BÖLÜM TÜRK�YE’DE ��GÜCÜ P�YASASI VE
2.2.1. Aktif ��gücü Politikalar�
��sizlerle i�sizlik riski alt�nda olanlar�n istihdam edilebilirli�inin art�r�lmas� ile i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik müdahaleleri içeren i�gücü politikalar�, aktif
Ayr�ca, 2000 y�l�n�n sonunda bankac�l�k sektöründe ya�anan likidite krizi ile birlikte, 2000-2001 y�llar�nda i�sizlik tekrar önemli ölçüde artm��t�r. Nitekim 2000 y�l�nda yüzde 6,5 olan i�sizlik oran�, 2001 y�l�nda yüzde 8,4’e, 2003 y�l�nda ise yüzde 10,5’e yükselmi�tir.29 Bu dönemde, i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik, istihdam art��� sa�layacak yat�r�mlar�n desteklenmesi, genç, kad�n ve özürlülere yönelik istihdam edilebilirli�i art�r�c� faaliyetlerin yürütülmesi ve nitelikli i�gücünün yurtiçinde istihdam�n� te�vik edecek tedbirlerin al�nmas� öngörülmü�tür. Ancak, al�nan tedbirlerin yan� s�ra yüksek büyüme oranlar�na ra�men, uzun süre i�sizli�in azalmas�nda etkili olunmam��t�r.
2008 y�l�n�n üçüncü çeyre�inden itibaren etkisini göstermeye ba�layan küresel krizle birlikte, ülkemizde sanayi sektöründe ciddi daralmalar ya�anm��t�r. Bu durum, i�sizli�in de h�zla artmas�na neden olmu�tur. 2008-2009 döneminde i�sizli�in art���n� engellemek ve istihdam� art�rmak için özellikle k�sa çal��man�n ve toplum yarar�na çal��ma programlar�n�n yayg�nla�t�r�lmas� öngörülmü�tür.
Görüldü�ü gibi, ülkemizde i�sizlik, ya�anan ekonomik de�i�imlere paralel olarak, farkl� zamanlarda farkl� sebeplerle ortaya ç�km��t�r. ��sizli�in beraberinde getirdi�i sorunlar�n azalt�lmas� amac�yla da bu de�i�imler do�rultusunda i�sizli�in azalt�lmas� ve istihdam�n art�r�lmas�na yönelik farkl� politikalar olu�turulmu�tur. Bu politikalar�n �ekillenmesinde ise, ilgili dönem ko�ullar�ndaki ekonomik ve sosyal olu�um dikkate al�nm��t�r.
Günümüzde, i�gücü politikalar�n�, temel olarak i�sizli�in azalmas�n� ya da tanzimini amaçlayan politikalar olmak üzere iki gruba ay�rmak mümkündür. Bu politikalardan i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik olanlar aktif i�gücü programlar� alt�nda; i�sizli�in tazminine yönelik olanlar ise pasif i�gücü politikalar� alt�nda de�erlendirilebilir. Bu do�rultuda, takip eden bölümlerde, ülkemizdeki aktif ve pasif i�gücü politikalar� incelenecektir.
2.2.1. Aktif ��gücü Politikalar�
��sizlerle i�sizlik riski alt�nda olanlar�n istihdam edilebilirli�inin art�r�lmas� ile i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik müdahaleleri içeren i�gücü politikalar�, aktif
29 2000 ve 2001 y�llar�na ili�kin i�sizlik oranlar� H�A’lardan al�nm��t�r.
Ayr�ca, 2000 y�l�n�n sonunda bankac�l�k sektöründe ya�anan likidite krizi ile birlikte, 2000-2001 y�llar�nda i�sizlik tekrar önemli ölçüde artm��t�r. Nitekim 2000 y�l�nda yüzde 6,5 olan i�sizlik oran�, 2001 y�l�nda yüzde 8,4’e, 2003 y�l�nda ise yüzde 10,5’e yükselmi�tir.29 Bu dönemde, i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik, istihdam art��� sa�layacak yat�r�mlar�n desteklenmesi, genç, kad�n ve özürlülere yönelik istihdam edilebilirli�i art�r�c� faaliyetlerin yürütülmesi ve nitelikli i�gücünün yurtiçinde istihdam�n� te�vik edecek tedbirlerin al�nmas� öngörülmü�tür. Ancak, al�nan tedbirlerin yan� s�ra yüksek büyüme oranlar�na ra�men, uzun süre i�sizli�in azalmas�nda etkili olunmam��t�r.
