3.1.1. 1924 Programı
1924 programı, Cumhuriyet tarihinin ilk felsefe öğretim programı olma özelliğini taşımaktadır. 1924-1925 eğitim-öğretim yılından itibaren üç yıl boyunca 1924 programı, ilk haliyle felsefe öğretiminde uygulanmıştır. 1928 yılından 1935 yılına kadar geçen sürede ise kaynaklara dayalı çıkarılan Öğretim Kılavuzlarıyla felsefe öğretimi gerçekleştirilmiştir (Dombaycı, 2013).
1924 programında, felsefe ve içtimaiyat derslerine ayrı ayrı yer verilmiştir. Program içeriğinde ruhiyat konusuna da yer verilmiştir. Ancak ruh ilmi ya da günümüz deyişiyle psikoloji bilimi olarak ifade edebileceğimiz bu kısım ayrı bir ders kapsamında değil felsefe dersi kapsamında yer almaktadır. Aynı şekilde mantık dersi de ayrı bir ders olarak okutulmadığı için felsefe kapsamında yer almaktadır. 1924 programında felsefe dersi lise ikide iki saat; lise üçte fen şubelerinde iki saat, edebiyat şubelerinde dört saat olacak şekilde okutulmuştur. İçtimaiyat dersi ise lise üçte hem fen hem de edebiyat şubelerinde ikişer saat olacak şekilde okutulmuştur.
72
Tablo 10
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1924)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Felsefe - 2 2 4
İçtimaiyat - - 2 2
Yücel, 1994, s. 171
Cumhuriyet tarihinin ilk felsefe öğretim programının ilk değişikliği 1927 yılında gerçekleşmiştir. Bu değişiklikle birlikte programda daha önceden ayrı dersler olarak okutulan felsefe ve içtimaiyat dersleri Felsefe ve İçtimaiyat adı altında birleştirilerek okutulmaya başlamıştır. Programındaki bu değişiklikle birlikte felsefe ve içtimaiyat dersi lise ikide iki saat; lise üçte fen şubelerinde üç saat, edebiyat şubelerinde altı saat olacak şekilde okutulmuştur. 1927 yılında yapılan bu ilk değişiklik ve devamında yapılan kimi değişikliklerle birlikte 1924 programı, 1935 yılına kadar on bir yıl uygulamada kalmıştır (Cicioğlu, 1985a).
Tablo 11
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1927)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Felsefe ve
İçtimaiyat - 2 3 6
Yücel, 1994, s. 174
1928’te gerçekleşen Harf Devrimi’nin ardından 1924 programı 1934 yılında Latin alfabesi ile yeniden basılmış ve yayımlanmıştır. Bu durum içeriğe ve ders dağılım çizelgesine çok etki etmeyen küçük değişiklikler meydana getirmiştir.
73
Tablo 12
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1934)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Felsefe ve
İçtimaiyat - 2 2 6
1924 programının 1934 basımından uyarlanmıştır.
1934 yılıyla birlikte lise öğretim programları üzerinde yapılan çalışmaların hız kazanması neticesinde her ders için ayrı ayrı öğretim kılavuzları hazırlanmaya başlamıştır. Hazırlanan bu kılavuzlarda her dersin hedefleri ayrı ayrı belirlenmiştir. Böylelikle 1935 felsefe öğretim programı ortaya çıkmıştır.
3.1.2. 1935 Programı
Mehmet Emin Erişirgil 1934 yılında Muallimler Mecmuası’nda, müfredat programının eskidiği ve tez zamanda yeni bir müfredat programına ihtiyaç duyulduğuyla ilgili kaleme aldığı yazısında şöyle demektedir:
“Müfredat programı eskimiştir, yeniden yazılmalıdır. Lise öğretmenleri felsefe öğretimini Batı’daki düzeye çıkarmayı amaç edinmelidir. Uzun zamandan beri din baskısı altında kalan ülkemizde felsefe, dar görüşlülüğün yok olmasına hizmet edecektir. Öğretmen ve öğrenci bütün derslerde medrese geleneğinden kurtulmalıdır” (Erişirgil’den aktaran Kaynardağ, 1998).
