Hareket Esaslı Diyagramlar 1. Akış Diyagramı

Belirli bir işin yapıldığı yerin ve burada bulunan tezgahların ölçekli bir krokisi üzerinde, işçi ve malzeme hareketlerinin yönlü çizgilerle gösterilmesi ile elde edilir. Diyagram boş halde iken bir başlık ve ölçekli karelere bölünmüş bir gövde kısmından oluşur. Yönlendirilmiş çizgiler işçinin taşıma veya yalnız yürüme sırasında izlediği yollardır.

9.3.3.2. İp Diyagramı

İp diyagramı, işçilerin, malzemenin ya da donanımın, belli olaylar dizisi boyunca hareket yollarını izlemek ve ölçmek için iplik dolaştırılarak yapılan ölçekli bir plan ya da modeldir.

Kayda alınan faktörün (işgücü, malzeme veya araç - gereç), süreç içerisindeki hareket yolları ve yoğunluğu ölçekli bir şema ile gösterilmek istendiğinde kullanılan bir kayıt ortamıdır. İp diyagramı da yukarıdaki şemalar gibi süreç temeline dayalı olarak hazırlanan, sürecin tamamını detaya inmeden gösteren bir niteliğe sahiptir. İş yerinin ölçekli bir krokisi üzerinde işçilerin, malzemenin veya araç – gerecin, hangi istasyonlar arasında ve hangi yoğunlukta aktığı, istasyonlardan geçirilen iplerin sayısı ile belirlenmeye çalışılır. Metot etüdünün en basit ve kullanımı en yaygın kayıt tekniklerinden biridir.

İp diyagramı ölçekli olarak çizilirler. Buna karşılık, akış diyagramında, uzaklıklar diyagram üzerinde verildiği için tam ölçekle yapılmaları gerekmez.

İp diyagramının hazırlanmasına, diğer metot etütleri gibi doğrudan gözlemle bütün ilgili olayların kaydedilmesi ile başlanır.

İp diyagramları, akış diyagramları gibi iş akış şemalarına yardımcı olarak kullanılırlar. İp diyagramı ve akış diyagramı birlikte yapılan işi açıkça ortaya koyar. Ancak, yeni bir yöntem geliştirilmeden önce, gereksiz bütün etkinliklerin ortadan kaldırıldığını görmek bakımından, ayrıca iş akış şemasının da eleştirilerek incelenmesi gerekir.

İp diyagramı, malzemenin hareketlerinin çizilmesinde de kullanılabilir. Böylece, malzemenin ne kadar mesafede taşındığı kolayca görülür.

İş etüdü uzmanı, ilgilendiği işçinin bir noktadan diğer bir noktaya doğru hareketini ve varış – ayrılış zamanlarını uygun bir şekilde izleyerek not eder. İş etüdü uzmanı, çalışma kolaylığı bakımından işçinin uğradığı makinaları, depoları ve diğer noktaları harf ya da bir işaretle tanımlar / kodlar.

İşçinin izlenerek ilgili noktalara varış ve ayrılış zamanlarına ilişkin kayıt işlemi, işçi hareketlerini gösterebilecek düzeyde yeterli bilgi elde edilinceye kadar sürdürülür.

İp diyagramı için akış diyagramında kullanılan işyeri planı kullanılabileceği gibi, buna benzer ölçekli bir işyeri planı da hazırlanabilir. Ölçekli işyeri planında makinalar, tezgahlar, depolar uğranılan noktalar ölçeğe göre çizilir ve kapılar, direkler ve bölmeler plan üzerinde gösterilir. Tamamlanan plan, yumuşak bir tahta üzerine konur ve planda gösterilen duraklar toplu iğne ile tespit edilir. Yol üzerindeki dönüş noktalarına da (köşeler) toplu iğne konur.

Uzunluğu ölçülen ip, etüt kağıdında izlenen sıraya göre, bütün hareketler tamamlanıncaya kadar iğnelere sarılır. İşçi, ne kadar fazla hareket ederse, hareket ettiği yollar o ölçüde fazla sayıda ip ile gösterilmiş olur. Artakalan ipin uzunluğu, ipin başlangıç uzunluğundan çıkarılarak işçi tarafından alınan yolun uzunluğu bulunur.

