaşması. Ahlaki olayların sübjektif görünüşü olan vicdan ve vazifenin kaynağı ve olgunlaşması.”
Kafadar’ın (1994b), felsefe programlarının işlevlerinden biri olarak belirlediği pozitif zihniyet oluşturma işlevini sadece 1935 programının sağladığı içerik öğesi incelendiğinde görülmektedir. “Biyoloji ilminin ilerlemesinin bilgi problemi üzerine tesiri” ve “Bilgi problemine sosyolojik cepheden bakanların nazariyeleri” konu başlıkları, pozitif zihniyet
107
oluşturma hedeflerine yönelik içeriksek düzenlemeleri ortaya koymaktadır. Yine 1935 programında bulunan ahlâkı pozitif bir bilime dayandırmak isteyen görüşlerin yer alması pozitif zihniyet oluşturma işlevi ile ilişkilidir. Bu nedenle 1935 programında hedef öğesinin içerik öğesini desteklediğini söylemek mümkündür.
3.4.3. 1950 Programı
1950 programı sadece içerik öğesini oluşturan konular listesinden oluşmuştur. Programının içeriği, altı ana ve üç alt maddeden şu şekilde meydana gelmiştir:
1. Felsefî düşünüş nedir? (Bilim, felsefe, bilgin, filozof)
2. Felsefî düşüncenin cemiyetlere göre gelişmesi: Felsefe ve cemiyet.
3. Felsefe meseleleri; bu meselelerin doğuşu ve hâl yolları; dogmatik, şüpheci, tenkidci, skolastik, pozitif düşünüş.
4. Bilginin çeşitli yönlerden ele alınışı ve gelişmesi. (Rasyonalist, ampirist, pragmatist ve entüisyonist görüşler)
5. Ahlâk probleminin konuluşu;
a. Ahlâkî hürriyet nedir? Bunun hakkındaki çeşitli deliller, b. Buna zıt olan determinizm ve delilleri,
c. Vicdanın mahiyeti, şuurdan farkı.
6. Sanat ve felsefe: Güzellik ve sanat hakkında kısa bilgi.
Cumhuriyet tarihine klâsik program olarak geçmesine ve en uzun süre yürürlükte kalmasına rağmen, 1950 programı bazı konularda olumsuz eleştirilere de maruz kalmıştır. Felsefenin en temel konularından olan varlık konusu 1950 programında yer almamıştır. Bu durum uzun yıllar boyunca felsefe öğretiminin, felsefenin üç sacayağından biri eksik bir şekilde verilmeye çalışıldığını göstermektedir. Öte taraftan içerikte yer alan Felsefe ve Cemiyet ünitesi ile diğer programlara bir üstünlük sağlamaktadır. Bu durum her ne kadar felsefî olanın toplumsal olanla açıklanması ve felsefenin sosyolojiye kayması şeklinde eleştirilse de (Altıok, 1977, s. 65) felsefe dersini tarihsel ve toplumsal olarak zihninde bir yere oturtamayan öğrencilere büyük bir anlamlılık sağlamıştır (Tozlu, 1986). Bu durum hiçbir filozof ve düşüncenin içinde yaşadığı toplumsal yapıdan tamamen soyutlanamayacağıyla ilgili bir bilginin programa yansımış halidir.
108
Felsefe öğretim programlarının içerik boyutuna getirilen en büyük eleştiriler çoğunlukla, felsefe öğretimi yapmak yerine felsefe tarihi öğretimi yapılması üzerine olmuştur. 1950 programının içerik öğesi de bu eleştiriden nasibini almıştır. 1950 programında yapılmak istenilen felsefe tarihi öğretimi de sadece Batı dünyasını ele alan sığ bir felsefe tarihi olarak değerlendirilmiştir. Türk-İslâm felsefesinin ve bu felsefenin en önemli düşünürlerinden olan İbn-i Haldun, İmam Gazali, İbn-i Rüşt gibi isimlerin ya hiç olmaması ya da sadece Batı gözüyle ele alınıyor olması yapılmak istenen felsefe tarihi öğretiminin eksikliği olarak görülmüştür. Ayrıca 1950 programında yalnızca idealist felsefenin kendine yer bulup materyalist felsefenin yer bulamayışı başka bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir (Kaymak, 1977, s. 89).