Erişirgil’in ve Darülfünun felsefe hocalarından bazılarının dergilerde kaleme aldıkları bu ve buna benzer eleştiriler sonucunda 1935 programı, Lise Filozofi Programı Kılavuzu adıyla hazırlanıp 1935-1936 eğitim-öğretim yılında uygulamaya geçmiştir. 1935 programında sadece felsefe dersi değil; psikoloji, mantık ve sosyoloji derslerinin tamamı yer almıştır. Programın komisyonunda Hasan Ali Yücel, Mehmet Emin Erişirgil, Hilmi Ziya Ülken, Mehmet Servet Berkin ve Sadri Ertem yer almıştır.
1935 programı genel hatlarıyla aşağıda yer verilen maddelerden meydana gelmektedir; 1. Lise filozofi derslerinin amaçları,
74
3. 1935-1936 ders yılı için edebiyat kolunda metafizik, estetik, ahlâk ve sosyoloji programlarıyla fen kolunda filozofî programında yapılan değişiklikler,
4. Metafizik için listede bulunan kitabın listeden çıkarılması ancak öğrencilerin elinde felsefe ile ilgili bulunması gereken bir kitabın yazılmasının gerekliliği, bu kitabın yazarının da Mehmet Emin Erişirgil olacağı konuları yer almaktadır. 1935 programında felsefe, psikoloji ve mantık dersleri filozofî başlığı altında yer almaktadır. Programda bu üç dersin her birinin hedeflerine ayrı ayrı yer verilmiştir. Sosyoloji dersinin hedeflerineyse tıpkı filozofî başlığı gibi ayrı bir başlık altında yer verilmiştir.
1935 programı haftalık ders dağılım çizelgesine göre felsefe ve içtimaiyat dersi lise üçte edebiyat şubelerinde altı saat, fen şubelerinde iki saat olacak şekilde okutulmuştur. Ancak programda fen şubelerinde okutulan iki saatin, birinci dönemde mantık dersine, ikinci dönemde ise sosyoloji dersine ayrılacağı yazmaktadır. 1937 yılında yapılan değişiklikle felsefe ve içtimaiyat dersinin adı Filozofî ve Sosyoloji olarak değiştirilmiştir. Ders dağılım çizelgesinde de değişiklik yapılarak bu ders, lise üçte edebiyat şubelerinde yedi saate (iki saat sosyoloji, iki saat mantık, üç saat felsefe); fen şubelerinde de üç saate (iki saat sosyoloji, bir saat mantık) çıkarılmıştır (Cicioğlu, 1985a).
Tablo 13
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1935)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Felsefe ve
İçtimaiyat - - 2 (*) 6
*Lise üçte fen şubelerinde, birinci dönem iki saat mantık, ikinci dönem iki saat sosyoloji okutulacaktır. Yücel, 1994, s. 178
75
Tablo 14
Ortaöğretim Felsefe Ders Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1937)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Filozofî ve
Sosyoloji - - 3 (*) 7 (**)
*Lise üçte fen şubelerinde bir saat mantık, iki saat sosyoloji okutulacaktır. **Lise üçte edebiyat şubelerinde üç saat filozofî, iki saat mantık, iki saat sosyoloji okutulacaktır. Yücel, 1994, s. 179
1943 yılında toplanan 2. MEŞ’de liselerde okutulan ahlak dersinin felsefe dersi içerisinde yer almasına ve pratik ahlaka daha çok önem verilmesine karar verilmiştir. 1947 ve 1949 yıllarında, öğretim programları üzerinde birtakım değişiklikler yapılmasına rağmen felsefe derslerinde ciddi bir değişiklik yaşanmayıp sadece edebiyat şubelerinde okutulan yedi saatlik felsefe dersi altı saate düşürülmüştür (Cicioğlu, 1985a).