2008 y�l�n�n üçüncü çeyre�inden itibaren etkisini göstermeye ba�layan küresel krizle birlikte, ülkemizde sanayi sektöründe ciddi daralmalar ya�anm��t�r. Bu durum, i�sizli�in de h�zla artmas�na neden olmu�tur. 2008-2009 döneminde i�sizli�in art���n� engellemek ve istihdam� art�rmak için özellikle k�sa çal��man�n ve toplum yarar�na çal��ma programlar�n�n yayg�nla�t�r�lmas� öngörülmü�tür.
Görüldü�ü gibi, ülkemizde i�sizlik, ya�anan ekonomik de�i�imlere paralel olarak, farkl� zamanlarda farkl� sebeplerle ortaya ç�km��t�r. ��sizli�in beraberinde getirdi�i sorunlar�n azalt�lmas� amac�yla da bu de�i�imler do�rultusunda i�sizli�in azalt�lmas� ve istihdam�n art�r�lmas�na yönelik farkl� politikalar olu�turulmu�tur. Bu politikalar�n �ekillenmesinde ise, ilgili dönem ko�ullar�ndaki ekonomik ve sosyal olu�um dikkate al�nm��t�r.
Günümüzde, i�gücü politikalar�n�, temel olarak i�sizli�in azalmas�n� ya da tanzimini amaçlayan politikalar olmak üzere iki gruba ay�rmak mümkündür. Bu politikalardan i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik olanlar aktif i�gücü programlar� alt�nda; i�sizli�in tazminine yönelik olanlar ise pasif i�gücü politikalar� alt�nda de�erlendirilebilir. Bu do�rultuda, takip eden bölümlerde, ülkemizdeki aktif ve pasif i�gücü politikalar� incelenecektir.
2.2.1. Aktif ��gücü Politikalar�
��sizlerle i�sizlik riski alt�nda olanlar�n istihdam edilebilirli�inin art�r�lmas� ile i�sizli�in azalt�lmas�na yönelik müdahaleleri içeren i�gücü politikalar�, aktif
29 2000 ve 2001 y�llar�na ili�kin i�sizlik oranlar� H�A’lardan al�nm��t�r.
politikalard�r. Bu politikalar�n yürütülmesi kapsam�nda al�nan tedbirler ise, aktif i�gücü programlar�n� olu�turmaktad�r. OECD (2007), i�sizli�in azalt�lmas� ve istihdam�n art�r�lmas�nda önemli bir yere sahip olan aktif i�gücü programlar�n�, faydalan�c�lar�n kazançl� i�lerde istihdam edilmesini kolayla�t�rmay� ya da gelir kapasitelerini art�rmay� amaçlayan örgün e�itim d���ndaki sosyal harcamalar� içeren programlar�n tamam� olarak nitelendirmektedir. Bu kapsamda, bu programlar esas olarak; arac�l�k hizmetlerini, do�rudan kamu istihdam�n� (kamu yarar�na çal��ma programlar�), ücret ve istihdam sübvansiyonlar�n�, i� kurma ve geli�tirme programlar�n�, kamu istihdam hizmetlerini (i� arama deste�i) ve i�gücünün e�itimini içermektedir (Dar ve Tzannatos, 1999:3). Bununla birlikte, söz konusu programlarda özellikle, istihdam edilememeleri halinde kamuya daha fazla yük getirecek olan ve i�gücü piyasas�na giri�te toplumun di�er kesimlerine göre daha fazla zorlukla kar��la�an kesimlere öncelik verilmektedir.