May (1977, s. 94)’ a göre, felsefî düşünme yoluyla öğrencilerin şahsiyetine bir şeyler kazandırmak isteniyorsa, felsefe dersinin amacının iyi tespit edilerek felsefî problemlerin felsefe tarihi şeklinde değil de bu problemler üzerinde öğrencileri düşündürecek şekilde ele alınması gerekmektedir. Bu durum hem 1950 programına yönelik önemli bir eleştiridir hem de yeni bir öğretim programına duyulan ihtiyacın dile getirilmesidir.
3.4.4. 1976 Programı
1976 programının içeriği, üç ana başlıktan meydana gelmiştir. Bunlar; Giriş, Çağlar Boyunca Felsefe Sistemlerinin Belli Başlı Büyük Temsilcileri ve Sonuç başlıklarıdır. Giriş başlığı içeriğin %10’unu oluşturarak şu konulardan meydana gelmiştir:
1. Felsefî düşüncenin başlangıçları,
2. Felsefî düşüncede Sokrates’in önceliğine verilen önem,
3. Belli sayıda filozoflar yönünden felsefe problemlerinin ele alınışının gerekliliği, 4. Çok sayıda felsefe sistemlerinin var olduğunun açıklanması.
Çağlar Boyunca Felsefe Sistemlerinin Belli Başlı Büyük Temsilcileri başlığı içeriğin %75’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. İlkçağdan Örnekler (%15): Sokrates, Eflâtun, Aristoteles ve Plotinus’ten oluşmaktadır.
2. Ortaçağdan Örnekler (%20): Farabî, İbn-î Sina, Gazalî, Suhreverdî, İbn-î Arabî, St. Thomas’tan oluşmaktadır.
109
3. Yeniçağdan Örnekler (%30): Descartes, Hume, Hegel, Kant, Marx, Comte, Bergson’dan oluşmaktadır.
4. Çağdaş Felsefe Akımlarına Toplu Bakış (%10).
Sonuç başlığı içeriğin %15’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir: 1. Felsefî Bilginin Diğer Bilgi Türleri İle İlişkisi (%10): Felsefe-ilim, felsefe-din
ve felsefe-sanat ilişkisinden oluşmaktadır. 2. Felsefî Bilginin Özelliği (%5).
1976 programı 1950 programına göre daha kapsamlı ve düzenlidir. 1976 programının içerik öğesini diğer felsefe öğretim programlarından ayıran fark, filozoflardan hareketle felsefe tarihinin öğretimini hedeflemiş olmasıdır. Kafadar (1994b), bu nedenle 1976 programını felsefe tarihi yaklaşımına uygun bir program olarak gördüğü için diğer felsefe öğretim programlarından ayrı bir yere koymuştur.
İçerik öğesi tamamen filozoflara ve felsefe tarihine dayandığı için içerik tasarımı olarak konu merkezli program tasarımının kullanıldığı düşünülmektedir. 1976 programında filozofların şu ilkelere uygun bir şekilde tanıtımının yapılması planlanmıştır; a) Hayatı (çok kısa), b) Sistemi ve sisteminin tenkidi (öz olarak), c) Filozofun Türk düşüncesi ile ilişkisi, d) Filozoftan seçilmiş tipik metin (bir veya iki tane).
3.4.5. 1985 Programı
1985 programı içeriğinin, 1950 ve 1976 programlarına göre daha yoğun ve kapsamlı olduğu görülmektedir. 1985 programı içeriğinde yer alan konulara yüzeysel bakıldığında en çok dikkat çeken iki kavram bilgi ve bilim kavramlarıdır. 1985 programının içeriği, giriş ve yedi bölüm olmak üzere toplamda sekiz ana başlıktan meydana gelmiştir. Bunlar; Bilgi, İlk Medeniyetlerde Bilim ve Felsefenin Başlangıçları, Hellenik ve Hellenistik Çağlarda Bilim ve Felsefe, Roma ve Ortaçağda Bilim ve Felsefe, İslâm Bilim ve Felsefenin Batıya Geçişi ve Rönesans, Yeni Çağda Bilim ve Felsefe, Osmanlı’da Yenileşme ve Cumhuriyet, Çağdaş Bilim ve Felsefe başlıklarıdır.
