Hadislerin Yeniden Değerlendirilme İhtiyacı

Hadis İslam’ın ikinci temel kaynağı olması sebebiyle Hz. Peygamber’e aidiyetinin doğru bir şekilde tespiti ve bu konudaki mevcut problemlerin çözülmüş olması gerekir. Zira din sağlam temeller üzerine kurulmalıdır. Bunun yolu da hadislerin sıhhatinin doğru bir şekilde tespitidir. Muhaddisler kendilerince bazı kriterler geliştirmişler ve içtihatlarına göre hadislere hükümler vermişlerdir. Bundan dolayı birisinin sahih dediğine diğeri hasen, zayıf veya uydurma diyebilmiştir. Tarihi süreç içerisinde hadislerin sıhhat tespiti tamamen çözülememiş ve bu durum bir problem olarak günümüze kadar gelinmiştir. Elbetteki muhaddislerin çabaları eleştiriye açık olmakla birlikte Musa Carullah'ın da ifade ettiği gibi hadislerin sahihini sakiminden ayırmak için hadis âlimlerinin muazzam çabalarını takdir etmemek büyük bir haksızlık olur. Diğer yandan “yapılması gereken her şey yapılmıştır, verilen hükümler tartışılmaz” demek de doğru değildir. 613 _{En meşhur} muhaddislerin, en muteber kabul edilen eserlerinde dahi (Kütüb-i sitte), problemli, kusurlu ve hatta mevzu hadislerin bulunabileceğine birçok muhaddis işaret etmiştir. Yine bir muhaddisin merfu olarak rivayet etmiş olduğu hadisi bir başkası mevkuf veya maktu olarak rivayet edebilmiştir.

Hala devam eden hadislerin sıhhat problemini çözecek yeni bir sahih hadis tanımının yapılması gerekir. Çünkü İbnu’s-Salâh’ın “Adalet ve zabt sahibi ravilerin muttasıl bir senedle rivayet ettikleri şaz ve illetli olmayan hadis”614 şeklinde yapmış olduğu tanım yeterli olmamıştır.Nitekim birçok muhaddis isnad merkezli tanımın eksikliğini dile getirmiş ve ravinin güvenilir olmasının metnin doğruluğunu garanti etmediğini ifade etmiştir. Bunlardan birkaçını şöyle zikredebiliriz: Muhammed b. İsa b. et-Tabba’,615 İbn Fûrek,616İbnu’l-Cevzî,617 İbn Hazm,618 İbnu’l-Kayyım,619Hatîb

613 _{Mehmet Görmez, “Musa Carullah'ın Sünnet Anlayışı”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 99.} 614 _{İbnu’s-Salâh, Mukaddime, s. 12.}

615 _{Hatîb el-Bağdâdî, el-Fakîh, I, 355; M. Hayri Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 182-} 187.

616 _{İbn Furek, Müşkilu’l-Hadis ve Beyânuh, thk. Musa Muhammed Ali, Âlemu’l-Kütüb,Beyrût} 1985, s. 15.

617 _{İbnü’l‐Cevzî, Kitâbu’l‐Mevzûât, I, 99‐100.} 618 _{Mübârekfûrî, Tuhfetu’l-Ahvezî, II, s. 93.}

118

el-Bağdâdî,620 Serahsî,621 Batalyevsî,622 İbn. Haldun,623 Ebû Şame el-Makdisi,624 Mübârekfûrî, Tâhir el-Cezâirî,625 _Mevdûdî,626 _Dümeynî,627 _{Nureddin Itır,}628 _Şuayb Arnavût,629 _{M. Hayri Kırbaşoğlu,}630 _{Ahmet Keleş,}631 _{Mücteba Uğur,} 632_{Ahmed b.} İdris el-Karafi,633 _Cürcani, 634 _{Hayrettin Karaman,}635 _{H. Musa Bağcı,}636_Mehmet Bilen,637 Musa Carullah,638 Yûsuf Ziya Yörükan639 ve Salih Karacabey.640

