Halk Kürsüleri

Cumhuriyet Halk Fırkası gerek Cumhuriyet ve inkılâp kavramları gerekse on yıllık Cumhuriyet‟in yeni devlete getirdiği sayısız yenilikleri Cumhuriyet‟in 10.

279 _{C.H.P. Halkodaları Talimatnamesi, s. 5.}

280 _{C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının 1942 Çalışmaları, s. 19.} 281

C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının 1940 Çalışmaları, s. 79.

282 _{C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının 1942 Çalışmaları, s. 19.} 283 _{C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının 1940 Çalışmaları, s. 79.} 284 _{C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının 1942 Çalışmaları, s. 19.} 285

69

Yıldönümü vesilesiyle yurt içinde ve yurt dıĢında yaymaya çalıĢmıĢ, gerekli olan hazırlıkları gerçekleĢtirmeye devam etmiĢtir. CHF, Cumhuriyet‟in 10. yıldönümü Bayramı‟nı yaĢayacak olan halk kitleleri arasında Cumhuriyet‟in ve inkılâpların getirdiği düĢünceleri diğer vatandaĢlara söz ile anlatmak isteyen birçok vatandaĢın varlığına inanmıĢtır. CHF, bütün bunları etraflı bir Ģekilde düĢünerek Cumhuriyet Bayramı‟nı fikir ve inanç açısından güçlendirmek amacıyla Fırka TeĢkilâtı olan bütün il ve ilçe merkezlerinde Halk Kürsüleri açmaya karar vermiĢ, bu doğrultuda faaliyete geçmiĢtir.286

Türk toplumuna ve halk ruhuna inkılâpların sindirilmesinde287_{, halkın inkılâplara} olan bağlılığının sağlamlaĢtırılmasında ve güçlendirilmesinde “Halk Kürsüleri”, milli bayramların en etkili aracı olmuĢtur. Halk kürsülerinde yalnızca Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından seçilen halk hatiplerine (konuĢmacıları) değil, aynı zamanda halka da söz söyleme hakkı tanınarak halkın inkılâplarla ilgili duygu ve düĢüncülerinin aktarılmasına izin verilmiĢtir.288

“1934 Cumhuriyetin Ġlânı Yıl Dönümünde Ġstifade edilecek Halk Kürsüleri Talimatı” ve “1935 Cumhuriyetin Ġlânı Yıl Dönümünde Kurulacak Halk Kürsüleri Öğreneği” ile ulusal bayramlarda halk hatiplerinin ve sivil vatandaĢların söz söyleme iĢi sınırlandırılmaya çalıĢılmıĢtır. Çünkü Halk Kürsülerinde verilecek hitabelerin veya nutukların konusu; inkılâbın, Cumhuriyetin ve istiklâlin değeri, üstünlüğü ve önemi genel fikirlerle, örneklerle anlatılmak istenmiĢtir. Talimatnameler arasındaki en belirgin fark kullanılan dil olmuĢtur. 1935 yılında yayımlanan talimatname, içeriği açısından aynı kalmakla birlikte, dönemin yükselen “Öz Türkçe” anlayıĢının etkisiyle sadeleĢtirilmiĢtir.289

Halk Kürsülerinin görevleri ve çalıĢma programı talimatname ile düzenlenmiĢtir. Cumhuriyet ideolojisini ve inkılâplarını tüm gençlere benimsetmek, bu ideoloji ve inkılâpların “Cumhuriyet Bayramı” gibi milli bir günde yayılmasını sağlamak için

286 _{“Talimatname”, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 490.01.0.0/2.9.12, Belge No: 1.}

287 _{Cumhuriyetin İlk Yıllarında Cumhuriyet Halk Partisi, Halk Kürsüleri ve Halk evleri, Alâeddin}

Kıral Basımevi, Ġstanbul, 193?.

288

IĢıl Çakan, Konuşunuz Konuşturunuz Tek Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz, 1. Baskı, Otopsi Yayınları, Ġstanbul, 2004, s. 75-76.

289 _{Çakan, Konuşunuz Konuşturunuz Tek Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz, s.76;}

1934 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde İstifade Edilecek Halk Kürsüleri Talimatı, Devlet Basımevi, Ġstanbul, 1934, s. 3.

70

Cumhuriyet Halk Fırkası teĢkilâtı olan il ve ilçe merkezlerinde halkın en çok toplanabileceği yerlerde Halk Kürsüleri açılmıĢtır. Nüfusu fazla olan Ģehirlerde semt ve meydanlara göre bu kürsüler 10‟a kadar çıkarılabilirdi. Kutlama yapılacağı gün yağmur yağma ihtimaline karĢı her kürsünün yakınında geçilebilecek bir yer önceden düĢünülmeli ve ona göre tedbir alınmalıydı.290

Fakat bu kürsüler, halkın gelip geçmesine engel olan cadde ve yol üstünde yapılmamalıydı. Halk Kürsülerine ait ve parti tarafından hazırlanmıĢ olan talimatnamenin bir örneğiyle nerede ve hangi alanda yapılacağı ile ilgili bilginin bayramdan dört gün önce bölgenin en büyük hükümet makamına bildirilmesi gerekirdi.291

