Bakü- Novorossyks: Kuzey Petrol Boru Hattı

Bakü-Novorossiysk petrol boru hattı 1330 km uzunluğundadır. Günde 100 bin varil petrol taşıma kapasitesi vardır. 1999 yılından beri kullanılmaktadır. Bakü petrolünü Rusya’nın Novorossiysk Limanı’na ulaştırmaktadır. Azerbaycan’daki bölümünü Azerbaycan devletine ait petrol ve gaz şirketi (SOCAR), Rusya bölümünü ise TRANSNEFT şirketi çalıştırmaktadır.²¹⁵

Bakü-Novorossiysk petrol boru hattı Azeri-Çırak-Güneşli alanlarında çıkarılan “Erken Petrol” petrolü de Novorossyks Limanı’na taşımaktadır. Diğer adı Bakü-Grozni-Novorossyks’dir. Azerbaycan Uluslararası İşletme Şirketi içerisinde yer

214 Alter Kahraman, “Hazar Ekseninde Boru hatları Diplomasisi, Stratejik Araştırmalar Dergisi, Sayı 12, 2008, (Erişim) http://www.stratejikongoru.org, 27 Temmuz 2017, s. 133-134-135.

215 Ülke Profili: Azerbaycan, (12 Aralık 2013), Aljazeera Turk, (Erişim) )http//www.aljazeera.com.tr.

alan batılı şirketlerin öncelikli tercih ettiği hat olmuştur. Hattın kapasitesi yılda 5 milyon tondur. Yapılacak ek yatırımla 17 milyon tona yükselebilir.²¹⁶

1970-1980 yılları Azeri erken petrolünün Çırak, Kepez, Güneşli isimleri ile tanınan petrol sahaları bulunmuştur. Azeri, Çırak ve Güneşli (AÇG) havzalarındaki enerji potansiyelinin işletilmesi için 20 Eylül 1994’te “Asrın Anlaşması”

imzalanmıştır. Asrın Anlaşması’na uluslararası 8 ülkeden 11 şirket katılmıştır. Bu anlaşma Azerbaycan’ın enerji kaynaklarının uluslararası sahalara taşınmasına olanak sağlamıştır. Ortaklığın içerisinde yer alan ülkelerden biri de Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın (TPAO) katılımı ile Türkiye olmuştur. Türkiye-Azerbaycan ekonomik ortaklığının başlangıcını bu anlaşma oluşturmuştur.

Azeri Çırak Güneşli alanlarından çıkarılan “Erken Petrolün” bir kısmı ağırlıklı olarak Gürcistan üzerinden aktarılırken bir kısmı da kuzey hattı Bakü-Novorossyks boru hattı ile uluslararası petrol pazarlarına aktarılmıştır. Ancak hem Bakü-Novorossyks boru hattının AÇG alanında çıkarılacak petrolün artmasıyla kapasitesinin yetersiz kalması hem de Rusya’nın kontrolündeki Kuzey hattının transit ücretinin yüksek tutulması ve bu hatla gidecek olan yüksek kaliteli Azerbaycan petrolünün (Azeri Light) daha düşük kaliteli Ural petrolü ile karışmasından dolayı Azerbaycan petrolünün piyasa değerini düşürmesi yeni bir hattın yapımını gündeme taşımıştır. Bu petrol boru hattının yapımını zorunlu kılan bir diğer neden de önceki projelerde Çanakkale ve İstanbul boğazlarının aşırı yüklenmesinden ortaya çıkabilecek tehlikelerin ortadan kaldırılması zorunluluğudur. Bütün bu problem ve sebepler Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) ham petrol boru hattının yapılmasını gerekli kılmıştır. 2007 senesinde BTC boru hattından Azeri Çırak Güneşli alanlarında üretilen toplam 35 milyon ton ham petrol uluslararası pazarlara akıtılmıştır.²¹⁷

Azeri petrollerinin dünya üzerine Bakü-Novorossyks hattıyla ulaştırılması Rusya’nın en büyük emelidir. Rusya, Türkistan devletleri üzerinde tekel konumunu muhafaza ederek Orta Asya ve Hazar petrollerini Rusya üzerinden dünyaya ihraç