Hadislerin sıhhat probleminin devam ettiğini ve yeni çalışmaların yapılmasının gerekli olduğunu birçok âlim dile getirmiştir. Bunlardan Muhammed Gazzâlî bu konuda şöyle der: “Tartışılacak çok hadis var. Buhârî ve Müslim de olsa bile herhangi bir hadis kesin ilimle çelişirse onu reddederim. Ben bu mantıkı kendiliğimden bulmuş değilim. Bu mantığın temellerini atan, büyük âlimlerimizdir.” 641 _{Enbiya Yıldırım ise hadislerin yeniden tenkid edilmesinin} gerekliliğini ifade etmiş ve bu çalışmayı yaparken de sosyoloji, sosyal psikoloji, etnografya, folklor filoloji, demografi, meteoroloji ve astronomiye varıncaya kadar günümüzün bütün imkânlarından yararlanmayı tavsiye etmiştir.642

Hadislerin sıhhat konusunda yeniden araştırılmasına ihtiyacı olduğu gibi aynı zamanda konularına göre yeniden sınıflandırılması da bir ihtiyaçtır. Daha önce yapılan tasnifler ya fıkhî konulara göre ya da hadiste geçen konulardan hareketle

620 _{Hatîb el-Bağdâdî, el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye, s. 432; Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi,} s. 189.

621 _{Serahsî, Usûl, I, 367-368.}

622 _{Batalyevsî, İnsaf, s. 158; Karahan, Hadis Râvilerinin Güvenilirliği, s. 220.} 623 _{Ünal, Hadisleri Tespitte Yöntem Sorunu, s. 159.}

624 _{Makdisi, Muhtasar,s. 53-55; Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 20.} 625_{Tahir el-Cezâirî, Tevcîhu’n-Nazar İlâ Usûli’l-Eser, s. 190‐191; s. 376.}

626 _{Engin, Hadisin Tashihinde Sened ve Metnin …, s. 153.} 627 _{Dümeynî, Mekâyis, s. 247-249.}

628 _{Engin, Hadisin Tashihinde Sened ve Metnin…, s. 151-152.} 629 _{Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 145.}

630 _{Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 184.}

631 _{Keleş,Hadis İlminde İsnadın Otoritesi…, s. 44; Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s.} 184.; Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 119, 127.

632 _{Mücteba Uğur, “lll. Hadisleri Değerlendirme Ölçüleri”, Diyanet Dergisi, c. 15, s. 94-95.} 633 _{Ahmed Naim,Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, s. 279.}

634 _{Cürcânî, et-Tarîfât, I, 83.}

635 _{Hayreddin Karaman, Hadis Usûlü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2014, s. 82.} 636 _{Bağcı, Hadis Tarihi ve Metodolojisi, s. 308.}

637 _{Bilen, Sahîh Hadisin Tanımı Üzerine, s. 258.}

638 _{Görmez, Musa Carullah'ın Sünnet Anlayışı, s.99; Köktaş, Hadis Usûlu Yazıları, s. 101.} 639 _{Bilgin, Son Dönem Hadis Çalışmaları ve Talat Koçyiğit (1927-2011)' in Hadisçiliği, s. 20.} 640 _{Karacabey, Hadislerin Metin Tenkidinde Fiili Sünnete Müracaatın Önemi…,s. 254.} 641 _{Muhammed Gazali, Nebevi Sünnet, s. 257.}

119

yapılmıştır. Bu sınıflandırmaâlimlerin kendi dönemlerinden kaynaklanan ihtiyaçlardan kaynaklanmış ve onlara cevap vermeye çalışmışlardır. BugünPeygamberin misyonu ve konumu da göz önüne alınarak ihtiyaçların dikkate alınacağı yeni bir tasnif yapılmalıdır. 643 _{Bu durum hadislerin güncel hale} getirilebilmesi için çağın getirdiği önemli gerekliliklerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira ilk asırlarda oluşturulan hadis mecmuaları kendi dönemlerinin siyasal, sosyal, kültürel, sanat ve düşünce ortamlarının ihtiyaçları çerçevesinde telif edilmiştir.644