Tablo 15
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1947 ve 1949)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf
Fen Edebiyat
Filozofî -
Sosyoloji - - 3 6
Cicioğlu, 1985b, s. 204-205
MEB yeni bir program olan 1935 programının uygulamadaki gücünü arttırmak için programa uygun kitap yazımına, felsefî metin çevirilerine ve yurtdışındaki felsefe öğretimlerinin incelenmesine ağırlık vermiştir. Programın uygulamaya konulmasının ardından, yazarının Erişirgil olarak önceden belirlendiği felsefe derslerine kaynaklık edecek Filozofîye Başlangıç kitabı 1936 yılında yayımlanmış ve kitap o yıl liselerde okutulmuştur. Yine aynı yıl, eğitim müfettişi olarak görev yapan Hasan Ali Yücel incelemelerde bulunmak üzere Fransa’ya gönderilmiş ve bir yılın ardından incelemelerini bir kitapta toplayıp yayımlamıştır. Yücel bu kitapta, Fransa’da bulunan lise öğretmenlerinden şu şekilde bahsetmektedir:
76
“Bu öğretmenlerden genel kültür yanında iki özellik daha istenir; Sokrates ve Descartes ruhunu benimsemiş olmak. Birincisiyle Sokratik metodu kullanarak doğruyu arama çabası, ötekiyle de zihnin matematik düşünceye alışmışlığı kazanılır. Bu özellikler bütün lise öğretmenlerinde, başta da felsefe öğretmenlerinde aranır” (Yücel’den aktaran Kaynardağ, 1998).
1935 programı, felsefe dersinin hedeflere yer verilmeyen 1924 programına göre daha kapsamlı bir program olma özelliğine sahiptir. Hedefler dışında program geliştirmeye dair çok yüzeysel ve eksik bilgilerin bulunduğu 1935 programı, on dört yıl uygulandıktan sonra yürürlükten kaldırılmıştır (Dombaycı, 2008, s. 16).
3.1.3. 1950 Programı
1950 programı Cumhuriyet tarihinin felsefe öğretim programları arasında içerik anlamında en dar kapsama sahip olanıdır. Program, ünite başlıkları olarak kabul edilebilecek altı madde ve bu maddelerden birkaçının alt maddesinden oluşmuştur. 1950 programı içerik anlamında en az hacme sahip olmasına rağmen Cumhuriyet tarihinin en uzun süre uygulamada kalmış felsefe programıdır. 1976 programının uygulamaya girmesiyle 1976- 1979 yılları arasında kesintiye uğrayan 1950 programı, 1985 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. Toplamda otuz yılı bulan uygulama süresiyle felsefe öğretim programları arasında 1950 programı klasik program olarak da bilinmektedir (Kafadar, 1994b).
1950 programının haftalık ders dağılım çizelgesine göre felsefe, sosyoloji ve mantık dersleri lise dörtte fen şubelerinde iki saat sosyoloji, bir saat mantık; edebiyat şubelerinde iki saat felsefe, iki saat sosyoloji ve bir saat mantık olacak şekilde okutulmuştur. 1950 programına yönelik ders dağılım çizelgesinde, fen şubelerinde felsefe dersi okutulmamaktadır. Fen şubelerinde felsefe dersinin okutulmaması durumu, 1935 programının ilk halinde ve daha sonra yapılan tüm değişikliklerinde de görülmektedir. Fen şubelerinde mantık dersinin okutulup felsefe dersinin okutulmaması durumu, felsefe dersinin kazandırabilecekleriyle karşılaştırıldığında, felsefe öğretiminin aleyhinde bir sonucu doğurmaktadır. Mantık dersinin öğrenciler için kazandıracağı çok şey olduğu gerçeğini de gözönünde bulundurarak fen şubelerinde sadece mantık dersinin bulunup felsefe dersine yer verilmeyişi tartışmalı bir uygulama olarak görülmektedir (Kuçuradi, 1977, s. 76).
