Hak Dü�ürücü Nedenler ve Yapt�r�mlar

Ülkemizde, i�sizlik sigortas� sisteminin etkin bir �ekilde i�lemesini ve i�sizlik sigortas�n�n aktif bir yap�ya kavu�turulmas�n� sa�lamak amac�yla, sigortal� i�sizler için ödenek al�nan süre boyunca baz� ko�ullar�n yerine getirilmesi zorunlu k�l�nm��t�r. Söz konusu ko�ullar, 4447 say�l� Kanunun 52inci maddesinde belirtilmekte olup, ilgili madde uyar�nca,

_{��KUR taraf�ndan teklif edilen, mesleklerine ve son çal��t�klar� i�in} ücret ve çal��ma ko�ullar�na yak�n ve ikamet edilen yerin belediye mücavir alan� s�n�rlar� içinde bir i�i hakl� bir nedene dayanmaks�z�n reddedenler,

_{��sizlik ödene�i ald��� sürede gelir getirici bir i�te çal��t��� ya da} SGK’dan ya�l�l�k ayl��� ald��� tespit edilenler,

_{Hakl� bir nedene dayanmaks�z�n, ��KUR taraf�ndan önerilen mesleki} e�itimlere kat�lmayan ya da e�itimleri yar�da b�rakanlar ile

_{Hakl� bir nedene dayanmaks�z�n ��KUR taraf�ndan yap�lan ça�r�lar�} zaman�nda cevaplamayan ya da istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içerisinde vermeyenlerin

i�sizlik sigortas� ödene�i kesilmektedir. Bununla birlikte, 52inci maddenin 2inci f�kras�na göre, 3üncü ve 4üncü bentlerde (yukar�da yer alan 3üncü ve 4üncü maddeler) belirtilen durumlara dayan�larak ödene�in kesilmesi halinde, ödene�in kesilme gerekçesi ortadan kalk�nca i�sizlik sigortas� ödene�inin ödenmesine devam edilmektedir.

��KUR taraf�ndan teklif edilen i�lerde, i�sizlik sigortas� hak sahipli�inin kaybedilmemesi, ki�inin mesle�i ile son çal��t��� i�in ücret ve çal��ma ko�ullar�na yak�n ve ikamet etti�i yerin belediye mücavir alan� s�n�rlar� içinde bir i�i “hakl� bir neden”e dayanmaks�z�n reddedilmesine ba�lanm��t�r. Söz konusu “hakl� bir neden”, 4447 say�l� Kanun ya da ilgili tebli�lerde belirtilmemekle birlikte, ki�inin e�itim durumu, ya��, cinsiyeti, fizik ve sa�l�k durumuna uygun olmayan i�lerde ya da i� yasalar�nda belirlenmi� hükümlere ayk�r� ko�ullar alt�nda çal��t�r�lmak istenmesi

olarak yorumlanmaktad�r. Ayr�ca, i�sizlik ödene�i alan ki�inin, önerilen i�yerinden 4857 say�l� Kanunun 24üncü maddesinin II numaral� bendinde ifade edilen hakl� sebeplerle ayr�lm�� olmas� da “hakl� sebep” olarak de�erlendirilmektedir.59

4447 say�l� Kanunun 52inci maddesinde belirtildi�i üzere, i�sizlik ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n i�sizlik ödene�i kesilmektedir. Bununla birlikte, gelir getirici i�in varl���, mevcut durumda SGK kay�tlar�ndan ya da ihbar üzerine tespit edilebilmektedir. Dolay�s�yla, i�sizlik ödene�i alan bir bireyin, ödenek al�rken kay�t d��� çal���p çal��mad���n�n tespit edilmesinin oldukça güç oldu�unu söylemek yanl�� olmayacakt�r.60 _{Ülkemizde çal��anlar�n önemli bir} bölümünün kay�t d��� çal��t��� dikkate al�nd���nda, kay�t d��� çal��ma konusundaki var olan bu e�ilim, i�sizlik sigortas�n�n etkinli�i aç�s�ndan önemli bir tehdit unsurudur. Bu kapsamda, 2011 y�l�nda 6111 say�l� Kanunla61 _{yap�lan yeni düzenleme ile, i�sizlik} sigortas� ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n tespitinde, ��KUR müfetti�leri ile sigorta müfetti�lerine ilave olarak sosyal güvenlik denetmenleri ile sosyal güvenlik kontrol memurlar�n�n da görevlendirilmesine imkan sa�lanm��t�r. Böylelikle, bu alanda görev yapan ki�i say�s�n�n art�r�larak, söz konusu ihlalin tespitinin kolayla�t�r�lmas� hedeflenmi�tir.