Bilgi başlığı içeriğin %10’unu oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir: 1. Bilgi Nedir?
110
3. Bilgi Çeşitleri: a. Günlük bilgi.
b. Bilimsel bilgi; bilim nedir, bilimsel bilginin özellikleri, bilimde yöntem, bilimin değerlendirilmesi.
c. Teknik bilgi nedir; teknik nedir (günlük bilgiye dayanan teknik, bilime dayanan teknik), bilime dayanan tekniğin gelişmesi ve günümüzdeki önemi. d. Dini bilgi; dinin kaynağı nedir, dinin özelliği.
e. Bilgi türü olarak sanat nedir?
f. Felsefe; felsefe nedir, felsefî bilginin özellikleri, felsefenin değerlendirilmesi (bilim-felsefe, din-felsefe, sanat-felsefe), felsefenin ana konuları [varlık, bilgi, değer (ahlak değeri; iyi-kötü ve sanat değeri; güzel- çirkin)].
İlk Medeniyetlerde Bilim ve Felsefenin Başlangıçları başlığı içeriğin %5’ini oluşturarak şu konulardan meydana gelmiştir. (Sümer ve Mezopotamya, Mısır, İran, Hint, Çin, Türk kültür ve medeniyetlerinde bilim, teknik ve felsefe).
Hellenik ve Hellenistik Çağlarda Bilim ve Felsefe başlığı içeriğin %10’unu oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Hellenik Çağ: a. Giriş.
b. Eflatun; bilim (matematik-akademi), felsefe (kâinat-toplum-insan). c. Aristo; bilim (astronomi-fizik-bioloji-lise), felsefe (kâinat-toplum-insan). 2. Hellenistik Çağ:
a. Genel karakteristiği.
b. Felsefe; Stoa (eski-orta), Epikür, Septikler.
Roma ve Ortaçağda Bilim ve Felsefe başlığı içeriğin %25’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Roma:
a. Genel karakteristiği. b. Felsefe.
2. Ortaçağ Avrupa’sında Bilim ve Felsefe.
3. Ortaçağda İslâm’dan Önce Türk Dünyasında Bilim ve Felsefe. 4. İslâm ve Türk-İslâm Dünyasında Bilim ve Felsefe (%20):
111
a. İslâm dünyasında bilim ve felsefe; İslâm dünyasında bilim ve felsefenin doğuşu [iç sebepler (Kur’an ve hadis, bilim, kelâm), dış sebepler (bilimde, felsefede), müesseseler (Beyt’ül Hikme, Rasathaneler, Hastaneler, Kütüphaneler)], bilim (Harezmî, İbn-i Türk, İbn-i Sînâ, Beyrunî), fikir hareketleri ve felsefe [tasavvuf, felsefe (Farabî ve etkileri, Gazalî, İbn-i Rüşt, Yusuf Has Hacib, Nizam’ül Mülk)], müesseseler (camiler ve medreseler).
İslâm Bilim ve Felsefenin Batıya Geçişi ve Rönesans başlığı içeriğin %5’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Giriş:
a. Tercümeler ve XII. yüzyıl Rönesans’ı (Arapçadan Latince ve İbrâniceye tercümeler).
b. Müesseseler (Hastaneler, Rasathaneler, Üniversiteler). 2. Rönesans ve Hümanizm.
3. Bilim, felsefe ve sanat alanında gelişmeler.
Yeni Çağda Bilim ve Felsefe başlığı içeriğin %25’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Osmanlılarda Bilim ve Felsefe:
a. Osmanlılara geçiş; Mevlâna, Yunus Emre, Hacı Bektaş Velî. b. Osmanlılarda Müesseseler.
c. Osmanlılarda Bilim (Sabuncuoğlu, Pirî Reis, Takiyeddin, Rasathaneler, Kâtip Çelebi, Hekimler).
d. Osmanlılarda Felsefe (Hocazade, İbn-i Kemal, Koçi Bey, Nâbi).
e. Anadolu Dışında Türklerde Bilim ve Felsefe; bilim (Kadızade, Uluğ Bey), felsefe (Nevaî).