Halk Kürsülerini, yerel parti kurulları tarafından seçilen üç kiĢilik bir heyet yönetirdi. Talimatnameye göre; her Halk Kürsüsü yerden en az yarım metre yüksek yapılır ve bayrak takılırdı. Kürsünün ön üst cephesine de “C.H.F. Kürsüsü” levhası ve parti bayrağının yer alması gerekirdi.292

Böylece partinin egemenliği sembolizm yoluyla da güçlendirilmiĢtir.293

Halk Kürsüleri, esasen Cumhuriyet Bayramı‟nın yıl dönümünde sabahın erken saatlerinden güneĢ batıncaya kadar açık bulunduruldu.294 Halk Kürsülerinde söz alma saatleri, her bölgenin Ģartları ve imkânlarına göre Fırka Ġdare Heyetleri tarafından belirlenen vakitlerde baĢlardı.295 18 yaĢını doldurmuĢ olan her Türkiye Cumhuriyeti vatandaĢı Halk Kürsülerinde söz alma hakkına sahipti.296

Halk Kürsülerinde söz alabilmek için yaĢ sınırından baĢka bazı belirli Ģartlar da bulunmaktaydı. Talimatnamenin 6. maddesinde öncelikle söylenecek olan hitabelerin içeriği ve sınırları Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir: “inkılâbın, cumhuriyetin ve istiklâlin kıymetini, üstünlüğünü ve ehemmiyetini mefhumlarla (kavramlarla) ve misallerle anlatmak…”297. Bu konulara ek olarak bayram gününde Halk Kürsülerinde Mustafa

290 _{“Talimatname”, BCA, 490.01.0.0/2.9.12, Belge No: 1.} 291

1935 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde Kurulacak Halk Kürsüleri Öğreneği, Devlet Basımevi, Ġstanbul, 1935, s. 3-4.

292 _{“1934 Cumhuriyetin Ġlânı Yıl Dönümünde Ġstifade Edilecek Halk Kürsüleri Talimatı”, BCA,}

30.10.0.0/198.352.17, Belge No: 3; 1934 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde İstifade Edilecek Halk Kürsüleri Talimatı, s. 3.

293

Çakan, Konuşunuz Konuşturunuz Tek Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz, s. 77.

294 _{1934 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde İstifade Edilecek Halk Kürsüleri Talimatı, s. 2.} 295 _{“Talimatname”, BCA, 490.01.0.0/2.9.12, Belge No: 2.}

296 _{1935 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde Kurulacak Halk Kürsüleri Öğreneği, s. 3.} 297

71

Kemal PaĢa‟nın büyük nutuklarından uygun görülen bazı metinlerin okunmasına da izin verilmiĢtir.298

Halk Kürsülerinde söz söyleme hakkını kullanmak isteyen vatandaĢların CHF Vilâyet Ġdare Heyeti Reisliği‟ne müracaat ederek Cumhuriyet Bayramı‟nın Yıl Dönümü‟nde söz söylemek istediklerini bildirmeleri ve bu faaliyet için açılmıĢ olan deftere isimlerini yazdırmaları mümkündü.299

Bayram kutlamaları esnasında kürsü baĢında söz almak için kürsünün baĢında bulunan ve partinin görevlendirdiği üç kiĢilik kuruldan izin alınmalıydı. Bu durum Halk Kürsülerinin, CHF‟nin doğrudan doğruya yetkisinde olduğunu göstermekteydi. Halk Kürsülerinde konuĢmalar yapmak için bayramdan önce de kürsü baĢında söz istemek veya almak mümkün olmuĢtur. Bayramdan önce söz alabilmek için Halk Kürsülerinin kurulduğu yere bağlı olan parti baĢkanına veya söz alabilmek maksadıyla görevlendiren kurula baĢvurulması gerekirdi. Halk kürsülerinde söz alan bir vatandaĢın en çok bir saatlik konuĢma yapmasına izin verilmiĢtir.300

Halk Kürsülerinde kürsü baĢında partinin bulunduracağı kurul söz sırasını belirledikten sonra konunun amacına, uygunluğuna ve söz alma süresinin bir saati geçmemesine, kanunlara, talimatnamenin 6. maddesindeki esaslara uygun olmayan sözlerin söylenmemesine dikkat etmesi gerekirdi. KonuĢma yapacak vatandaĢların Türk Ceza Kanununda ve Genel Ġçtimai Kanunda yazılı suçlar niteliğinde olan sözleri söylemelerine izin verilmezdi.301

Cumhuriyet Bayramı‟nın 10. yıldönümü olan 29 Ekim 1933 tarihi ile birlikte üç gün devam eden bayramda Adana Ģehrinde Hükümet Konağı ve Belediye Binası önü, Sebze Pazarı ve Eski Ġstasyon Meydanı, Kolordu Karargâh Binası önünde olmak üzere beĢ halk kürsüsü kurulmuĢtur.302