77
Tablo 16
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1950)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf (*)
Fen Edebiyat
Felsefe - - - - 2
Sosyoloji - - - 2 2
Mantık - - - 1 1
*1949 yılında toplanan 4. MEŞ’de liselerin dört yıla çıkarılması kararı alınmıştır. Ancak bu değişim uzun soluklu olmayıp 1956 yılında liselerin yeniden üç yıla düşürülmesi ile son bulmuştur. Cicioğlu, 1985a, s. 21
1976 programı uygulamaya geçene kadar 1950 programının içeriğinde herhangi bir değişiklik yaşanmamıştır. Ancak haftalık ders dağılım çizelgelerinde zaman zaman değişiklikler yaşanmıştır.
Tablo 17
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1952)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf
Fen Edebiyat
Felsefe (*) - - 2 3 5
*Lise üçte iki saat psikoloji okutulacaktır. Lise dörtte fen şubelerinde iki saat sosyoloji, bir saat mantık; edebiyat şubelerinde iki saat sosyoloji, iki saat felsefe, bir saat mantık okutulacaktır. Cicioğlu, 1985b, s. 206
Tablo 18
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1956)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf (*)
Fen Edebiyat
Felsefe, Mantık
ve Sosyoloji - - 3 6
*Lise üçte fen şubelerinde iki saat sosyoloji, bir saat mantık; edebiyat şubelerinde iki saat sosyoloji, iki saat felsefe, iki saat mantık okutulacaktır. Cicioğlu, 1985b, s. 207
78
Tablo 19
Ortaöğretim Felsefe Dersi Haftalık Ders Dağılım Çizelgesi (1957)
Dersler I. Sınıf II. Sınıf (*) III. Sınıf (**)
Fen Edebiyat Fen Edebiyat
Felsefe, Mantık ve
Sosyoloji
- - - 3 6
*Liselerde fen ve edebiyat bölümü seçimleri 1952 yılına kadar lise üçte, 1952-1956 yılları arasında lise dörtte, 1956 yılından itibaren ise lise ikide yapılmaya başlamıştır. Liselerde bölüm seçimleri bu şekilde çok uzun yıllar devam etmiştir. Ancak 2010-2011 eğitim-öğretim yılına gelindiğinde liselerde bölüm seçimleri Bakanlık tarafından lise bir ve ikinci sınıflarda kademeli olarak kaldırılmaya başlamıştır. **Lise üçte fen şubelerinde iki saat sosyoloji, bir saat mantık; edebiyat şubelerinde iki saat sosyoloji, iki saat felsefe, iki saat mantık okutulacaktır. Cicioğlu, 1985b, s. 208
1950 programının diğer tüm felsefe programlarından daha dar kapsama sahip olması, onu esnek ve genel bir program haline getirmiştir. Esnek ve genel bir program oluşu kimi zaman olumlu bir özellik olarak düşünülse de birçok olumsuz eleştiriyi de üzerine çekmesine neden olmuştur. May (1977, s. 93), 1950 programının kime hangi boyutta yardımcı olmaya çalıştığını şu şekilde eleştirmektedir:
Bir kere bu müfredat kime yardımcı olacak? Bunu tayin etmek lâzım. Bu müfredat, felsefe öğretmenine yardımcı olacak, bir de kitap yazarlarına yardımcı olacak. Program bu yönden, yardımcı olmak yönünden hiçbir açıklık göstermiyor. Altı tane maddeyi, hele konuluş bakımından felsefî olmayan veya konuluşları bile hatalı olan altı maddeyi sıralamakla, ne felsefe öğretmeninin ne de kitap yazarlarının bundan yararlanabilmesi sağlanabiliyor. Bir kere gönül isterdi ki, bu müfredatta felsefe öğretiminin pratik ve teorik hedefleri nelerdir? Bu belirtilmiş olsun. Programın hazırlanmasında gözönünde tutulmuş düşünceler nelerdir? Bunları da biz öğretmen olarak, kitap yazarı olarak bilmeliydik.