Ülkemizde, i�sizlik sigortas�na ili�kin hak dü�ürücü nedenler ile uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, hak dü�ürücü nedenler aç�s�ndan AB ülkeleri ile benzer bir tablo ortaya ç�kmaktad�r. Ancak, uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, bu yapt�r�mlar�n ülkemizde, AB ülkelerine k�yasla daha kat� oldu�u görülmektedir. Örne�in, AB ülkelerinin ço�unda uygun bir i�i hakl� bir neden göstermeksizin reddedenler ile kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar�n i�sizlik sigortas� ödenekleri genellikle ask�ya al�nmaktad�r. Buna kar��n, uygun bir i�i hakl� bir nedene dayanmaks�z�n reddedenlerin i�sizlik sigortas� ödene�i kesilirken, ülkemizde kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar i�sizlik sigortas�na hak dahi kazanamamaktad�r.

59 _{��KUR’un i�sizlik sigortas�na ili�kin haz�rlad��� “uygulama genelgesine” dayanmaktad�r.}

60 _{Tablo 3.5’e göre, 2008 y�l� Nisan döneminde i�sizlik ödene�i alanlar�n, ödenek kesilme ya da} durdurma nedenlerine bak�ld���nda, i�sizlik ödene�i alanlar�n yüzde 6,02’sinin gelir getirici bir i�te çal��maya ba�lamas� ödeneklerinin kesilmesine neden olmu�tur.

61 _{Baz� Alacaklar�n Yeniden Yap�land�r�lmas� ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sa�l�k Sigortas� Kanunu} ve Di�er Baz� Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De�i�iklik Yap�lmas� Hakk�nda Kanun

olarak yorumlanmaktad�r. Ayr�ca, i�sizlik ödene�i alan ki�inin, önerilen i�yerinden 4857 say�l� Kanunun 24üncü maddesinin II numaral� bendinde ifade edilen hakl� sebeplerle ayr�lm�� olmas� da “hakl� sebep” olarak de�erlendirilmektedir.59

4447 say�l� Kanunun 52inci maddesinde belirtildi�i üzere, i�sizlik ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n i�sizlik ödene�i kesilmektedir. Bununla birlikte, gelir getirici i�in varl���, mevcut durumda SGK kay�tlar�ndan ya da ihbar üzerine tespit edilebilmektedir. Dolay�s�yla, i�sizlik ödene�i alan bir bireyin, ödenek al�rken kay�t d��� çal���p çal��mad���n�n tespit edilmesinin oldukça güç oldu�unu söylemek yanl�� olmayacakt�r.60 _{Ülkemizde çal��anlar�n önemli bir} bölümünün kay�t d��� çal��t��� dikkate al�nd���nda, kay�t d��� çal��ma konusundaki var olan bu e�ilim, i�sizlik sigortas�n�n etkinli�i aç�s�ndan önemli bir tehdit unsurudur. Bu kapsamda, 2011 y�l�nda 6111 say�l� Kanunla61 _{yap�lan yeni düzenleme ile, i�sizlik} sigortas� ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n tespitinde, ��KUR müfetti�leri ile sigorta müfetti�lerine ilave olarak sosyal güvenlik denetmenleri ile sosyal güvenlik kontrol memurlar�n�n da görevlendirilmesine imkan sa�lanm��t�r. Böylelikle, bu alanda görev yapan ki�i say�s�n�n art�r�larak, söz konusu ihlalin tespitinin kolayla�t�r�lmas� hedeflenmi�tir.

Ülkemizde, i�sizlik sigortas�na ili�kin hak dü�ürücü nedenler ile uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, hak dü�ürücü nedenler aç�s�ndan AB ülkeleri ile benzer bir tablo ortaya ç�kmaktad�r. Ancak, uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, bu yapt�r�mlar�n ülkemizde, AB ülkelerine k�yasla daha kat� oldu�u görülmektedir. Örne�in, AB ülkelerinin ço�unda uygun bir i�i hakl� bir neden göstermeksizin reddedenler ile kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar�n i�sizlik sigortas� ödenekleri genellikle ask�ya al�nmaktad�r. Buna kar��n, uygun bir i�i hakl� bir nedene dayanmaks�z�n reddedenlerin i�sizlik sigortas� ödene�i kesilirken, ülkemizde kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar i�sizlik sigortas�na hak dahi kazanamamaktad�r.

59 _{��KUR’un i�sizlik sigortas�na ili�kin haz�rlad��� “uygulama genelgesine” dayanmaktad�r.}

60 _{Tablo 3.5’e göre, 2008 y�l� Nisan döneminde i�sizlik ödene�i alanlar�n, ödenek kesilme ya da} durdurma nedenlerine bak�ld���nda, i�sizlik ödene�i alanlar�n yüzde 6,02’sinin gelir getirici bir i�te çal��maya ba�lamas� ödeneklerinin kesilmesine neden olmu�tur.

