Hazar Bölgesi; kuzeydoğuda Kazakistan, kuzeybatıda Rusya, güneyde İran, batıda Azerbaycan, doğuda Türkmenistan ile çevrelenmiş konumdadır.72 Hazar Denizi’ne kıyısı bulunan ülkeler: Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, İran ve Rusya’dır. Sovyetler Birliği Dönemi’nde Hazar’ın yaklaşık %86’sı Sovyetler Birliğine ait iken %14’ü ise İran’a aittir. Günümüzde Hazar Denizi çevresinde Azerbaycan’ın 80.000 m², Türkmenistan’ın 80.000 m², Kazakistan’ın 113.000 m² ve Rusya’nın 64.000 m² arazisi bulunmaktadır.73
69 Ok- Aydos, age, s. 18.
70 Yayan, age, s. 31.
71 Ok- Aydos, age, s. 19.
72 Erdal Tanas Karagöl-Mehmet Kızılkaya- Salihe Kaya, “Statü Sorunu İkileminde Hazar’da Enerji Denklemi”, Analiz, 14 Nisan, 2016, (Erişim) http//www.setav.org/tr/statu-sorunu-ikileminde-hazarda-enerji-denklemi/analiz/38165, 19 Ağustos 2016, s. 9.
73 Aras, age, s. 6.
1.6.1. Azerbaycan
Karadeniz ile Hazar Denizi arasında yer alan Azerbaycan 86.600 km² yüz ölçümüne sahip bir Güney Kafkasya devletidir.74 Hazar Denizi’ne kıyısı ise 825 km uzunluğundadır.75
Azerbaycan; Kuzey Azerbaycan (Azerbaycan Cumhuriyeti) Güney Azerbaycan (İran Azerbaycan’ından) oluşmaktadır. Kuzey Azerbaycan Ermenistan, Gürcistan, İran, Kazakistan, Rusya Federasyonu ve Türkiye ile çevrelenmiştir. 54-51enlemleri ve 38-42 boylamlar arasında yer alan coğrafi kesimdir. Güney Azerbaycan’ın komşuları İran, Ermenistan ve Türkiye’dir. Bu bölge İran’ın büyük oranda doğu ve batı eyaletlerine denk gelmektedir.76
Azerbaycan Asya kıtasının güneybatısında yer almaktadır. 18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur. Aynı zamanda Kafkasya devletidir.
Ermenistan, Rusya Federasyonu, Gürcistan ve Nahçivan üzerinden Türkiye, güneyde ise İran ile kara sınırı bulunmaktadır. Doğusunda da Hazar Denizi üzerinden Türkmenistan ile komşu durumundadır. Üniter bir devlet yapısına sahiptir.
Azerbaycan “Rayon” adlı idari birimlere bölünmüştür. Azerbaycan günümüzde 66 rayon, 13 şehir rayonu, 70 şehir ve bir özerk cumhuriyetten (Nahçivan Özerk Cumhuriyetinden) oluşmaktadır. Bu her idari birimin başkanı bizzat devlet başkanı tarafından atanmaktadır.77 Nahçıvan, Stalin’in 1924 yılında Zengezur’u Ermenistan’a vermesiyle coğrafi olarak Azerbaycan’dan ayrılmıştır.78
Azerbaycan 9,8 milyon nüfusa sahiptir. Nüfusun büyük çoğunluğunu Azeri Türkleri oluşturmaktadır. Bu etnik yapıların ülkede dağılımı şöyledir: Azerbaycanlı:
%91,6, Lezgi: %2, Rus: %1,3, Ermeni: %1,3, Talış: %1,3, Avar: %0,6, Türk: %0,4 Tatar: %0,3, Tat: %0,3, Ukraynalı: %0,3, Sahur: %0,1, Gürcü: %0,1, Kürt: %0,1,
74 Emrullah Güney, Komşu Ülkeler Coğrafyası, Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, Ankara, ‘t.y.’, s. 171.
75 Yaşar Kalafat, “Azerbaycan-İran Bağlamında Güney Kafkasya’da Etno-Sosyal Yapı”, Avrasya Dosyası Azerbaycan Özel, Üç Aylık Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, İlkbahar 2001. s. 222.
76 Kalafat, “agm”, s. 222.
77 Ömer Göksel İşyar, “Azerbaycan ve Dış Politikası”, Orta Asya ve Kafkasya Rekabetten İşbirliği, Derleyen: Tayyar Arı, MKM Yayıncılık, Bursa, 2010, s. 67.