Zamanla 1950 programına yönelik bu ve bunun gibi olumsuz eleştirilerin artması nedeniyle yeni bir felsefe öğretim programına duyulan ihtiyaç daha hissedilir hale gelmiş ve 1976 programının ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır.
3.1.4. 1976 Programı
1976 programı, felsefe tarihi kapsamında ele aldığı bazı filozofların felsefelerine yer vererek 1950 (klasik) programına alternatif olabilme düşüncesiyle uygulamaya konulmuştur. Ancak 1976 programının alternatif olabilme girişimi TTK’nin; “Amaçları, ilkeleri, açıklamaları, içerikleri ve izlenen yöntemleri bakımından günümüzün ihtiyaçlarına cevap veremediği ve eğitim anlayışıyla gereği gibi uyum sağlayamadığı” gerekçesiyle, üç
79
yıl uygulamada kaldıktan sonra yürürlükten kaldırılmasıyla son bulmuştur (Kafadar, 1994b). Cumhuriyet tarihinin en kısa soluklu felsefe öğretim programı olan 1976 programının ardından yeniden 1950 programı uygulamaya konulmuştur (Dombaycı, 2002, s. 17).
1976 programında felsefe, sosyoloji ve mantık derslerinin hem genel hedeflerine hem de ayrı olarak felsefe dersinin hedeflerine yer verilmiştir. Felsefe dersi, Felsefe Grubu dersleri kapsamında Felsefeye Başlangıç adıyla programda yer almıştır. 1976 programına göre hazırlanan haftalık ders dağılım çizelgesi ile 1957 yılında uygulanan haftalık ders dağılım çizelgesi (Tablo 18), felsefe dersinin felsefeye başlangıç dersi olarak yer almasının haricinde aynıdır.
Ders dağılım çizelgeleriyle ilgili dikkat çekici ve üzerinde düşündürücü bir durum gözlemlenmektedir. Cumhuriyet döneminin ilk felsefe öğretim programı olan 1924 programında fen şubelerinde felsefe dersi okutulurken daha sonra uygulamaya konulan 1935, 1950 ve 1976 programlarının hiçbirinde fen şubelerinde dersin adı felsefe dahi olsa felsefe dersi okutulmamıştır. Bu durumu Cicioğlu (1985a) şu ifadelerle eleştirmektedir
Felsefe dersinin bugün genelde belirlenen amacı, öğrencilere kişilik kazandırma, onları peşin hükümlerden kurtarma, onları topluma yararlı kişiler haline getirerek fanatizmden sıyrılmalarını sağlamaktır. Ancak bu amaç, edebiyat dalında okuyan öğrenciler için geçerlidir. Çünkü bilindiği gibi fen bölümü öğrencisine felsefe okutmuyoruz. Acaba fen bölümündeki öğrencilerin böyle amaçlara ihtiyacı mı yoktur? Veya bu amaçları başka başka derslerden mi sağlıyorlar? Bu, tartışılmaya değer bir konudur. Terslik burada bitmiyor. Halen bazı üniversitelerimizde felsefe bölümlerine öğrenci fen puanı ile alınıyor. Yani lisede hiç felsefe dersi görmemiş öğrenci, tercihen felsefe bölümüne ayrılıyor.
1976 programının genel anlamda 1924, 1935 ve 1950 programlarına göre daha detaylı ve hacimli bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. Çünkü program geliştirmenin temel öğelerinden olan içerik ve eğitim durumlarına ilk kez 1976 programında yer verilmiştir. Ancak 1976 programının hedef öğesi 1935 programına göre daha dar kapsamlı kalmıştır.
3.1.5. 1985 Programı
Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığının Tebliğler Dergisi’nin 2195. sayısında yer alan 1985 programı, Felsefeye Giriş Programı adını taşımaktadır. 179 sayılı KHK’nin 42. maddesine göre kurulmuş olan ve üyeleri Millî Eğitim Bakanı ile diğer bazı Bakanlardan oluşan Millî Eğitim ve Öğretim Yüksek Kurulu tarafından 16.07.1985 tarih ve 13 sayılı karar ile 1985-1986 eğitim-öğretim yılından itibaren geçerli olmak üzere kabul edilip uygulamaya konulmuştur. (Kafadar, 1994b).