216 Pamir, “Orta Asya ve Kafkasya’da Güvenlik Arayışları……”, s. 113.

217 Meliha Ener- Orhan Ahmedov, “Türkiye Azerbaycan Petrol- Doğal Gaz Boru Hattı Projelerinin Ülke Ekonomileri ve Avrupa Birliği Açısından Önemi”, II. Ulusal İktisat Kongresi, 20-22 Şubat, 2008, (Erişim) http//www.docplayer.biz.tr/4557926-Meliha-ener-orhan-ahmedov.html, 19 Ağustos 2016, s. 3-4.

etmek istemektedir. Bu amacının temel nedeni petrol ihraç miktarının kontrolünü elinde bulundurabilmektir. Orta Asya petrollerinin enerji pazarına (Avrupa’ya) yüklü miktar girmesi, dünya petrol fiyatlarını düşürerek Rus Şirketlerini (Gazprom^ vs) olumsuz etkileyecektir. Petrolün Novorossyks’ten yüklenmesi hâlinde ise “petrolün borsası ilk yüklendiği yerdir” ilkesinden hareketle petrol fiyatını Rusya belirleyecektir. Ayrıca Rusya dünya petrol arzını etkilemekle kalmayıp petrol boru hatlarını kontrol etmesi ile de Türk Cumhuriyetleri üzerinde tekel konumunu muhafaza ederek bölge devletlerini siyasi ve ekonomik açıdan kontrol etmeye devam edecektir. Şöyle ki; fiyatları ve ihraç miktarını belirleyen Rusya, Bağımsız Cumhuriyetlerin en önemli kalkınma araçlarının denetimini de elinde bulundurmuş olacaktır.

Yine Rusya açısından başka bir konu ise Bakü-Novorossyks petrol boru hattının Çeçenistan’ın başkenti Grozni’den geçmesidir. Bu mesele Rusya ve Çeçenistan arasında çatışmaya neden olmaktadır. Rusya bölgenin enerji alt yapısı üzerindeki kontrolünü yeniden sağlamak amacıyla Çeçenistan’ın bağımsızlık mücadelesini yok etmek istemektedir. XIX. yüzyılda Almanya, Çarlık Rusyası ve

 Fırat Gazel makalesinde bu şirket hakkında çok önemli tespitlerde bulunmuştur. Buna göre;

Rusya’nın en büyük şirketi olan Gazprom “Rusça Gazovaya Promyshlennost’un ‘www.sozcu.com. tr 26 Temmuz 2017’, Gaz Sanayisinin kısaltmasıdır” Özellikle dünya çapında doğal gaz ve petrol boru hatlarında büyük bir tekele sahiptir. Günümüz Rusya’sının büyük bir çoğunluğunu oluşturan oligarkların hâkimiyetinde olduğunu ve bu yapının Rusya’nın batı ile olan etkileşimi sağladığını söylemektedir. Oligarkların çoğunluğunu Yahudiler oluşturmaktadır. Gazprom’un Rusya’nın oligarşik yapısıyla iç içe olduğuna vurgu yapmıştır. Nasıl ki bugün Amerika Birleşik Devletleri’ni bir Yahudi lobisi yönetmekteyse Rusya’daki bu oligarşik yapının da aynı olduğunu vurgulamaktadır. Yazara göre;

Gazprom’u anlayabilmekte anlatabilmekte kolay değildir. Çünkü Gazprom çok karmaşık bir mevzudur. Bu uluslararası şirket için farklı Batılı yayın organlarında ‘Rusya'nın Enron’u’