78 Tokluoğlu, “agm”, s. 1477.
Yahudi: %0,1, Diğer: 0,1.79 Yine Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan’da ise nüfusun %96’sı Azerbaycan Türklerinden oluşmaktadır.80
1.6.2. Kazakistan
Kazakistan’ın doğusunda Çin, batısında Hazar Deniz’i, kuzeyinde Rusya Federasyonu, güneyinde Özbekistan ve Kırgızistan bulunmaktadır.81 Hazar Denizi’nde 2.340 km kıyı uzunluğu ile en büyük paya sahiptir.
2016 istatistiklerine göre nüfusu 17,9 milyondur. Türk Cumhuriyetleri içerisinde 2.724.900 km² yüz ölçümü ile en büyük ülke konumundadır. Etnik açıdan karışık bir yapıya sahiptir. Ülkenin büyük bir çoğunluğu %65,2 ile Kazaklardan oluşmaktır. Bununla birlikte ülkedeki Rus nüfusu %21,8 gibi büyük bir pay ile 2.
sırada yer almaktadır. Bu nedenle Rus nüfusunun hâlâ etkin olduğu bir ülkedir.
Ayrıca ülkede 800.000 ile 1.000.000 milyon arasında Alman’ın yaşadığı bilinmektedir. Nüfusun geri kalan kısmının %3’ünü Özbekler; %1,8’ini Ukraynalılar;
%1,4’ünü Uygurlar; %1,3’ünü Tatarlar; %1,1’ini Almanlar, %4,4’ünü ise diğerleri oluşturmaktadır.82
Türk devletlerinde yaşayan Rus azınlıklar ekonomik alanda ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Genellikle statüsü yüksek işlerde görev almaktadırlar. Rusya bu azınlıkların hak ve güvenliklerini gerekçe göstererek gerektiğinde müdahale edebileceğini dahi söylemektedir.83
79 Türkiye Cumhuriyeti Dış İşler Bakanlığı. (2016) Bölgeler Güney Kafkasya ile İlişkiler, (Erişim) http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?03af1e06-bd93-40cb-ae4f-2c4ac27672e7, Ankara, 2016, 20 Ağustos 2016.
80 Reha Yılmaz-Fatih Mehmet Sayın, “Azerbaycan Dış Politikasını Belirleyen Öğeler ve Denge Politikasına Yansımaları”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 4-1, (Erişim) s.023042 htpp://www.dergipark.gov.tr., s. 023-042.
81 Gömeç, age, s.90.
82 Türkiye Cumhuriyeti Dış İşler Bakanlığı. (2016) Bölgeler Orta Asya Ülkeleri ile İlişkiler, (Erişim) http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?03af1e06-bd93-40cb-ae4f-2c4ac27672e7, Ankara, 2016, 20 Ağustos 2016.
83 Yavuz, age, s. 363.
1.6.3. Türkmenistan
Türkmenistan Cumhuriyeti’nin güneyinde Kopet Dağları, batısında Hazar Denizi, doğu tarafında Amuderya Nehri, kuzeyinde ise Üst Yurt Platosu yer almaktadır.84 Kuzeyinde Özbekistan ve Kazakistan, güneyinde İran ve Afganistan, batısında Hazar Deniz’i doğusunda Özbekistan bulunmaktadır. Ülkenin Hazar’a kıyısı 1.200 kilometre olup yüz ölçümü ise 488.100 km²’dir. 2015 yılı itibariyle nüfusu 5,5 milyon dolayındadır.
Yaklaşık 6 milyon nüfusa sahip Türkmenistan’ın nüfusunun %85’ini Türkler oluşturmaktadır.85 Nüfusun geri kalan %15’lik kısmı ise %5 Özbekler, %4 Ruslar ve
%6 diğerleri şeklindedir.86
1.6.4. Rusya
Dünya’nın en geniş topraklarına sahip olan Rusya’nın yüz ölçümü 17.075.00 km²dir. Rusya’nın kuzeybatısında Norveç, Finlandiya; batısında Polonya, Estonya, Litvanya, Letonya, Beyaz Rusya; güneybatısında Ukrayna; güneyinde Gürcistan Azerbaycan, Kazakistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore yer alırken denizden ise Japonya ve ABD ile sınır komşusudur.87 Hazar Denizine kıyısı 1.930 km’dir.
