Harmanlanmış öğrenme

Eğitim ortamlarına bilgisayarın ve internetin katkısının her geçen gün artması, eğitim sisteminde ister istemez farklı yöntem ve modellerin gelişmesine ortam hazırlamaktadır. Bu modellerden bir tanesi de uzaktan eğitim modelidir. Bu modelle öğrenciler bilgisayar ve internet sayesinde hiç okula gelmeden uzaktan eğitim alabilmekte ve zaman kaybını en aza düşürebilmektedir. Buna ek olarak bu model bireysel ve istenilen hızda öğrenme olanağı da sağlayabilmektedir (Kaya, 2006, s.193).

Uzaktan yürütülen eğitim, öğretmen ve öğrenenlerin fiziksel mekân olarak aynı yerde olmadıkları ancak çeşitli teknolojik araçlar kullanarak yürüttükleri bir eğitim sürecini ifade etmektedir (Seferoğlu, 2007, s.104). Yani uzaktan eğitim, kişinin kendisine en uygun zamane öğrenme-öğretme ortamında, öğretim etkinliklerini öğretmeniyle fiziksel olarak ayrı ortamlarda (aynı ortamı paylaşmadan) bulunduğu sırada alabilmesidir. Uzaktan eğitim süreci ile ilgili yapılan araştırmalar uzaktan eğitimin, bireylere çeşitli eğitim yolları sunabilme, fırsat eşitsizliğini daha düşük seviyelere indirme, kaliteli ve çok daha zengin bir eğitim-öğretim ortamı oluşturabilme gibi özellikleri bünyesinde barındırmakta olduğunu göstermektedir. Bunlara ilave olarak farklı kaynaklara daha kolay erişim sağlama, eğitimi kişiselleştirme, zaman tasarrufu gibi avantajları da sağlayabilmektedir (Karataş, 2008). Tabi ki uzaktan eğitimin sadece avantajları bulunmamaktadır. Alanda yapılan çalışmalar uzaktan eğitimin aynı zamanda dezavantajları da beraberinde barındırdığını ortaya koymaktadır. Bu dezavantajlardan bazıları; sosyal ve bireysel iletişim eksikliği, öğrencilerin her an öğreticiye ulaşamaması, internet erişiminde çeşitli sorunlarının yaşanabilmesi, psiko-motor ve duyusal davranışların etkin bir şekilde kazandırılamamasıdır (Uşun, 2006; İşman, 2011). Bu noktada eğitim teknolojilerinin eğitim öğretim faaliyetlerine olumlu yönde katkı sağlayacağı, öğretmen kontrol ve rehberliğinde çok daha bilinçli ve doğru kullanıldığı, farklı karma modellere ihtiyaç duyulmaktadır (Adıyaman, 2008). Böyle bir model kullanıldığında eğitimle kazanılan bilgi, beceri ve değerlerin daha verimli, bilinçli ve kalıcı bir şekilde kullanılması sağlanacak, uzaktan eğitimin dezavantajları en asgari seviye indirilecektir. Son yıllarda eğitiminde kullanılmaya başlayan böyle bir model vardır. Bu modelin adı ise harmanlanmış öğrenme modelidir.

2.2. Harmanlanmış öğrenme

Bilgi teknolojileri ve iletişim araçları her alana o kadar hızlı nüfuz etmektedir ki, son yıllarda eğitim sürecini de kendi bünyesi içerisine doğru çekmektedir. Zaten uzun yıllardır

27

daha anlamlı ve etkili bir öğrenmenin nasıl sağlanabileceği üzerindeki arayışlar devam etmektedir. Bu arayışlar daha anlamlı ve etkili bir öğrenmenin çeşitli teknolojik araçların ve yeniden tasarlanan eğitim süreçlerinin yardımıyla olabileceği fikrini ortaya çıkarmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin öğretim sürecine daha faal dâhil olduğu modellerden bir tanesi de harmanlanmış öğrenme modelidir. Kesin olarak ilk nerde ortaya çıktığı bilinmeyen harmanlanmış öğrenmenin, 1990’lardan itibaren çevrimiçi ortamların öğretim süreçlerinin içinde yer almaya başladığı görülmektedir (Demiralay, 2014, s.32).

Alan yazınına bakıldığında uluslararası alanda “blended”, “hybrid” veya “mixed”; Türkiye’de ise “harmanlanmış”, “internet tabanlı”, “karma” veya “karışık” öğrenme gibi farklı isimler verildiği görülmektedir.

