Hayatı

Zerkeşî’nin tam adı; Muhammed b. Abdillah b. Bahadır3

ez-Zerkeşî4 Ebu Abdillah şeklin-

1 el-Kelâbâzî, Tacu’l-İslam Ebu Bekir Muhammed Muhammed b. İbrâhim el-Buharî (380/990), et-Taarruf li- Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf, tah. Mahmud Emin en-Nevevi, el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turas, Kahire 1992, s. 162; el-Kuşeyrî (465/1072), er-Risaletu’l-Kuşeyriyye fi İlmi’t-Tasavvuf, hzl. Ma’ruf Zerrik, Ali Abdülhamid Baltaci, Dâru’l-Hayr, Beyrut 1993, s. 55.

2 Daha geniş bilgi için bk. el-Makrîzî, Takiyyuddin Ebi’l-Abbas Ahmed b. Ali b. Abdilkadir el-Ubeydî (845/1442), es-Sulûk li Ma’rifeti Duveli’l-Mulûk, thk. Muhammed Abddulkadir Ata, Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye, Beyrut 1997, V, 330; İbnu’l-İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb, VIII, 572; İbn Kadı Şühbe, Ebü's-Sıdk Takıyyüddin Ebû Bekr b. Ahmed (851/1447), Tabakâtu’l-Fukahâi’ş-Şafiiyye, thk. Ali Muhammed Umar, Mektebetü’s-Sekafeti’d-Diniyye, Kahire ts., II, 233; el-Askalânî, ed-Dureru’l-Kâmine fî A’yâni’l-Mieti’s- Sâmine, Dâru’l-Cîl, Beyrut 1993, III, 397; Ayrıca Zerkeşî’nin eserleri incelenirken ya da tahkik edilirken hayatı detaylı olarak incelenmiştir. el-Ğânim, Ğanim Abdullah b. Süleyman, Tercîhâtu’z-Zerkeşî fî Ulumi’l- Kur’an, Dâru’l-Kunuzi İşbilya, Riyad 2009, s. 21.

3 Zerkeşî’nin el-İcâbe adlı eserinin sema’ kaydını yazan oğlu, kendisini, babasını ve orada bulunanları ifade ederken, babasının adının “Zerkeşî olarak maruf, Muhammed b. Abdillah” olduğunu belirtmektedir. Bk. Zerkeşî, el-İcâbe li îrâdi Mastedrekethu Aişe ala’s-Sahabe, thk. Rıf’at Fevzî Abdulmuttalib, Mektebetü’l- Hanci, Kahire ts., s.172.

4 Bir meslek adı olan zerkeş, altın ya da gümüş işlemeli ipek dokumacılığıdır. Altın anlamına gelen (ْرَز) ve sahip anlamına gelen (ْشَك) kelimelerinden oluşmuştur. Bk. Eddî Şîr, es-Seyyid, el-Elfâzu’l-Farisiyyetu’l- Muarrebe, Dâru’l-Arab, Kahire 1988, s.78.

dedir. Bununla birlikte kendisi Bedruddin, el-Muharrir ve el-Musannıf5, el-Muftî6, el-Minhâcî7, İzzu’d-Din8

, et-Türkî, el-Mısrî, eş-Şafii olarak da anılmıştır9.

Altın işlemeli ipek dokumacılığı ile geçinen, Türkmen, memlûk bir ailenin çocuğu olarak hicrî 745 yılında Mısır’da dünyaya gelmiş10_{, babasının yanında çalışırken ilimle uğraşmış, fıkıh,} tefsir, hadis, usûl gibi başlıca ilim dallarında uzmanlaşmış bir âlimdir11.

Zühdü ile tanınan Zerkeşî’nin Muhammed, Ebu’l-Hasen Ali ve Abdulvehhab Ahmed adın- da üç oğlu, Aişe ve Fatıma adında iki de kızı olmuştur. Zerkeşî, aile bireylerinin yetiştirilmesine büyük önem vermiştir. On oturumda tamamlanan el-İcâbe’yi Zerkeşî’den aktaran oğlu Muham- med’in, eserin sonunda yer verdiği sema’ kaydında, mecliste bulunan ve esere şahitlik eden birey- lerin isimleri bu hususu teyid eder. Sema kaydının son cümlesi ise tüm ilmi çalışmalarında çocuk- larını bulunduran bir baba portresi oluşturmaktadır: “Benim talebim üzerine (babam), tüm eserle- rini bu şekilde hepimize okuyarak (eserleri rivayet etmemiz konusunda) bize izin verdi.”12

.