80
1985 programı amaçlar, açıklamalar ve konular olmak üzere üç ana başlıktan meydana gelmektedir. Programının içeriğine genel anlamda göz gezdirildiğinde sürekli tekrar eden bilim kelimesi dikkat çekmektedir. Programın konular başlığı altında yer alan ve sık sık tekrar eden bilgi, bilim, bilimsellik vurgusu, 1985 programına klasik pozitivist bir yapı kazandırmıştır. 1976 programında filozofların felsefî sistemleri üzerinden felsefe tarihine yer verilmesi durumu 1985 programında da devam etmektedir. 1985 programı, filozoflar ve bilim adamları üzerinden hareketle felsefe ve bilim tarihine ağırlık vermiş bir programdır. 1985 programını biçimsel anlamda kendisinden önceki programlardan ayıran en önemli özellik, felsefe dersinin psikoloji, sosyoloji ve mantık derslerinden ayrı olarak yer almasıdır. Böylece 1985 programıyla ilk defa felsefe dersi diğer tüm derslerden ayrı tutularak müstakil bir öğretim programı olarak oluşturulmuştur.
1991-1992 eğitim-öğretim yılından itibaren ders geçme ve kredili sistem uygulanmaya başlamıştır. 30 kredilik zorunlu dersler kapsamına felsefe grubu dersleri (felsefe, sosyoloji ve mantık) de dâhil edilmiştir. Bu değişiklikle birlikte yıllardır müfredat, program ve ders kitabı bakımından yetersiz olan, amacına ulaştırılmayan felsefe dersinin göstermelik rolü yeni sistemde daha da belirginleşmiştir. Bazı okulların matematik bölümünü tercih eden öğrencilere, zorunlu ders kapsamında olduğu halde felsefe dersi aldırılmayıp yerine sosyoloji ve mantık derslerinin verildiği durumlarla karşılaşılmıştır. 1985 programına kadar devam eden fen şubelerinde felsefe dersinin okutulmaması durumu 1985 programı sonrasında da devam etmiştir. Lise üçte fen şubelerinde iki saat mantık dersi okutulmuş daha sonradan iki saat de sosyoloji dersi eklenerek dört saate çıkarılmıştır. Ancak felsefe dersi fen şubelerinde 1985 sonrasında da okutulmamıştır (Kale, 1994).
1985 programı 1993-1994 eğitim-öğretim yılına kadar sekiz yıl uygulamada kalmıştır. 1985 programına yönelik zamanla artan olumsuz eleştiriler neticesinde de yeni bir program olarak hazırlanan 1993 programı felsefe öğretiminde uygulanmaya başlamıştır.
3.1.6. 1993 Programı
TTK’nin 1993-1994 eğitim-öğretim yılından itibaren deneyip geliştirmek üzere kabul ettiği 1993 programı, biçim olarak klasik programa (1950 programı) dönüş olarak nitelendirilmiştir (Kafadar, 1994b). 1985 programında felsefe dersi diğer derslerden bağımsız bir başlık altında yer alırken 1993 programında ise tamamen ayrı bir kitapçık olarak hazırlanıp basılmıştır. 1993 programından önce uygulanan programların hepsi
81
birkaç sayfadan meydana gelmiştir. Ancak 1993 programı yirmi bir sayfalık daha detaylı bir yapıya sahiptir. Bu duruma neden olan en büyük etken program geliştirme çalışmalarında yaşanan gelişmelerin öğretim programlarına yansımasıdır. Öğretim programları program geliştirmenin dört temel öğesine göre düzenlenmeye başladıkça programlarda hacimsel bir artış meydana gelmiştir.