Farklı isimleri olduğu gibi harmanlanmış öğrenmenin alan yazında çok farklı tanımları da bulunmaktadır. Harmanlanmış öğrenmeyi, Singh ve Reed (2001)’de, “doğru” zamanda, “doğru” yerde, “doğru” becerileri, “doğru” insana aktarmak için “doğru” öğrenme şekliyle “doğru” öğrenme teknolojilerini bir araya getirerek bunlardan bir bütün oluşturup, öğrenme hedeflerine en iyi şekilde ulaşmaya yoğunlaşmak olarak” tanımlamaktadır. Osguthorpe ve Graham (2003)’a göre ise harmanlanmış öğrenme; “bilişim teknolojileri eğitimin öğretimin içinde çok daha aktif kullanılarak, geleneksel sınıf içi yüz yüze öğrenme ortamları ile çevrimiçi sınıf dışı öğrenme ortamlarının ortak noktada bir araya getirilmesinden oluşmaktadır”. Diğer bir tanımda, Wang, Fong ve Choy (2007), harmanlanmış öğrenmeyi “yüz yüze öğretimin, günümüzün bilişim teknolojileriyle desteklenip, eğitimle tam olarak bütünleşmiş hali” olarak ifade etmişlerdir. Dağ (2011) ise harmanlanmış öğrenmeyi, “sınıf ortamında yüz yüze gerçekleşen öğrenme ile e-öğrenme teknolojilerinin ihtiyaç duyulan seviyede ve yerde bir araya getirilmesi” olarak tanımlamaktadır.

Harmanlanmış öğrenme, verilmek istenen kazanımla ilgili öğretimin tüm tarafları arasında saydam bir iletişimin kurulduğu, farklı öğrenme biçimleri ile öğretme şekillerinin değişik sunum kanallarıyla birlikte kullanılıp etkin bir birleştirme ile öğrenmenin kolaylaştırıldığı ve kalitesinin artırıldığı durumu ifade etmektedir (Fook, Kong, Lan, Atan ve Idrus, 2005). Bir başka tanımda, harmanlanmış öğrenme, “çeşitli öğrenme biçimlerini bir araya getirip en üst düzeyde kaynaştırarak, kaynakları tek bir alana kanalize ederek ve öğrenmeyi maksimum seviyeye çıkaran öğrenme sürecidir” (Ahmed ve Kaur, 2006, s.316). Çünkü harmanlanmış öğrenme, öğretim sürecinde öğretmenin sadece bir web sitesine girip, bir

28

şeyler göstermesi ya da öğrencinin bir web sitesini girip oradan videolar izlemesi değildir. Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere devamında mutlaka yüz yüze öğretim sürecinin de gerçekleşmesi gerekmektedir.

Driscoll, (2002) “sınıf içi yapılan yüz yüze öğrenme ile sınıf dışında uzaktan yürütülen online öğrenmenin birleşimi ile ortaya çıkan öğrenmeyi harmanlanmış öğrenme” olarak tanımlanmaktadır. Literatüre bakıldığında, internet tabanlı öğrenme ortamlarında yüz yüze etkileşim konusundaki ortaya çıkan eksikliklerden dolayı, harmanlanmış öğrenme modelleri, son dönemlerde daha fazla önem kazandığı görülmektedir.

Yukarıdaki tanımlamaların ortak özellikleri dikkate alındığında harmanlanmış öğrenme Şekil 1’ deki gibi ifade edilebilir.

Harmanlanmış Öğrenme Şekil 1. Harmanlanmış öğrenmenin oluşumu

Harmanlanmış öğrenmenin oluşumun şematik olarak gösteren Şekil 1’den de net olarak anlaşılacağı üzere yüz yüze öğrenme ile uzaktan online öğrenme alanlarının avantajlarının kesiştiği ortak alan harmanlanmış öğrenmeyi oluşturmaktadır.

Belirtilen tanımlara ve açıklamalara dikkatle bakıldığında, harmanlanmış öğrenme, adından da anlaşılabileceği farklı iki öğretim sürecinin bir araya getirilip birleştirilmesi anlamını taşımaktadır. Burada temel amaç iki farklı öğretim sürecinin eksiklerini gidermek ve aksayan yönlerini mümkün olduğunca ortadan kaldırmaktır.

Yüz-yüze öğretim sürecinin aksayan yönleri irdelendiğinde, zaman sıkıntısı, bilginin kalıcı hale getirilememesi, herhangi bir sebeple kaçırılan dersin telafisinin çok zor olması, sıkıcı olması, öğrencinin ilgi ve dikkatini yeterince çekememesi, merkezinde öğretmenin olması, öğretim sürecinde her şeyin öğretmenden beklenmesi vb. gibi birçok eksik tarafı ve şikâyet edilen noktası bulunmaktadır (Erdoğan, 2018). Uzaktan çevrim içi ortamlarda yürütülen eğitim süreçlerinin de aynen yüz-yüze öğretim sürecinde olduğu gibi birçok eksik noktası