61 _{Baz� Alacaklar�n Yeniden Yap�land�r�lmas� ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sa�l�k Sigortas� Kanunu} ve Di�er Baz� Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De�i�iklik Yap�lmas� Hakk�nda Kanun olarak yorumlanmaktad�r. Ayr�ca, i�sizlik ödene�i alan ki�inin, önerilen i�yerinden 4857 say�l� Kanunun 24üncü maddesinin II numaral� bendinde ifade edilen hakl� sebeplerle ayr�lm�� olmas� da “hakl� sebep” olarak de�erlendirilmektedir.59

4447 say�l� Kanunun 52inci maddesinde belirtildi�i üzere, i�sizlik ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n i�sizlik ödene�i kesilmektedir. Bununla birlikte, gelir getirici i�in varl���, mevcut durumda SGK kay�tlar�ndan ya da ihbar üzerine tespit edilebilmektedir. Dolay�s�yla, i�sizlik ödene�i alan bir bireyin, ödenek al�rken kay�t d��� çal���p çal��mad���n�n tespit edilmesinin oldukça güç oldu�unu söylemek yanl�� olmayacakt�r.60 _{Ülkemizde çal��anlar�n önemli bir} bölümünün kay�t d��� çal��t��� dikkate al�nd���nda, kay�t d��� çal��ma konusundaki var olan bu e�ilim, i�sizlik sigortas�n�n etkinli�i aç�s�ndan önemli bir tehdit unsurudur. Bu kapsamda, 2011 y�l�nda 6111 say�l� Kanunla61 _{yap�lan yeni düzenleme ile, i�sizlik} sigortas� ödene�i al�rken gelir getirici bir i�te çal��maya ba�layanlar�n tespitinde, ��KUR müfetti�leri ile sigorta müfetti�lerine ilave olarak sosyal güvenlik denetmenleri ile sosyal güvenlik kontrol memurlar�n�n da görevlendirilmesine imkan sa�lanm��t�r. Böylelikle, bu alanda görev yapan ki�i say�s�n�n art�r�larak, söz konusu ihlalin tespitinin kolayla�t�r�lmas� hedeflenmi�tir.

Ülkemizde, i�sizlik sigortas�na ili�kin hak dü�ürücü nedenler ile uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, hak dü�ürücü nedenler aç�s�ndan AB ülkeleri ile benzer bir tablo ortaya ç�kmaktad�r. Ancak, uygulanan yapt�r�mlar incelendi�inde, bu yapt�r�mlar�n ülkemizde, AB ülkelerine k�yasla daha kat� oldu�u görülmektedir. Örne�in, AB ülkelerinin ço�unda uygun bir i�i hakl� bir neden göstermeksizin reddedenler ile kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar�n i�sizlik sigortas� ödenekleri genellikle ask�ya al�nmaktad�r. Buna kar��n, uygun bir i�i hakl� bir nedene dayanmaks�z�n reddedenlerin i�sizlik sigortas� ödene�i kesilirken, ülkemizde kendi kusuru nedeniyle i�ten ç�kar�lanlar i�sizlik sigortas�na hak dahi kazanamamaktad�r.

59 _{��KUR’un i�sizlik sigortas�na ili�kin haz�rlad��� “uygulama genelgesine” dayanmaktad�r.}

60 _{Tablo 3.5’e göre, 2008 y�l� Nisan döneminde i�sizlik ödene�i alanlar�n, ödenek kesilme ya da} durdurma nedenlerine bak�ld���nda, i�sizlik ödene�i alanlar�n yüzde 6,02’sinin gelir getirici bir i�te çal��maya ba�lamas� ödeneklerinin kesilmesine neden olmu�tur.

61 _{Baz� Alacaklar�n Yeniden Yap�land�r�lmas� ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sa�l�k Sigortas� Kanunu} ve Di�er Baz� Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De�i�iklik Yap�lmas� Hakk�nda Kanun

Tablo 3.5. ��sizlik Sigortas� Alanlar�n Ödenek Kesilme ya da Durdurma

Nedenlerine Göre Da��l�m�1

Ki�i say�s� Yüzde

Yeni i�e ba�lama 7.055 35,01

Ödenek süresinin bitmesi 10.772 53,45

Kursa devams�zl�k 16 0,08

Davete gelmeme 599 2,97

Önerilen i�i kabul etmeme 3 0,01

E�itimi reddetme 156 0,77

Emeklilik ayl���na hak kazanma 1 0,00

Emeklilik ayl��� almaya ba�lama 177 0,88

Askerlik 70 0,35

Geçici i� göremezlik 28 0,14

Ölüm 1 0,00

Gelir getirici i�te çal���yor olma 1.213 6,02

�� almaya haz�r olmama 63 0,31

Toplam 20.154 100,00

Kaynak: ��KUR verileri ile yazar taraf�ndan hesaplanm��t�r.

1 _{2008 y�l� Nisan ay�nda ��KUR’a ba�vurup, i�sizlik ödene�i alan ki�ileri kapsamaktad�r.}

��sizlik sigortas�n�n uygulanmas�na ili�kin yapt�r�mlar�n kat� olmas�, özellikle aktif i�sizlik sigortas�62 _{programlar�n�n uyguland��� ülkelerde, i�sizli�i azaltmaktad�r} (OECD, 2000:129). Dolay�s�yla, ülkemizde i�sizlik sigortas�na ili�kin uygulanmakta olan yapt�r�mlar�n görece kat� olmas�, aktif bir i�sizlik sigortas� program� uygulayan ülkemiz aç�s�ndan olumlu bir durum olarak de�erlendirilebilir.