1993 programının giriş kısmında Genel Açıklamalar başlığı altında programa dair birtakım genel bilgiler beş maddede verilmeye çalışılmıştır. İkinci madde şu şekildedir: “Felsefenin yeri ve öneminin yanı sıra, felsefenin; din, sanat ve kültür gibi diğer etkinlik alanlarıyla benzeyen veya ayrılan özelliklerinin verilmesi sağlanmıştır”. Bu genel açıklama maddesi, kültürün bütün etkinlikleri içeren yönünün yok sayıldığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Çünkü kültür; felsefe, sanat, din gibi bütün etkinlik alanlarının ortak ürünü olarak hayat bulan genel bir durumu ifade etmektedir (Nutku & Türedi, 1998).
Ünitelerin programdaki yüzdelik dağılımı ile yirmi iki maddeden oluşan felsefe dersinin amaçları da programın giriş kısmında yer almıştır. Programın asıl kısmını ise ünitelere ayrı ayrı yer verilen bölüm oluşturmaktadır. Tüm üniteler sırasıyla; konular, amaç ve davranışlar, işleniş, terimler ve değerlendirme başlıklarına göre ele alınarak programa dâhil edilmiştir.
Yıldırım ve Engin (1998) Liselerdeki Felsefe Dersi Öğretiminin Değerlendirilmesi ile ilgili bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Çalışmaya katılan öğretmenler 1993 programının ders işleme yöntemlerinde, araç-gereç kullanımında, başarıyı değerlendirme konularında kendilerine yardımcı olmadığını ifade etmişlerdir. Buna karşın yıllık ve günlük plan yapımında, işlenecek konuların seçiminde yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Bu durum öğretmenlerin ders işleme hususunda kendi metotlarını kullandıklarını fakat işlenecek konu hususunda ise programa bağlı kaldıklarını göstermektedir. Öğretmenler, programın kendilerine yardımcı olmadığı noktaları programın esnekliği ile ilişkilendirmişlerdir ancak esneklik, programın bir konuda hiçbir şey belirtmemesinden farklı bir durumdur. Esnek bir program öğretmen ve öğrenciye fırsat tanıyan ve onlara rehberlik eden bir programdır. 1993 programının, klasik program olarak bilinen 1950 programının sistematik yaklaşımını temele aldığı düşünülmektedir. Ancak programa yeni ünitelerin girmesi ve her ünitede konular, amaç ve davranışlar, işleniş, terimler ve değerlendirme öğelerine detaylı olarak yer verilmesi 1993 programını 1950 programından daha ileri bir noktaya taşımaktadır. 1993 programının, İslâm Filozoflarına ve Türk-İslâm Düşünürlerine yer vermesiyse 1976
82
programıyla içerik anlamında bir benzerlik oluşturmuştur. O halde 1993 programı için 1950 ve 1976 programlarından izler taşıyan ancak program geliştirme anlamında onlardan daha ileride olan karma bir öğretim programıdır demek mümkündür (Kafadar, 1994b). Ayrıca programda kullanılması düşünülen metinlerin, programın sistematiği ve problematiği açısından oldukça radikal bir dönüşümün belgesi olduğu ve felsefe konularına yeni bir yaklaşım tarzı örneği sunduğu düşünülmektedir (Elibol, 1993, s. 5).
3.1.7. 2009 Programı
2009 programı, 1993 programında olduğu gibi sadece felsefe dersini kapsayan bir kitapçık şeklinde hazırlanmıştır ve kendisinden önce uygulanmış olan tüm programlar arasında en geniş kapsama sahip olanıdır. Toplamda seksen yedi sayfadan oluşan bu programda, geçmiş programlardan farklı olarak akademik danışmanlar ve komisyon üyeleri yer almıştır. Program komisyonuna Galatasaray ve Erciyes Üniversitelerinden birer profesör ile Gazi Üniversitesinden bir doçent ve bir yardımcı doçent olmak üzere toplamda dört öğretim üyesi danışmanlık yapmıştır. Akademik danışmanların dışında müfettiş, rehberlik ve psikolojik danışman, program geliştirme uzmanı ile ölçme ve değerlendirme uzmanı da