Sınıf içinde yüz yüze öğrenme

Sınıf dışında uzaktan online öğrenme

29

ve şikâyet edilen yönü bulunmaktadır. Bunların başında, kişiler arası etkileşimin çok zayıf ve oldukça sınırlı olması, yeterli motivasyonun sağlanamaması, yüz yüze öğretime göre öğrenmenin daha zor gerçekleştirilebilmesi, bireylerin iletişim kurma becerilerini geliştirmemesi ve yeterli sosyalleşmeyi sağlayamaması, bilgi kopyalama ve kopya çekme sorunu, öğretmenin kontrol kurup öğretim sürecini yönetmesini sınırlayabilmesi ve uygulama gerektiren eğitim öğretim süreçlerinde kullanımının oldukça zor olması vb. gelmektedir (Arkorful ve Abaidoo, s.36).

İş tüm bu sorunlar, harmanlanmış öğrenmenin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Çünkü ne geleneksel olarak yürütülen yüz-yüze eğitim süreci, ne de çeşitli bilişim teknolojisi ve iletişim araçlarının kullanılarak yapıldığı uzaktan eğitim süreci bireylerin ihtiyaçlarını, beklentilerini ve eğitim sürecinin gerekliliklerini tek başına karşılama noktasında yeterli olamamaktadır. Tüm bunlar iki farklı öğretim sürecinin bir çatı altında toplanarak birleştirilmesini gerekli kılmaktadır. Böylece yüz-yüze eğitimin sağladığı avantajlar ile uzaktan eğitimin sağladığı avantajlar birleştirilerek kalite artırılmakta hem de iki öğretim sürecinin dezavantajları birbirine yedirilerek minimuma indirilmektedir. Çünkü harmanlanmış öğrenme, yüz yüze öğretim ortamlarıyla ve internet aracılığıyla sağlanan uzaktan öğretim ortamlarının kazançlı yönlerini bir arada buluşturmayı amaçlamaktadır (Yapıcı ve Akbayın, 2012, s.48).

Harmanlanmış öğrenme günümüze kadar belirli bir gelişim ve sürecinin ardından, artık eğitim süreçlerine daha etkin dâhil edilmekte ve farklı birçok açıdan da öğretim süreçlerine katkıda bulunmaktadır. Harmanlanmış öğrenmenin de kemdi içinde birçok farklı modeli bulunmaktadır.

Christesen, Horn ve Staker (2013) Harmanlanmış Öğrenme modellerini aşağıdaki gibi sıralamıştır:

1. Esnek Model (Flex Model)

2. Seçimli Model (A La Carte Model)

3. Zenginleştirilmiş Sanal Model (Enriched Virtual Model) 4. Bireysel Rotasyon Model

5. İstasyon Rotasyon Model 6. Laboratuvar Rotasyon Model

7. Ters Yüz Sınıf Model/Evde Ders Okulda Ödev Modeli (FlippedClassroom Model)

30

Staker ve Horn (2012) ise harmanlanmış öğrenme modelini ve bu model içerisinde TYS modelinin yerini aşağıdaki Şekil 2’deki gibi ifade etmişlerdir.

Şekil 2. Harmanlanmış öğrenme modeli ve bu model içinde TYS modeli.

Şekil 2’de görüldüğü gibi harmanlanmış öğrenme içinde TYS modelinin ters-yüz etme (yani sınıf içi etkinlikleri sınıf dışına, sınıf dışı etkinlikleri sınıf içine alma) eylemine atfen modele “rotasyon/çevirme” kategorisinde yer verilmiştir. Hess (2013)’e göre, TYS modelindeki bu ters-yüz etme; yüz yüze gerçekleştirilen öğrenmeyle çevrimiçi yürütülen öğrenmenin karşılıklı yer değiştirmesi anlamını taşımamaktadır. Aksine çevrimiçi öğrenmeyi daha etkili bir biçimde kullanarak sınıf içerisinde daha çok etkileşimli öğrenme aktiviteleri yürütebilmek maksadıyla sınıf içi zamanı boşaltmaktadır. Dolayısıyla harmanlanmış öğrenmedeki gibi çevrimiçi öğrenme, sınıf içinde yürütülen eğitimlerin de temelini ve önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Böylelikle ters yüz edilmiş sınıf modeli, harmanlanmış öğrenme modellerinin bir alt kolu olarak kendisine yer bulabilmektedir. Ters yüz sınıf modeli, sahip olduğu birçok özelliğiyle harmanlanmış/karma öğrenme (blendedlearning) modelleriyle aynı ortak alanlar ve sınırlar içerisinde bulunmaktadır (Debbağ, 2018). İlgili literatüre bakıldığında “karma” ve “harmanlanmış” terimleri çoğu yerde birbirleri yerine kullanılabilmektedir ve iki farklı ifadede de asıl kastedilen nokta yüz yüze ve internet tabanlı uygulamaların birleştirilmesidir (Tyler ve Cukier, 2005, s.71). İşte vurgulanan tam bu nokta ters yüz sınıf modelinin bizzat kendisidir.