794/1392 yılı Receb ayının üçüncü gününe denk gelen pazartesi günü, ardından birçok eser

5 ed-Dâvûdî, Tabakâtu’l-Müfessirîn, II, 158.

6 el-Askalânî, Telhîsu’l-Habîr fi Tahrîci Ehâdisi’r-Rafiiyyi’l-Kebir, thk. Ebu Asım Hasen b. Abbas b. Kutub, Müeesesetü Kurtuba, Mekke 1995, I, 7.

7 Nevevî’nin (676/1277) Şafiî fıkhı alanında yazdığı Minhâcü’t-Talibin ve Umdetu’l-Müftîn fi’l-Fıkh adlı eserini ezberlemesi ve eser üzerine yapmış olduğu ta’lik ve şerhlerinden dolayı bu isimle anılmıştır. Şafiî mezhebinde kaynak eser olan bu telif, fıkhın bütün konularını baştan sona ele alan, aynı zamanda birçok âlim tarafından ezberlenmiş olan bir eserdir. Üzerine birçok talik ve şerh yapılan bu eserin en meşhur şerhi; Hatib eş-Şirbînî’ye (977/1570) ait Muğni’l-Muhtac fi Ma’rifeti Meani Elfazi’l-Minhac adlı eserdir. Zerkeşî, Minhâc üzerinde üç eser yazmıştır. Bunlar; Tekmiletu Şerhi’l-Minhâc li’l-İsnevî, ed-Dîbâc fî Tavdîhi’l-Minhâc ve el-

Mu’teber fî Tahrîci Ahâdîsi’l-Minhâc ve’l-Muhtasar adlı şerhlerdir. el-Askalânî, İnbâu’l-Ğumr bi Enbâi’l- Umr, thk. Hasen Habeşî, Mektebetü Lecneti İhyâi’t-Turâsi’l-İslami, Kahire 1969, I, 446.

8 Bu adlandırma sadece Suyûtî tarafından kullanılmıştır. Bk. Suyûtî, et-Ta’rîf bi Adâbi’t-Te’lîf, thk. Merzuk Ali İbrahim, Mektebetü’t-Turâsi’l-İslami, Mısır ts., s. 19.

9 Lakab olarak adlandırılan bu anılma, kişinin kendi belirlemesiyle ya da çevresinin yakıştırmasıyla gerçekleşebilmektedir. Bazen lakab sahiblerinin asıl adları tamamen unutulmakta (Umruu’l-Kays gibi) bazen de lakablar isimden daha çok bilinmektedir. es-Seyyid, Fuad Sâlih, Mu’cemu’l-Elkâb ve’l-Esmâi’l-Mustear fi’t-Târîhi’l-Arabiyyi ve’l-İslamî, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1990, s. 9.

10 İbn Hacer, bu tarihi gösteren Zerkeşî’ye ait bir el yazısı gördüğünü belirtmektedir. İbn Hacer, İnbâu’l-Ğumr bi Enbâi’l-Umr, I, 446.

11 İbn Tağrîberdî, Cemaluddin Ebi’l-Mehasin Yusuf el-Atabekî (874/1469), en-Nucumu’z-Zahire fî Muluki Mısr ve’l-Kahire, thk. Muhammed Huseyn Şemsuddin, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1992, XII, 103; İbn Tağrîberdî, ed-Delîlu’ş-Şâfî ale’l-Menhelu’s-Sâfî, thk. Fehîm Muhmmed Şaltut, Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, Kahire 1998, II, 609; Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemu’l-Müellifîn, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1993, III, 174.

12 el-İcâbe’yi, Zerkeşî’den aktaran oğlu Muhammed’in tam adı; Muhammed b. Muhammed b. Abdillah ez-

ve öğrenci bırakarak vefat ettiğinde kırk dokuz yaşındadır. Kahire şehrinde el-Karâfetu’s-

Suğra’da medfundur13

.

Zerkeşî’nin, kendisi ile aynı ismi taşıyan ve muasırı olan Mısırlı Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah ez-Zerkeşî ile karıştırılmaması gerekir. Ebu Abdillah’ın tam adı, Şemsuddin Ebu Ab- dillah Muhammed b. Abdillah ez-Zerkeşî el-Mısrî el-Hanbelî şeklinde olup hicri 772 yılında vefat etmiştir14

.