Aynı işyerinde birden fazla işçi çalışıyorsa ve bunların her biri etüt ediliyorsa, her biri için farklı renklerde ayrı ipler kullanılır.

İp diyagramı incelenerek işyeri yerleştirme düzeninin geliştirilmesi maksadıyla, iğnelerin yerleri değiştirilerek en az hareketle faaliyetlerin yapılabileceği düzen

bulunmaya çalışılır. İnceleme ve geliştirme ile elde edilen yeni düzende kullanılan ip uzunluğu, ipin ilk düzendeki uzunluğuna göre azaltılmaya çalışılır. Bu işlem, en kısa ipin kullanıldığı işyeri düzeni, yani muhtemel en iyi işyeri yerleştirme düzeni elde edilinceye kadar sürdürülür.

İp diyagramı, önerilen değişiklikleri yönetime, denetçilere ve işçilere açıklayabilecek yararlı bir yoldur. İlk ve geliştirilmiş işyeri yerleştirme düzenini gösteren iki ayrı diyagram, iki düzen arasındaki farkı açıkça gösterir. Aynı etkinliği gerçekleştirebilecek, ancak daha az hareketle ve daha az çaba harcanacak bir çalışma yöntemi önemli avantajlar sağlar.

9.3.3.3. Çok Boyutlu Diyagramlar

İşe katılan vücut organlarının hareket yörüngelerini belirlemek ve iş ile ilgili bir takım ilkeler ortaya çıkarmak amacıyla kullanılır. Oldukça pahalı olan bu çalışmalar genellikle laboratuar düzeyinde gerçekleştirilir. Hareket yörüngesinin belirlenmesi için işçinin ellerine birer ışık kaynağı bağlanır ve sürekli çalışan bir fotoğraf makinesi ile çalışma yörüngesi çizgisel olarak tespit edilir. Çok boyutlu diyagram olarak iki teknik geliştirilmiştir.

Cyclegraph Tekniği : Bir film üzerine vücut organlarının hareketlerinin, o organa bağlı bir ışık kaynağı aracıyla kaydedilmesidir.

Chronocyclegraph Tekniği: Cyclegraph’ın özel bir şeklidir. Bu teknikte elektrik akımı, ışık kaynağının yanıp sönmesini sağlayacak şekilde kesikli olarak verilmektedir. Böylece hareketin hızını ve yönünü belirlemek mümkün olmaktadır.

9.3.3.4. Gezi Şemaları

Gezi şeması, işçilerin, malzemenin ve donanımın belli bir zaman sürecinde çeşitli işyerleri arasındaki hareketlerini sayısal olarak çizelge üzerinde gösteren bir kayıt tekniğidir.

Bu şemalar, metot etüdüne konu olan süreçteki iş istasyonları ya da faaliyetler arasındaki iş akış yoğunluğunu görmek amacıyla hazırlanır. Şema, gidilmesi muhtemel yerleri belirleyen sütunlarla hareket merkezlerini gösteren satırlardan oluşur. Her gidiş veya geliş, ilgili sütun ve satırın kesiştiği hücreye not edilir. Gezi şemaları belirli bir zaman dilimi veya ürün temeline dayalı olarak hazırlanabilir.

Karmaşık yollar ve çok fazla hareketlilik sözkonusu olan işyerleri için ip diyagramının hazırlanması çok zaman alır ve çok karmaşık bir görünüm kazanır.

Karmaşık hareketlerin olduğu durumlarda daha çabuk ve kolay hazırlanabilen gezi şemaları kullanılır.

Gezi şeması, her bir kenarı durak sayısı (n) kadar kare olmak üzere toplam (n²) kareden oluşur. Şemanın üst satırı çıkışları, soldan aşağı satırı girişleri gösterir.

Aynı nolu giriş ve çıkıştan birbirlerine hareket sözkonusu olmadığı için, aynı numaraların kesiştiği kareler iptal edilir.