2. Batıda Bilim ve Felsefe:
a. XVI. ve XVII. yüzyıllar; bilimde yenileşme, felsefede yenileşme (Bacon ve metodolojisi, Descartes-Descartesçiler ve Rasionalizm).
b. XVIII. yüzyıl; bilim (Newton ve pozitivist görüş), felsefe (Locke-Hume ve empirizm, Kant ve aydınlanma).
c. XIX. yüzyıl; bilim (fen bilimleri, sosyal bilimler), felsefe (pozitivizm, romantizm).
112
Osmanlıda Yenileşme ve Cumhuriyet başlığı içeriğin %10’unu oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Giriş.
2. Bilimde Yenileşme (Müesseseler, Matbaa, Okullar ve Öncüler). 3. Felsefe ve Fikir Hareketleri.
4. Akılcılık ve Bilime Verilen Önem: a. Akılcı ve bilimsel davranışın önemi.
b. Akılcılığın gerçekçilik ve yapısalcılıkla ilişkisi.
c. Millî birlik ve beraberliğin sağlanmasında akılcılığın önemi. d. Akılcılığın sorumlulukla olan ilişkisi.
e. Bilimin insan hayatındaki yeri ve önemi.
f. Bilim ve teknolojiyi uygularken gözönünde bulundurulacak esaslar. g. Akılcılığın temeli bilim ve teknoloji.
h. “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir” prensibi. 5. Taassupsuzluk: a. Taassup ve hürriyet. b. Cehaletten kaçınma. 6. Çağdaşlaşma ve Medeniyet: a. Millî kültür. b. Medeniyet kültür ilişkileri.
c. Kültürümüzü çağdaş medeniyet düzeyinin üzerine çıkarma ideali. d. Taklitçilikten kaçınma.
7. Atatürk’ün Fikir Hayatı.
Çağdaş Bilim ve Felsefe başlığı içeriğin %10’unu oluşturarak şu alt başlıklardan meydana gelmiştir:
1. Giriş. 2. Bilim. 3. Felsefe.
TFK’nin 1975 yılında düzenlediği seminerde, felsefe öğretim programlarına yönelik getirilen kimi eleştiriler gelecek öğretim programlarının şekillenmesinde etkili olmuştur. 1985 programında Türk-İslâm filozoflarına yer verilmiş olması bu durumun bir sonucudur. Aynı zamanda millî kültürümüzle diğer kültürler arasında ilişki kurma ve METK’nin amaç
113
ve ilkelerine uygun nitelikte vatandaş yetiştirme çabasının 1985 programında yer alması, 1975 yılında gerçekleştirilen seminerin eleştiri ve önerileri sonucunda gerçekleşmiştir (Dombaycı, 2013, s. 138).
Programın içeriğine bakıldığında bilim ve akılcılık üzerinde durulduğu ve bu durumun öneminin vurgulanmak istendiği görülmektedir. Ancak 1985 programının amaçları arasında pozitif zihniyet oluşturma amacının yer almadığı da görülmektedir (Kafadar, 1994b). 1950 programı için de söz konusu olan bu sorunu Mardin (1975, s. 110); “Felsefeyi de kapsayan Türkiye’deki sosyal bilimlerin öğretiminde problemi ortaya koyma tarzı, uzun yıllar daha çok basit bir pozitivizmden ileri gitmemiştir” şeklinde dile getirmiştir. Bu eleştiriler 1985 ve 1950 programlarında hedef ve içerik öğeleri arasında tutarlılığın sağlanamadığına işaret etmektedir.
1985 programının bilimlere, tek taraflı klâsik pozitivistçi bakışıyla konuyu ele alışı ne felsefî düşünceye ne de öğrencilere farklı bilgi dallarının varlığını göstererek onlarla ilmî düşünce yolu ile yaratıcı, yapıcı, verimli ve hoşgörülü, kısacası Atatürkçü bir zihniyet geliştirmeye uygundur. Kaldı ki, 1985 programında dönemin (12 Eylül 1980 sonrası) şartlarının bir sonucu olarak programa girdiği anlaşılan altıncı bölümün (Osmanlı’larda Yenileşme ve Cumhuriyet) büyük bir kısmı, felsefe programı içinde adeta iğreti olarak durmaktadır (Kafadar, 1994b).