Önceden konularına göre oluşturulmuş hadis kaynaklarınınbab başlıkları bir fıkhî hükmegöre konulmuştur. Herhangi bir hadis, konulmuş olduğu bab başlığından farklı bir anlam ilişkisi ile tasnif edilmiş olabilir. Hadislerin bu şekilde sınıflandırılması hadisin olmasındanfarklı bir hükmün çıkarılmasına sebep olabilmektedir. Muhaddisin hadisten çıkarmış olduğu hüküm fıkhî bir hüküm olabileceği gibi itikadî bir hüküm de olabilir.Bunun için günümüzde hadislerin yeniden tashih ve tanifinin yapılması zorunluluk arz etmektedir. Yûsuf el-Karadâvî ve Ebû Gudde645 _{gibi çağdaş âlimlerimiz de bu ihtiyaca işaret ederek}646_hadislerin yeni bir sistemlesınıflandırılmasının gerektiğini ifade etmişlerdir. Karadâvî, hadisleri yeni bir tasnife tabi tutmaya ihtiyaç olduğunu ifade ederken şöyle der: “Nitekim ben de bir hadis ansiklopedisi hazırlıyorum. Aynı zamanda psikoloji, sosyoloji, pedagoji, tıp, iktisat vs. gibi sahalarda uzman olmuş kimselerin debu çalışmaya katılması gerekiyor. Çünkü ben psikoloji ile ilgili hadisleri tasnif edemem. Bundan dolayı hem İslâmî ilimleri bilen hem de alanında uzmanlaşmış bir psikologa ihtiyaç vardır. Ayrıca hadislerin yeniden tasnifinde bilgisayar teknolojisinden mutlaka yararlanmak gerekiyor.”647

643 _{Ahmet Keleş, “ ...Savaşmakla Emrolundum.” Hadisi Örneğinde Hadislerin Tasnifi Problemi”, Ç.}

Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 4, s. 36.

644 _{Bağcı, Hadis Tarihi ve Metodolojisi, s. 380.}

645 _{Mehmet Görmez, “Abdulfettah Ebû Gudde İle Sünnet Ve Hadis Üzerine Bir Söyleşi”, İslâmî}

Araştırmalar, Cilt: 20, s. 143.

646 _{Keleş, “ ...Savaşmakla Emrolundum.” Hadisi Örneğinde Hadislerin Tasnifi Problemi, s.34.} 647_{Mehmet Görmez, “Sünnet ve Hadis Üzerine Yûsuf el-Kardâvî İle Bir Söyleşi”, İslâmî}

Araştırmalar, Cilt: 20, s. 146; Keleş, “ ...Savaşmakla Emrolundum.” Hadisi Örneğinde

120

Aslında son dönem âlimlerinden Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî, Elbânî, A’zamî’ ve Şuayb el-Arnavût gibileri bazı eserlerdeki hadisler hakkında yeniden hüküm vermişlerdir. Örneğin Sünen-iDârimî’inin tahkikini yapan Hüseyin Selim Esed ed-Dârâni bazı hadisler için isnadı sahih,648 hasen, zayıf,649 mürsel650 gibi hükümleri vermiş, senedlerdeki raviler için sika, zayıf gibi değerlendirmelerde bulunmuştur. Elbânî, Nesâî’nin Sünen’indeki bazı rivayetler için sahih,651 _zayıf,652 sahih mevkuf,653hasen654ve şaz655 gibi değerlendirmelerde bulunmuştur.Ancak muhakkiklerin değerlendirmeleri önceki muhaddislerde olduğu gibi isnad ve ravi merkezli olmuştur.656İsnad ve ravinin tenkidi önemli olmakla birlikte metnin tenkid edilmesi daha önemlidir.

Sonuç olarak günümüzde hem sosyal, siyasi ve ekonomik şartlar değişmiş hem de hadisleri araştırma ve tasnif etme imkânları gelişmiştir. Bugün eldeki mevcut hadis eserleri çağımızın problemlerine ve ihtiyaçlarına cevap veremez hale gelmiştir. Bu eserlerdeki hadislerin sıhhat açısından tekrar gözden geçirilmesi ve günümüzün sorunlarına ve ihtiyaçlarına cevap verebilecek sağlam ve sahih hadislerin seçimi gerekli ve hatta zorunludur. 657

3.1.5. Sahih Hadis TanımındaHz. Peygamber’in Konumuna Yer