Bu kürsüde birçok vatandaĢın söylemiĢ olduğu sözler Adana halkı tarafından yoğun bir ilgi ile dinlemiĢtir. Cumhuriyetin ve

298

1935 Cumhuriyet Yıl dönümü Kutlama Talimatı, Devlet Matbaası, Ġstanbul, 1934, s. 12.

299 _{“Halk Kürsüsü”, Yeni Adana Gazetesi, 13 Ekim 1933, Sayı: 3493, Yıl: 15, s. 2; “Halk Kürsüsü”,}

Yeni Adana Gazetesi, 15 Ekim 1933, Sayı: 3494, Yıl: 15, s. 2; “Halk Kürsüsü”, Yeni Adana Gazetesi, 18 Ekim 1933, Sayı: 3497, Yıl: 15, s. 2.

300 _{1935 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde Kurulacak Halk Kürsüleri Öğreneği, s. 4; Çakan,}

Konuşunuz Konuşturunuz Tek Parti Döneminde Propagandanın Etkin Silahı: Söz, s. 76.

301 _{“Talimatname”, BCA, 490.01.0.0/2.9.12, Belge No: 2; 1934 Cumhuriyetin İlânı Yıl Dönümünde}

İstifade Edilecek Halk Kürsüleri Talimatı, s. 3-4.

302 _{Erhan Alpaslan, “Tek Parti Döneminde Adana‟da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 1933-1943”,}

72

inkılâpların getirmiĢ olduğu kültürel yenilikler hakkında birçok söz söylenmiĢtir. Ayrıca belediye önü ve hükümet bahçesindeki kürsülerde 31 Ekim 1933 tarihinde ġair Celal Sahir Erozan tarafından Mithat Cemal‟in “Gazi” isimli Ģiiri büyük bir halk kitlesine okunmuĢtur.303

Adana Halk Kürsüleri‟nde üç gün boyunca söz alan vatandaĢlardan isimleri tespit edilebilenler Ģunlardır:

Tablo 1.12. Adana Halk Kürsülerinde Söz Alan VatandaĢların Ġsimleri

Cumhuriyet Savcı Yardımcısı Mürüvvet Fırkadan Kerim Bey Adliye‟de stajyer Nadire Fırkadan Mahmut Fehmi Cumhuriyet Okulu Öğretmeni Gülsüm Emekli Jandarma YüzbaĢı Ġsmail Hakkı Ticaret Odası BaĢkâtibi Ali Hilmi PaĢa Camilizade Abdülgani

Sulh Hâkimi Hadi Cavit Ġhsan

Ġkinci Noter‟den Asım Nihat Ġhsan

Avukat Ahmet Sabib Kara Kazım

Avukat Kenan Bey Türksözü Tahsildarı Mehmet

Avukat Rifat Bey Doktor Ali Hikmet

Avukat Halil Naci Terzi Mehmet Emin

Avukat Cemal Kâmil AkĢam Gazetesi Muhabiri Burhan Sadık ĠĢ adamı Albayrak Mehmet Rıza Orta Okul Öğretmeni Ömer Kemal

Kimyager Ahmet Rıza Orta Okul Öğretmeni Sabri Bey Kaynak: “Halk Kürsülerinde”, Yeni Adana Gazetesi, 1 Kasım 1933, Sayı: 3459, Yıl: 15, s. 1.

Tek parti döneminde 1923, 1927, 1931, 1935, 1939 ve 1943 yıllarında olmak üzere toplam altı genel seçim yapılmıĢ olup Halk Kürsüleri, “1943 Genel Seçimleri” sırasında milletvekili adaylarının seçim bölgelerindeki faaliyetlerinde bir propaganda aracı olarak kullanılmıĢtır.304

Halk Kürsülerinin propaganda amaçlı kullanıldığı 1943 genel seçimleri sırasında, seçimin ve oy kullanma hakkının önemi gibi konularda vatandaĢların bilinçlenmeleri için Ģehirlerin çeĢitli yerlerinde Halk Kürsülerinin kurulmasına izin verilmiĢtir. Seçim dolayısıyla nahiye ve kazalarda kurulan Halk Kürsülerinin etrafı büyük

303 _{“Halk Kürsülerinde”, Yeni Adana Gazetesi, 1 Kasım 1933, Sayı: 3459, Yıl: 15, s. 1.}

304 _{Kadri Unat, “Tek Parti Döneminin Son Genel Seçimi: 1943 Seçimleri Ve Cumhuriyet Halk}

Partisi‟nin Seçim Propagandaları”, Ankara Üniversitesi TİTE Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 56, Bahar 2015, s. 209.

73

kalabalıklarla çevrilmiĢ ve vatandaĢlar seçimin önemi, milli birliğin değeri hakkında verilen nutukları büyük bir ilgiyle dinlemiĢtir.305

Sonuç olarak; Halkevleri üyelerinden ve halktan birçok kiĢi bu kürsülerde söz almıĢ, Cumhuriyet rejimi hakkında halka açıklamalar yapılarak Cumhuriyet‟in ve inkılâpların kalplerde yer etmesine çalıĢılmıĢtır.