1985 programına uygun olarak hazırlanmış ve yayımlanmış ders kitabında programın içeriğine uygun sekiz ana bölüm bulunmaktadır. Her bölümde yer alan konuların seçiminde, ağırlık Doğu-İslâm felsefesi ve bilimi üzerine verilmiştir. Ancak bu yoğun içeriğe rağmen İslâm felsefesi sistematikleştirilmeyip Batı ve Dünya felsefeleri arasındaki yerinin sorgulaması da yapılmamıştır (Kale, 1994).
3.4.6. 1993 Programı
1993 programında içeriği oluşturan konular, 1985 programında olduğu gibi toplamda sekiz bölümden oluşmuştur ancak ilk defa konular ünitelendirilmiş ve daha genel ifade başlıkları kullanılmıştır. Üniteler, içerikte yer aldıkları sıraya göre şu şekilde başlıklandırılmıştır: Felsefeye Giriş, Bilgi Felsefesi, Bilim Felsefesi, Varlık Felsefesi, Ahlak Felsefesi, Siyaset Felsefesi, Estetik ve Din Felsefesi.
114
Felsefeye Giriş ünitesi içeriğin %5’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Felsefenin Anlamı: a. Bilginin tanımı.
b. Bilgi türleri; gündelik bilgi, dinsel bilgi, teknik bilgi, sanat bilgisi, bilimsel bilgi (formel, doğa ve insan bilimleri), felsefe bilgisi.
c. Felsefe bilgisinin özellikleri. d. Felsefenin konuları.
2. Felsefenin Çeşitli Alanlarla İlişkisi:
a. Felsefenin bilimle, dinle ve sanatla ilişkisi; felsefe-bilim, felsefe-din, felsefe-sanat.
b. Felsefenin gereği; geçmişten geleceğe felsefenin fonksiyonu, felsefe ve metafizik.
Bilgi Felsefesi ünitesi içeriğin %15’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Bilgi Felsefesinin Konusu:
a. Bilgi kuramı; bilgi kuramının temel kavramları, bilgi kuramının temel soruları.
b. Mantık.
2. Bilgi Kuramının Temel Problemleri (Doğru Bilginin İmkânı Problemi): a. Doğru bilginin imkânsızlığı.
b. Doğru bilginin imkânı; rasyonalizm, empirizim, kritisizm, analitik felsefe, pozitivizm, entüisyonizm, pragmatizm, fenomenoloji.
Bilim Felsefesi ünitesi içeriğin %15’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Bilim Felsefesine Giriş:
a. Bilimin tarih içinde gelişimi. b. Bilimin felsefenin konusu oluşu. 2. Bilime farklı yaklaşımlar:
a. Ürün olarak bilim. b. Etkinlik olarak bilim.
115
a. Bilime klasik görüş açısından bakış; klasik görüş açısından bilim, bilimi niteleyen özellikler (bilimsel bilginin özellikleri, bilimsel yöntemin özellikleri, bilimsel açıklama-öndeyinin özellikleri, bilimsel kuramın özellikleri).
b. Klasik görüşe yapılan eleştiriler. 4. Bilimin Değeri:
a. Bilimsel bilginin diğer bilgi türleriyle tamamlanmasının gerekliliği. b. Hayatla bilimsel bilginin iç içeliği.
Varlık Felsefesi ünitesi içeriğin %15’ini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Varlık Felsefesinin Konusu: a. Bilime göre varlık.
b. Felsefe açısından varlık; metafizik-ontoloji, felsefe açısından varlık. 2. Ontoloji Açısından Varlık:
a. “Varlık”ın var olup olmadığı problemi; nihilizm, realizm. b. “Varlık”ın ne olduğu problemi.
Ahlak Felsefesi ünitesi içeriğin %20’sini oluşturarak şu alt başlık ve konulardan meydana gelmiştir:
1. Ahlak Felsefesinin Konusu: a. Felsefe açısından ahlak (etik).