Ayrıca harmanlanmış öğrenme yönteminde öğrenciler ders içeriklerine kendi öğrenme hızlarına ve seviyelerine göre istedikleri zamanda çalışabilmektedirler (Staker ve Horn, 2012). Aynı durum bire bir ters yüz sınıf modelinde de geçerlidir. TYS modelinde de

HARMANLANMIŞ ÖĞRENME Rotasyon Modeli Bireysel Rotasyon Modeli Ters Yüz Edilmiş Sınıf Modeli Laboratuar Rotasyon Modeli İstasyon Rotasyon Modeli Esnek Model Kişisel Harmanlanmış Model Zenginleştirilmiş Sanal Model

31

öğrenciler öğretmenleri tarafından kendilerine sunulan videoları kullanarak kendi hızlarına, kapasitelerine ve uygun zamanlarına göre öğrenmelerini ayarlayabilmektedirler. Staker ve Horn (2012) sözü edilen bu ortak ve ayırt edici özelliklerin uyumu bağlamında TYS modelinin harmanlanmış eğitim modelinin bir alt kolu olduğunu ifade etmektedir. Harmanlanmış öğrenmeyle ilgili tanımlar incelendiğinde bu tanımların dar bir kalıba sıkıştırılmadığı tam aksine çok geniş bir yelpazeye hitap ettiği görülmektedir. Bu geniş tanım yelpazesi bu alanla ilgili değişik uygulamaların yapılmasına imkân tanımakta ve alandaki çalışmaların oldukça çeşitli, içerik olarak zengin ve nitelikli ürünlerin, yeni modellerin ortaya çıkmasına katkıda bulunmaktadır. Yapılan bu uygulamalar içerisinde en yenisi ters yüz sınıf modelidir (Hamdan, McRnight, McKnight ve Arfstrom, 2013).

Önceki sayfalardaki şekilde ve sıralamalarda da görüldüğü gibi harmanlanmış öğrenme modelleri arasından yer alan, bu araştırmanında konusu olan ters yüz sınıf modeli, yapılan alan araştırmalarına göre harmanlanmış öğrenme modelleri arasında en son geliştirilenlerden ve dolayısıyla çağa en uygun olanlarından biridir. Strayer (2012), hızla gelişen teknolojinin harmanlanmış öğrenmenin alt basamaklarının ortaya çıkmasına sebep olduğunu belirterek, bu basamaklardan bir tanesi olan tersine döndürülmüş (ters yüz edilmiş)sınıfı; teknoloji kullanılarak dersleri sınıf dışına ortamlara taşıyıp, sınıf içinde yapılacak öğrenme etkinlikleri ve diğer değişik eğitsel uygulamalar ile üst düzey öğrenmeyi sağlayabilmek amacıyla kullanılan farklı bir karma öğrenme tasarımı olarak ifade etmiştir. Demiralay (2014, s.60), ters yüz sınıf (TYS) modelinin bir harmanlanmış öğrenme modeli olduğunu ve bunun en net kanıtının ise harmanlanmış öğrenmenin tanımında yer aldığını ifade etmektedir. Ayrıca, Bergman ve Sams (2012) ters yüz sınıf (TYS) modelinin kişilere uzaktan eğitim vererek dersi bireysel olarak kendi seviyesinde öğrenme, daha sonra sınıfta içerisinde çeşitli etkinlikler ve değişik uygulamalar yaparak, uzaktan eğitimin öğretmen-öğrenci iletişimini zayıflatan pek çok durumunu ortadan kaldırılacağını, hatta bu iletişim ve etkileşimi güçlendirerek sağlayacağından uzaktan eğitimin dezavantajlarını ortadan kaldırabileceğini savunmaktadır.

Tüm bu anlatılanlardan sonra harmanlanmış öğrenmenin, tek başına verilen yüz yüze eğitimden ve yüz yüze eğitim olmadan verilen uzaktan eğitimden çok daha üstün olduğu bilimsel bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır. TYS modelinin de harmanlanmış öğrenme modeline yeni ve farklı boyutlar getirerek, özellikle de sınıf içi etkileşimli etkinlikleri sürece dâhil ederek geliştirdiği söylenebilir. Bu sebeple TYS modelinin de harmanlanmış öğrenme modelinden daha güncel ve etkili olduğu çıkarımında bulunmak

32

doğru olacaktır. Bu sebeple bu araştırmada daha yeni ve güncel olması sebebiyle TYS modeli ve etkileri üzerinde durulmuştur.