Aktif i�gücü programlar�n�n ne �ekilde uygulanaca�� ve hangi programlara a��rl�k verilece�i, i�gücü piyasas�n�n yap�s�na göre de�i�ebilir. Örne�in, i�gücü piyasas�nda emek arz� ile emek talebinin uyu�mamas� sonucu ortaya ç�kan yap�sal i�sizli�in azalt�lmas� amac�yla, yap�sal i�sizli�in yüksek oldu�u ülkelerde i�gücünün e�itimini içeren programlara a��rl�k verilebilir. Ekonomik bunal�mlar�n ya�and��� ülkelerde de, do�rudan i� yaratma, istihdam ve ücret sübvansiyonlar� ile müte�ebbisli�in güçlendirilmesine yönelik programlar tercih edilebilir. Ülkemizde ise, aktif i�gücü programlar�n�n temel uygulay�c�s� ��KUR olup; günümüzde ��KUR taraf�ndan yürütülen söz konusu programlar mesleki e�itimlere odaklanmaktad�r.
Arac�l�k (i�e yerle�tirme) hizmetleri dikkate al�n�rsa, kurulu�undan bu yana ��KUR’un aktif i�gücü programlar�n� yürüttü�ünü söylemek yanl�� olmayacakt�r. 1988 y�l�nda da, i�gücü e�itimi konusunda yürürlü�e giren yönetmelik ile birlikte, ��KUR’un i�gücü e�itimini temin etme görevi yasal bir dayana�a kavu�mu� olup; ��KUR’un bu alandaki rolü güçlendirilmi�tir. Bu tarihten itibaren ��KUR, ba�ta istihdam garantili ve kendi i�ini kurmaya yönelik kurslar olmak üzere, i�gücünün niteli�inin art�r�lmas�na yönelik programlar�n geli�tirilmesini amaçlam��t�r. Bugün ise, ��KUR bu programlar kapsam�nda; i�e yerle�tirme, mesle�e yöneltme, mesleki dan��manl�k ve rehberlik hizmetlerini; mesleki e�itim, i�gücü yeti�tirme ve i�gücü
uyum programlar�n�; i� arama desteklerini; özellikle i�e girmede daha fazla zorlanan gruplar�n (kad�n ve gençler gibi) daha kolay i� bulmas�na yönelik özel nitelikli baz� programlar�; giri�imcilik e�itimlerini ve istihdam garantili e�itim programlar�n� yürütmektedir (DPT, 2007:188).
��KUR’un uygulamakta oldu�u söz konusu programlara verilen önemin artmas� ile birlikte, bu alana ayr�lan kaynaklar da önemli ölçüde art�r�lm��t�r. Nitekim ��KUR verilerine göre, kurumun yürüttü�ü aktif i�gücü programlar� kapsam�nda yap�lan toplam harcama; 2005 y�l�nda 21,7 milyon TL iken, 2010 y�l�nda 348 milyon TL’ye yükselmi�tir.
Ülkemizde aktif i�gücü programlar�n� ço�unlukla ��KUR uygulamakla birlikte, bu programlar yaln�zca ��KUR taraf�ndan yürütülmemektedir. Nitekim arac�l�k hizmeti ba�ta olmak üzere, Özel �stihdam Bürolar� taraf�ndan yürütülen, i�gücünün istihdam edilebilirli�ini ve verimlili�ini art�rmaya yönelik faaliyetler de aktif i�gücü programlar� alt�nda yer almaktad�r. Bununla birlikte, kendi i�ini kurmak isteyenlere yönelik, Küçük ve Orta ��letmeleri Geli�tirme ve Destekleme �daresi Ba�kanl��� (KOSGEB) taraf�ndan sunulan giri�imcilik e�itimleri ile dan��manl�k hizmetleri bu programlar alt�nda de�erlendirilmektedir. Milli E�itim Bakanl���n�n (MEB) ç�rakl�k ve yayg�n e�itim kapsam�nda sundu�u hizmetler de, ülkemizdeki aktif i�gücü programlar�n�n önemli bir aya��n� olu�turmaktad�r.