denilmektedir (Amerika’nın en büyük şirketi olan Enron’a benzetilmektedir). Bu şirket ülke yönetiminde de son derece de etkilidir. Gazprom’u yöneten Rusya'yı yönetebilecek güce sahip demektir. Yazara göre Gazprom gerçek bir buz dağıdır. Denizin altında kalan bölümünün devasallığını ilk anda anlamak mümkün değildir. Yazar şöyle bir örnek de vermiştir: Rusya'da bir domuz çiftliği sahibini ele alalım. Bu çiftliğin sahibi bütün işlerini doğal gaz kullanarak yapar iken bir gün gaz borcunu ödeyemediğinde artık bu domuz çiftliği Gazprom şirketine ait olur. Bu şirketin sahip olduğu zenginliklere, bankalarına, otellerine, gazetelerine, bir de domuz çiftliği katmasında hiçbir sorun yoktur. Bu şirketin Rusya’da 20 çiftliği, 21 mandırası, 67 et kombinası, 150 bin kilometrelik boru hattı ve 300 binin üzerinde çalışan elemanı vardır. Bunların dışında gazete, televizyon kanalı, başkentin en iyi işleyen yerinde oteli, sanatoryumu ve bankaları vardır. Bu şirkette yok yoktur.

Gazprom sırlarla doludur. Birçok olayın perde arkasında Gazprom’un parmağı vardır. Birçok problemin çözümünde Gazprom aracıdır. Bu şirket Rusya’nın gaz üretiminin %94’ünü, dünya gaz üretiminin %23’ünü gerçekleştirmektedir. Hisselerinin %38.4’ü Rus devletinin elindedir. Devlet en büyük hissedardır. Rusya'daki doğal gaz rezervinin %95’i Gazprom’un elindedir. Uluslararası alanda en büyük şirketlerdendir. Bu şirket için Ruslar şu ifadeyi kullanmaktadır: ‘Devlet içinde Devlet’.

Ülkenin dış ve iç politikası üzerinde son derece etkilidir.” Fırat Gazel, “Mavi Akım: Genetik Şifresi Çözüldü”, Avrasya Dosyası Enerji Özel, Bahar, 2003, (Erişim) http//www.21yyte.org, 19 Ağustos 2016, s. 71-74.

Britanya üzerinde oynanan oyun bugün başka bir kalıba sokularak oyuncuları değiştirilerek devam etmektedir. Bu oyunun temel amacı Orta Asya, Hazar, Kafkasya gibi petrol ve doğal gaz zenginlikleri ile ekonomisi güçlenen bölgelerin gelişimlerini engellemektir. Jeopolitik konum ve petrolün ön planda bulunduğu bu oyundaki amaç bölgeleri saf dışı bırakmaktır. Bölgenin zenginliklerine ekonomik bakımdan bağımlı olan Rusya oyunda etkin bir rol üstlenirken “Çeçenistan Krizi” ile Çeçenistan’ı da bu oyunun bir parçası hâline getirmiştir.²¹⁹

Kafkasya Bölgesi çatışmaların en çok yaşandığı coğrafyadır. Bölgede yer alan ülkelerin karmaşık etnik yapıya sahip olmalarında Sovyetler Dönemi’nde Rusya’nın uyguladığı politikalar etkili olmuştur. Günümüzde Rusya Federasyonu da etnik problemlerle uğraşan devletler arasındadır. Ülkenin güney taraflarında bulunan Kafkasya’daki Özerk Cumhuriyetler Moskova’nın bölgedeki otoritesi için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Örneğin Rusya Federasyonu’na bağlı olan Çeçenistan’da yıllardır istikrarsızlık ve çatışmalar sürmektedir.

Hazar Bölgesi’ndeki hidrokarbon kaynaklarının uluslararası piyasaya aktarıldığı boru hatları güzergâhının üzerinde Çeçenistan yer almaktadır. Bu nedenle bölge Rusya tarafından sürekli karıştırılmaktadır. Çeçenistan’daki bağımsızlık mücadelesinin başarıya ulaşması Rusya’nın bölgedeki doğal kaynaklardan faydalanamaması ve Kafkasya’nın kontrolünü kaybetmesi anlamına gelmektedir. Bir de Çeçenistan’da başlayacak bir bağımsızlık hareketinin Kafkasya ve hatta Sibirya’daki diğer Özerk Cumhuriyetleri etkilemesi olasılığı da Rusya için önemli bir güvenlik problemidir. Kafkaslardaki çatışmaların bölgede aktif olan diğer güçler tarafından desteklenmesi Rusya’nın bölgede istikrarı sağlamasına engel teşkil edecektir. ²²⁰