2016 yılının istatistiklerine göre nüfusu 143.500.000’dir. Nüfusun %80,9’unu Rus, %3,87’sini Tatar; %1,4’ünü Ukraynalı, %1,15’ini Başkurt; %1,05’ini Çuvaş,
%1,04’ünü Çeçen; %0,86’sını Ermeni, %9,73’ünü diğerleri oluşturmaktadır.
Rusya’da yaşayan Türk soylu halkların başlıcalar: Tatarlar, Başkurtlar, Azeriler,
84 Kadir Dikbaş, “Türkmen Gazının Bağımsızlık Mücadelesi”, Avrasya Dosyası Türkmenistan Özel, Yaz 2001, (Erişim) http://www.21yyte.org/assets/uploads/files/074-96%20Kadir.pdf, 19 Ağustos 2016, s. 74.
85 Gömeç, age, s. 279.
86 Türkiye Cumhuriyeti Dış İşler Bakanlığı. (2016) Bölgeler Orta Asya Ülkeleri ile İlişkiler, (Erişim) http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?03af1e06-bd93-40cb-ae4f-2c4ac27672e7, Ankara, 2016, 20 Ağustos 2016.
87 Avrasya Uygulama ve Araştırma Merkezi, Avrasya Ülkeleri, Rusya, Okan Üniversitesi,(Erişim) http://www.okan.edu.tr/avrasyamerkezi, 07 Şubat, 2017, s. 1.
Özbekler, Kırgızlar, Çuvaşlar, Tuvalar, Altaylar, Yakutlar, Karaçaylar, Balkarlar, Kumuklar, Nogaylar ve Ahıska Türkleridir.88
1.6.5. İran
Güneybatı Asya ülkesi olan İran, 1. 648. 000 km² yüz ölçümüne sahiptir. 740 km Hazar Denizi’ne kıyısı vardır. Hazar’a kıyısı olan ülkeler arasında en küçük paya İran sahiptir. Güneyde Umman Denizi ve Basra Körfezi’nin kıyıları ile çevrilidir.
Doğusunda Afganistan, kuzeyinde Türkmenistan, Azerbaycan ve Ermenistan;
kuzeybatısında Türkiye, batısında Irak yer almaktadır.89
İran, 79.2 milyon nüfusa sahiptir. İran’ın etnik yapısı içinde Türkler (Özbek, Türkmen, Azeri, Kazak, Kalaç, Kaşgayi, Avşar vs.) yerel dil konuşan Kürtler, Farslar (Beluşa, Gilekçe, Talisça, Tebereci, Kürtçe, Zazaca, Guranca, Lekçe, Kalani, vs.) Talışler (Türkleşmiş İranlar), Samiler (Arap, Asuri, Yahudi, Arami vs.) Kafkasiler (az miktarda Gürcü ve Çerkez) Doğu Azerbaycan, Urmiye, Tebriz, İsfahan, Tahran civarında Ermeniler, Türkmen; Azar-Kalaç, Kazak, Kaşgayi, Avşar isimli olanlar Türk soylu olarak bilinir. Kürtlerin büyük bir bölümü de Türk’tür.90
Farslar, nüfusun %35-40’ını oluşturmaktadır. Nüfusun %30’u ise Azerilere aittir. Azeriler nüfus olarak ülkede büyük bir orana sahiptir. İran nüfusunun içinde Halaçlar, Kaşgaylar, Türkmenler, Afşarlarda yer alır. Ayrıca Ermeniler, Yahudiler, Araplar, Beluciler, Süryaniler, Lordlar, Zerdüştler, Hindu, Kürtler ve Silhler de İran’da yaşayan diğer etnik kesimlerdir.91
88 Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı. (2016) Bölgeler Avrupa Ülkeleri ile İlişkiler, (Erişim) http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?03af1e06-bd93-40cb-ae4f-2c4ac27672e7, Ankara, 2016, 20 Ağustos 2016.
89 Güney, age, s. 245.
90 Kalafat, “agm”, s. 226.
91 Türkiye Cumhuriyeti Dış İşler Bakanlığı. (2016) Bölgeler Orta Doğu ve Kuzey Afrika Ülkeleri ile İlişkiler, (Erişim) http://www.mfa.gov.tr/sub.tr.mfa?03af1e06-bd93-40cb-ae4f-2c4ac27672e7, Ankara, 2016, 20 Ağustos 2016.
1.7. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